رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اعلام کرد با وجود حملات اسرائیل و آمریکا به تاسیسات هسته‌ای در ایران، جمهوری اسلامی همچنان به‌اندازه کافی اورانیوم غنی‌شده با درصد بالا و دانش فنی لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای را در اختیار دارد.
۱۴ آبان، برابر پنجم ماه میلادی نوامبر، سالروز پیروزی ترامپ در انتخابات سال ۲۰۲۴ ایالات متحده است. وقتی او سال ۱۴۰۳ به کاخ سفید بازگشت، مقام‌های رسمی در جمهوری اسلامی واکنش‌های محتاطانه‌ای نشان دادند. خامنه‌ای که در دور پیشین ریاست جمهوری ترامپ، به فاصله‌ای کوتاه به پیروزی او واکنش نشان داد، این بار سکوت کرد.
مسعود پزشکیان، رییس تازه دولت در جمهوری اسلامی، ۱۷ آبان ۱۴۰۳، در گردهمایی مسئولان «ستاد امید» گفت: «برای ما هرگز تفاوتی ندارد که چه کسی در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا پیروز شده است.»
با این‌حال او با احتیاط افزود: «ما در توسعه روابط خود با دیگر کشورها به هیچ عنوان نگاه بسته و محدودی نخواهیم داشت.»
اسماعیل بقایی سخنگوی وزارت امور خارجه و فاطمه مهاجرانی سخنگوی دولت جمهوری اسلامی، نیز مواضع مشابهی اتخاذ کردند.
حسین سلامی، فرمانده کل کشته شده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، عدم موفقیت دموکرات‌ها در انتخابات ۲۰۲۴ آمریکا را نتیجه حمایت آنها از اسرائیل دانست و گفت: «دموکرات‌ها همان کسانی بودند که جنگ فلسطین را با همه توان مورد حمایت قرار دادند و مردم آمریکا به آنها رای ندادند.»
او گفت: «مقاومت غزه حتی می‌تواند دولت جنگ‌افروز آمریکا را تغییر دهد.»
نمایندگان مجلس شورای اسلامی و امامان جمعه نیز در مصاحبه‌ها و خطبه‌های خود تاکید داشتند پیروزی ترامپ تغییر چندانی در روابط خارجی ایجاد نخواهد کرد و بازگشت او به کاخ سفید، در ایران تاثیر خاصی نخواهد گذاشت.
اولین ضربه: فرمان بازگشت فشار حداکثری
۱۶ بهمن ۱۴۰۳، در حالی که جمهوری اسلامی خود را برای جشن حکومتی ۲۲ بهمن آماده می‌کرد، دونالد ترامپ در یکی از اولین فرمان‌های اجرایی خود، دستور داد کارزار فشار حداکثری علیه جمهوری اسلامی دوباره فعال شود.
قیمت دلار بلافاصله پس از صدور فرمان اجرایی ترامپ کمی در بازار ایران افزایش یافت، این افزایش ادامه داشت تا آنکه، ۱۶ اسفند ۱۴۰۳، کمی پیش از اعلام خبر ارسال نامه او به رهبر جمهوری اسلامی، قیمت دلار تا ۸۸ هزار تومان افزایش یافت. اکنون یک سال پس از پیروزی او، قیمت دلار در بازار آزاد ایران حدود ۴۰ هزار تومان افزایش داشته است.
پس از فرمان اجرایی ترامپ، خامنه‌ای ۱۹ بهمن ۱۴۰۳ با اشاره به تجربه برجام، گفت: «همین شخصی که الان سر کار است [ترامپ] معاهده را پاره کرد.»
خامنه‌ای در همین سخنرانی گفت: «با یک چنین دولتی مذاکره نباید کرد، مذاکره کردن عاقلانه نیست، هوشمندانه نیست، شرافتمندانه نیست.»
دومین ضربه: ارسال نامه
حدود یک ماه پس از سخنرانی خامنه‌ای، در حالی که دو جناح اصلاح‌طلب و اصولگرا در ایران بر سر مواجهه با رییس‌جمهوری جدید ایالات متحده بحث می‌کردند، ترامپ در یک گفت‌وگوی تلویزیونی که جمعه ۱۷ اسفند ۱۴۰۳ بخش‌هایی از آن منتشر شد، اعلام کرد نامه‌ای به خامنه‌ای ارسال کرده و در آن پیشنهاد مذاکره داده است.
ترامپ همان زمان تاکید کرد می‌توان توافقی انجام داد که «به همان اندازه خوب باشد که گویی شما از نظر نظامی پیروز شده‌اید.»
در آن زمان مقامات جمهوری اسلامی دریافت نامه را تکذیب کردند و خبرگزاری‌های رسمی اعلام خبر ارسال نامه و احتمال جنگ را «جنگ روانی» ترامپ توصیف کردند.
سومین ضربه: پذیرش مذاکره «غیر هوشمندانه و غیر شرافتمندانه»
در حالی که خامنه‌ای صراحتا گفته بود مذاکره با دولتی که ترامپ در راس آن است، «هوشمندانه و شرافتمندانه» نیست، پس از اعلام خبر ارسال نامه و تهدید او به وقوع جنگ، جمهوری اسلامی خبر داد با آمریکا مذاکره خواهد کرد، هرچند مقامات جمهوری اسلامی تاکید داشتند مذاکره مستقیم انجام نمی‌دهند.
شهریور ۱۴۰۴ روشن شد که طرح حمله آمریکا به تاسیسات اتمی جمهوری اسلامی، از همان زمان ارسال نامه ترامپ ریخته شده بود. ۲۶ شهریور، فرمانده عملیات نظامی آمریکا در حمله به تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی در جنگ ۱۲ روزه، در گفت‌وگو با فاکس‌نیوز تاکید کرد زمانی که دونالد ترامپ خط قرمزی با مهلت ۶۰ روزه برای روشن شدن وضعیت برنامه هسته‌ای تهران ترسیم کرد، بمب‌افکن‌های آمریکایی بلافاصله آماده اجرای نقشه شدند.
پذیرش مذاکره با آمریکا تصویر «انقلابی» رهبر جمهوری اسلامی را تحت تاثیر قرار داد، مذاکراتی که در نهایت نیز به نتیجه نرسید.
چهارمین ضربه: شبیخون جمعه شب
در حالی که مقامات جمهوری اسلامی آماده دور جدیدی از مذاکرات غیر مستقیم با آمریکا بودند، بامداد جمعه ۲۳ خرداد، تهران آماج حملات هوایی شد. حملاتی که آخرین بار در جریان جنگ ۸ ساله ایران و عراق مشابه آن دیده شده بود.
این‌بار سایت های نظامی دور افتاده هدف قرار نگرفتند، حملات چیزی شبیه خرابکاری در سایت‌های نظامی نبود. به طور علنی جنگنده‌های اسرائیلی وارد آسمان ایران شدند و با موشک، خانه فرماندهان بلندپایه نظامی جمهوری اسلامی را هدف قرار دادند.
جنگی که ۱۲ روز به طول انجامید و طی آن، تمامی زنجیره فرماندهی نظامی جمهوری اسلامی از هم پاشید. تقریبا تمامی پایگاه‌های موشکی اصلی جمهوری اسلامی در حملات هدف قرار گرفت و علاوه بر آن، اسرائیل با هدف قرار دادن سایت‌های حیاتی نظیر سایت شاهرود و گرمسار، زنجیره تولید موشک‌های سپاه پاسداران را فلج کرد.
ترامپ قاطعانه از حمله اسرائیل به جمهوری اسلامی حمایت کرد. نه تنها از اسرائیل حمایت کرد، بلکه با صدور فرمان حمله به سایت‌های اتمی به خصوص فردو که اسرائیل تجهیزات مورد نیاز آن را نداشت، عملا وارد عملیات نظامی نیز شد. عملیاتی که اکنون می‌دانیم برنامه آن از زمان ارسال نامه به رهبر جمهوری اسلامی چیده شده بود. بعدها ترامپ درباره آن حمله گفت با نابودی برنامه هسته‌ای، «گردن‌کلفتی» جمهوری اسلامی در خاورمیانه به پایان رسید.
پنجمین ضربه: تمسخر خامنه‌ای
ششم تیر، زمانی که خامنه‌ای مدتی پس از آتش‌بس از مکانی نامعلوم در پیامی ویدئویی، خود را پیروز جنگ ۱۲ روزه خواند، ترامپ در اقدامی بی‌سابقه، در یک رویداد رسمی، با تقلید حالت چهره خامنه‌ای که نسبت به قبل از جنگ دچار تغییر شده، گفت: «باید حقیقت را بگویی. به‌شدت شکست خوردی.» او اضافه کرد: «من دقیقا می‌دانستم که او کجا پناه گرفته است و نگذاشتم اسرائیل یا نیروهای مسلح ایالات متحده به زندگی او پایان دهند. من او را از یک مرگ بسیار زشت و ننگین نجات دادم و او مجبور نیست بگوید: متشکرم، رییس‌جمهوری ترامپ!»
روسای جمهوری نظیر باراک اوباما در آمریکا، اگرچه در جریان مذاکرات، علیه جمهوری اسلامی و رهبر آن سخن گفته بودند، اما همواره نسبت به جایگاه «مذهبی» او با نوعی احترام برخورد می‌کردند. صدور «فتوای» منع تولید سلاح هسته‌ای در مصاحبه‌های مقامات دولتی اوباما، به عنوان یکی از دلایل توجیه توافق با جمهوری اسلامی مطرح می‌شد.
ششمین ضربه: مکانیسم ماشه
با حمایت ایالات متحده، ششم شهریور، تنها کمی پیش از اتمام مهلت فعال کردن مکانیسم ماشه، فرانسه، آلمان و بریتانیا، سه کشور اروپایی در نامه‌ای به شورای امنیت روند ۳۰ روزه سازوکار مکانیسم ماشه برای بازگشت تحریم‌های سازمان ملل را فعال کردند.
جمهوری اسلامی ۱۰ سال قبل، با پذیرش برجام و از بین بردن بخش بزرگی از برنامه هسته‌ای خود، امیدوار بود پس از ۱۰ سال که موعد آن در مهر ماه ۱۴۰۴ فرا میرسید، برای همیشه از تحریم‌های بین‌المللی رها شود. اما دقیقا یک ماه پیش از آن، تمام آن ۱۰ سال بدون هیچ دستاوردی از بین رفت و تمام تحریم‌ها بازگشتند.
هفتمین ضربه: تحقیر در نیویورک
از ابتدای شهریور، موضوع سفر هیات سیاسی جمهوری اسلامی به نیویورک برای شرکت در مجمع سالانه سازمان ملل متحد مطرح شد. در سال‌های قبل، حضور هیات پرشمار جمهوری اسلامی در نیویورک همواره مورد توجه منتقدان قرار می‌گرفت. گردش همراهان مقامات سیاسی در نیویورک و خرید آنها در دوره ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی در شبکه‌های اجتماعی مورد توجه بود. کار به‌جایی کشید که اعضای این هیات در نیویورک به خبرنگاران به صورت فیزیکی حمله کردند.
اما سفر سال ۱۴۰۴ متفاوت بود. ۱۳ شهریور، آسوشیتدپرس گزارش داد وزارت امور خارجه ایالات متحده در حال بررسی محدودیت‌های ویژه‌‌ای برای سفر هیات جمهوری اسلامی به سازمان ملل است. این محدودیت‌ها امکان تردد مقام‌های جمهوری اسلامی به خارج از نیویورک و خرید از فروشگاه‌های عمده‌فروشی را شامل می‌شد.
در حالی که اخباری منتشر شد که نشان می‌داد آمریکا تعداد زیادی از درخواست‌های ویزای هیات همراه رئیس جمهور ایران را رد کرده است، ۳۱ شهریور وزارت امور خارجه آمریکا با انتشار یک بیانیه مطبوعاتی با تاییداعمال محدودیت هیات اعزامی جمهوری اسلامی، نوشت: «در حالی که مردم ایران در فقر به سر می‌برند و با کمبود شدید آب و برق و زیرساخت‌های در حال فروپاشی مواجهند، ما اجازه نخواهیم داد که حکومت ایران به کارگزاران خود امکان دهد در نیویورک خرید و ولخرجی کنند.»
انتشار چنین بیانیه‌ای از سوی وزارت امورخارجه آمریکا بی‌سابقه بود.
هنوز ۳ سال باقی مانده است
اگرچه هنوز یک‌سال نشده که ترامپ رسما ریاست جمهوری آمریکا را به عهده گرفته است، اما دیگر برنامه اتمی جمهوری اسلامی به شکلی که تا پیش از ۲۳ خرداد وجود داشت، وجود ندارد. جایگاه خامنه‌ای با تن دادن به مذاکره با دولتی که ریاست آن را ترامپ به عهده دارد، شخصی که رسانه‌های حامی خامنه‌ای او را «قاتل قاسم سلیمانی» می‌نامیدند، تا حدی بین هواداران او تضعیف شده است. خامنه‌ای، شخصی که روزگاری «فتوای» ممنوعیت ساخت سلاح هسته‌ای او، به عنوان «مرجع دینی» در گفت‌وگوهای دولتمردان آمریکایی مورد استناد قرار می‌گرفت، از سوی رییس‌جمهوری ایالات متحده به تمسخر گرفته شد. آمریکا به طور رسمی، نه نیابتی، یا خرابکارانه، به تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی حمله کرد و فرماندهان و مقامات عالیرتبه جمهوری اسلامی، هنوز سایه سنگین جنگ را بر سر خود احساس می‌کنند.
و این‌همه در حالی است که هنوز ۳ سال دیگر از ریاست جمهوری ترامپ باقی مانده است.
گروسی شامگاه پنج‌شنبه ۱۵ آبان در مصاحبه با شبکه فرانس۲۴ گفت برنامه هسته‌ای ایران در پی حملات اسرائیل و آمریکا به سایت‌های نطنز، اصفهان و فردو «به‌شدت آسیب دیده»، اما تهران همچنان آن‌قدر اورانیوم با غنای بالا و توان فنی در اختیار دارد که می‌تواند در آینده نزدیک چند سلاح هسته‌ای تولید کند.
او افزود: «برای بازسازی آن پایه صنعتی و فناورانه، ایران به زمان نیاز دارد. کارشناسان تخمین می‌زنند این روند یک سال یا بیشتر طول بکشد.»
به گفته مدیرکل آژانس، بخش زیادی از مواد هسته‌ای ایران همچنان در همان تاسیسات هدف‌قرارگرفته باقی مانده‌اند و «این مواد به آنها امکان می‌دهد چند سلاح هسته‌ای بسازند».
گروسی ادامه داد: «امروز فعالیت‌های هسته‌ای در ایران بسیار محدود شده است. نیروگاهی در جنوب دارند یا فعالیت‌های دیگر... ایران در این لحظه هیچ غنی‌سازی انجام نمی‌دهد، ولی این بدان معنا نیست که در آینده نیز انجام نخواهد داد.»
او ۱۴ آبان نیز در گفت‌وگو با فایننشال‌تایمز هشدار داد حکومت ایران باید همکاری خود را با بازرسان سازمان ملل «به‌طور جدی بهبود بخشد» تا از افزایش تنش با غرب جلوگیری کند.
۱۱ آبان، محمدجواد لاریجانی، مدیر پژوهشگاه دانش‌های بنیادی، گفت جمهوری اسلامی نظریه جدیدی در جهان مطرح کرده که بر اساس آن، کشوری که می‌تواند «در کمتر از دو هفته بمب اتم داشته باشد، قاطعانه بمب نمی‌خواهد».
«تنها راه‌حل پایدار گفت‌وگو است»
گروسی در بخش دیگری از گفت‌وگو با فرانس۲۴، حملات اسرائیل و آمریکا به تاسیسات اتمی ایران را «چرخشی چشم‌گیر از دیپلماسی به‌سوی استفاده از زور» توصیف کرد و آن را عقب‌گردی از سال‌ها مذاکره با جمهوری اسلامی دانست.
او تاکید کرد: «ما باید به دیپلماسی بازگردیم؛ زیرا تنها راه‌حل پایدار گفت‌وگو است، نه حمله و تخریب.»
مدیرکل آژانس گفت پس از جنگ ۱۲ روزه، همکاری تهران با بازرسان سازمان ملل به‌شدت کاهش یافته است: «از آن زمان نتوانسته‌ایم به وضعیت قبل بازگردیم. ایران قانونی داخلی تصویب کرده که می‌گوید باید همکاری با آژانس را محدود کنند.»
با این حال، گروسی افزود تماسها و مذاکرات فنی با تهران همچنان ادامه دارد و آژانس در تلاش است مسیر نظارت را از سر بگیرد.
۳۱ شهریور، ۷۰ نماینده مجلس در نامه‌ای به روسای قوا و شورای عالی امنیت ملی خواستار آن شدند که با تغییر «فتوای» پیشین علی خامنه‌ای و بهمنظور ایجاد «بازدارندگی»، جمهوری اسلامی اقدام به ساخت و نگهداری بمب اتمی کند.
رد ادعاها درباره نقش آژانس در حمله به ایران
گروسی در ادامه مصاحبه با فرانس۲۴، برخی اظهارات مبنی بر اینکه گزارش آژانس توجیهی برای حملات به ایران بوده را رد کرد و گفت: «گزارش ما هیچ نکته تازه‌ای نداشت و متاسفانه بیش از اندازه سیاسی شد.»
گروسی همچنین گزارشها درباره تاثیر هوش مصنوعی بر نتیجهگیریهای آژانس را بی‌اساس خواند و توضیح داد: «نتیجهگیریهای ما به دست بازرسان انسانی انجام می‌شود، نه ماشینها. ما از ابزارهای هوش مصنوعی تنها برای پردازش بخشی از دادهها استفاده می‌کنیم، نه برای قضاوت درباره پایبندی کشورها به تعهداتشان.»
در ماه‌های اخیر و به‌ویژه پس از جنگ ۱۲ روزه، شماری از مقام‌های جمهوری اسلامی به‌شدت از گزارشهای گروسی انتقاد کرده‌اند؛ برخی او را «عامل موساد» نامیدند و حتی روزنامه کیهان، رسانه زیر نظر نماینده خامنه‌ای، خواستار اعدام او به اتهام «جاسوسی» برای اسرائیل شد.
شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ۲۲ خرداد حکومت ایران را به‌دلیل «عدم ارائه توضیحات معتبر درباره وجود مواد هسته‌ای اعلامنشده در چند سایت»، ناقض تعهدات خود دانست و با اکثریت آرا قطعنامهای علیه تهران تصویب کرد.
آژانس تاکید کرده است باید هرچه سریعتر بتواند فعالیت‌های حیاتی راستیآزمایی خود در ایران را از سر گیرد، از جمله نظارت بر ذخیره بیش از ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای بالا که آخرینبار تنها چند روز پیش از آغاز جنگ ۱۲ روزه تایید شده بود.
گروسی هشدار داد: «اگر نتوانیم به بازرسی‌ها بازگردیم، دید خود را نسبت به آنچه در برنامه هسته‌ای ایران میگذرد، از دست خواهیم داد، و این برای کل نظام عدم اشاعه خطرناک است.»
