ایران‌اینترنشنال
صداوسیمای جمهوری اسلامی به‌دلیل حمله به سعید کریمی، کاپیتان تیم فوتبال ملوان، به‌خاطر انتشار ویدیویی از مراسم ازدواجش، با موجی از واکنش‌های انتقادی و اتهام ریاکاری روبه‌رو شده است.
مسعود پزشکیان، رییس‌جمهوری ایران، در روزهای اخیر در سخنرانی‌ای که بازتاب وسیعی در رسانه‌ها داشت، گفت: «اگر بارش نداشته باشیم، باید تهران را تخلیه کنیم. وضعیت آب کشور، به‌ویژه در پایتخت، به حالتی رسیده که ادامه این روند ممکن نیست.»
تهران؛ پاییزی خشک و چشم‌اندازی مبهم
رییس موسسه تحقیقات آب در گفت‌وگو با خبرگزاری ایرنا وضعیت بارش‌ها را «بی‌سابقه» توصیف کرد: «معمولا مهر و آبان حدود ۵۰ تا ۶۰ میلی‌متر باران برای تهران به همراه دارد اما امسال هیچ بارشی نداشته‌ایم و پیش‌بینی‌ها تا پایان پاییز نیز امیدی نمی‌دهد».
دبیرکل فدراسیون صنعت آب کشور نیز در مصاحبه با رکنا تاکید کرد: «تهران دیگر آبی برای مصرف اضافی ندارد. هشدار رییس‌جمهوری جدی است. نباید منتظر باران ماند. باید برای شرایط بحرانی آماده شد.»
این اظهارات تصویری روشن از واقعیت امروز پایتخت ترسیم می‌کنند؛ شهری با حدود ۱۰ میلیون ساکن، بدون بارش موثر، با منابع زیرزمینی رو به اتمام و الگویی از مصرف که هنوز با شرایط اقلیمی‌اش همخوانی ندارد.
مصرف لجام‌گسیخته و سیاست‌های فرسوده
در حالی که میانگین مصرف آب خانگی در کشورهای توسعه‌یافته حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ لیتر در شبانە روز است، در تهران این رقم به ۲۵۰ تا ۳۰۰ لیتر می‌رسد.
همزمان، نزدیک به یک سوم آب در شبکه فرسوده و نشت‌دار شهر هدر می‌رود. با این حال، سیاست‌های رسمی همچنان بر پروژه‌های انتقال آب تکیه می‌کنند؛ ولی این پروژه‌ها راه‌حل پایدار نیستند و تنها بحران را به آینده موکول می‌کنند.
فرونشست زمین؛ زنگ خطر زیر پای پایتخت
منابع اصلی آب تهران به شدت به سفره‌های زیرزمینی وابسته‌اند؛ در شرایط بحرانی، فشار بر آبخوان‌ها افزایش یافته و افت شدید سطح آب زیرزمینی را به دنبال داشته است. این مسئله در مناطق جنوبی و جنوب غربی شهر به اوج رسیده و فرونشست زمین را شدت بخشیده است.
سازمان زمین‌شناسی کشور این پدیده را «تهدیدی مستقیم برای پایداری زیرساخت‌های شهری تهران» توصیف کرده است.
علت اصلی، برداشت بی‌رویه از سفره‌های زیرزمینی است؛ منابعی که دهه‌ها بدون نظارت مصرف شده‌اند و کسری سالانه ۱۳۰ میلیون مترمکعبی مخازن آب زیرزمینی تهران را در پی داشته که برخی از گزارش‌ها نیز حکایت از کسری تجمعی حدود پنج میلیارد متر مکعب آب در طی ٤٠ سال اخیر دارند.
کیپ‌تاون؛ از ترس تا اعتماد
در سال ۲۰۱۸، کیپ‌تاون، شهری با چهار میلیون نفر جمعیت و اقلیمی مدیترانه‌ای، با شدیدترین خشکسالی چهار قرن گذشته روبه‌رو بود.
بارندگی‌های زمستانی که منبع اصلی شش سد بزرگ شهر بودند، برای سه سال پیاپی به کمتر از نصف میانگین بلند مدت خود رسیدند.
مقامات محلی کابوسی را بر زبان آوردند: «روز صفر». یعنی روزی که ذخیره آب آن‌قدر کم شود که شبکه توزیع شهری مجبور به قطع کامل یا سهمیه‌بندی شدید شود.
دولت محلی ابتدا با وحشت عمومی روبه‌رو بود؛ صف‌های طولانی برای بطری آب، افزایش قیمت تانکرهای خصوصی و حتی درگیری‌های اجتماعی. اما به جای تسلیم، استراتژی دوجانبه‌ای اجرا کرد: فشار بر مصرف‌کنندگان و شفافیت کامل.
محدودیت مصرف برای هر نفر ۵۰ لیتر در روز تعیین شد. معادل کمتر از یک دوش کوتاه و شست‌وشوی محدود لباس.
تعرفه‌ها به‌صورت تصاعدی افزایش یافت؛ خانواده‌های پرمصرف گاهی تا ۱۰ برابر بیشتر پرداختند.
در کنار این‌ها، کمپین رسانه‌ای وسیع با شعار «هر قطره حساب دارد» راه افتاد؛ از بیلبوردهای شهری و پیام‌های رادیویی تا اپلیکیشن موبایل که مصرف روزانه هر خانوار را نشان می‌داد.
شهرداری کیپ‌تاون وب‌سایتی راه‌اندازی کرد که هر روز سطح سدها، مصرف کل شهر و پیش‌بینی «روز صفر» را به‌روزرسانی می‌کرد.
این شفافیت که ابتدا انتقادهایی به همراه داشت، به تدریج اعتماد عمومی را به همراه آورد.
شهرداری کیپ‌تاون علاوه بر مدیریت تقاضا، به سمت منابع مکمل رفتند؛ واحدهای کوچک شیرین‌سازی آب دریا نصب شد، بازچرخانی پساب شهری افزایش یافت و چاه‌های زیرزمینی با مجوز محدود فعال شدند.
نکته کلیدی، توجه به عدالت بود؛ خانواده‌های کم‌درآمد که پیش‌تر مصرف کمتری داشتند، از یارانه‌های اضافی بهره‌مند شدند تا فشار بر ایشان نامتناسب نباشد.
نتیجه چشمگیر بود. مصرف آب شهری در کمتر از دو سال بیش از ۵۵ درصد کاهش یافت و از ۱.۲ میلیارد لیتر در شبانه‌روز به حدود ۵۰۰ میلیون لیتر رسید.
باران‌های بهاری ۲۰۱۸ آمد و سدها پر شدند اما درس اصلی ماندگار شد و کیپ‌تاون از «روز صفر» عبور کرد، بدون آن‌که حتی یک روز آب خانه‌ها به‌طور کامل قطع شود.
این شهر نه تنها بحران را مهار کرد، بلکه الگویی جهانی شد برای اینکه چگونه ترس می‌تواند به اعتماد و همکاری جمعی تبدیل شود.
پنج درس از کیپ‌تاون برای تهران
بازسازی شبکه، تعرفه‌گذاری واقعی و آموزش عمومی باید در اولویت مطلق قرار گیرند. هیچ طرح انتقال آبی هرچند بزرگ نمی‌تواند جایگزین کاهش مصرف شود.
مردم باید دقیقا بدانند بحران در چه سطحی است. انتشار منظم داده‌های ذخایر آب و اعتماد به مردم، کلید تغییر رفتار پایدار است.
استفاده مجدد از پساب صنعتی و خانگی می‌تواند بخش قابل توجهی از نیاز شهری را تامین کند؛ تجربه‌ای که کیپ‌تاون با موفقیت به اجرا درآورد.
قیمت‌گذاری و سهمیه‌بندی باید با ملاحظه عدالت اجتماعی طراحی شود تا اقشار کم درآمد قربانی سیاست‌های اضطراری نشوند.
تداخل تصمیم‌گیری میان نهادها، بزرگ‌ترین مانع اقدام موثر است. مقابله با روز صفر نیازمند یک فرماندهی واحد، پاسخ‌گو و هماهنگ است.
از هشدار تا اقدام
در کیپ‌تاون، «روز صفر» ابتدا نماد وحشت بود اما در نهایت به فرصتی طلایی برای اصلاح الگوها و بازسازی اعتماد عمومی بدل شد.
در تهران اما هنوز گفت‌وگوی صادقانه‌ای میان دولت و جامعه شکل نگرفته است. رفتارهای حاکمیت با شهروندان، اعتماد مردم به کارگزاران را به‌شدت مخدوش کرده و راه مشارکت عمومی را پیچیده و ناهموار ساخته است.
با این حال، تهران هنوز فرصت دارد از تجربه کیپ‌تاون بیاموزد. اگر این هشدارها به برنامه‌های عملی و ملموس تبدیل نشود، «روز صفر» ممکن است نه از جنوب آفریقا، بلکه از قلب ایران و در تهران آغاز شود.
کاربران شبکه‌های اجتماعی و شماری از ورزشکاران، رفتار رسانه‌های حکومتی را «نماد استاندارد دوگانه» در برخورد با مردم و مقام‌های حکومتی دانسته‌اند.
ماجرا از آنجا آغاز شد که ویدیوی کوتاهی از مراسم ازدواج کریمی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد.
در این ویدیو کریمی و همسرش با لباس تیم ملوان در صحنه‌هایی عاشقانه و فوتبالی در ورزشگاهی خالی دیده می‌شوند. کریمی اعلام کرد این ویدیو بدون اجازه او و همسرش منتشر شده و از کاربران خواست آن را حذف کنند.
با این حال، رسول مهربانی، مجری صداوسیمای جمهوری اسلامی، چند دقیقه از برنامه زنده خود را به توهین به کریمی و همسرش اختصاص داد و آنها را به «بی‌اخلاقی» متهم کرد. او از «تمام نهادها» خواست علیه این بازیکن اقدام کنند.
کمی بعد، سید کمال‌الدین موسوی، دادستان گیلان، از تشکیل پرونده‌ای در دادسرای انزلی درباره انتشار «ویدیویی خلاف عفت عمومی» منتسب به یکی از بازیکنان ملوان خبر داد.
او گفت ویدیو در شهر ساری ضبط شده و فردی از عوامل فیلم‌برداری آن را منتشر کرده است.
موسوی افزود کریمی با حضور در دادسرا از انتشار غیرمجاز ویدیو شکایت کرده و پرونده برای بررسی بیشتر به دادسرای ساری ارجاع شده است.
دفاع از کریمی و واکنش به «استاندارد دوگانه»
در حالی که ویدیوی ازدواج دختر علی شمخانی، دبیر سابق شورای عالی امنیت ملی، با واکنش منفی گسترده‌ای از سوی حکومت روبه‌رو نشد، کاربران شبکه‌های اجتماعی از سعید کریمی دفاع کردند و رفتار صداوسیما را «ریاکارانه» خواندند.
بسیاری از کاربران پرسیدند چرا ویدیوی کریمی جرم تلقی می‌شود اما ویدیوی مربوط به خانواده شمخانی نه؟ این پرسش به سرعت در فضای مجازی پخش شد.
کاربران دیگر یادآور شدند لباس همسر کریمی «بسیار پوشیده‌تر» از است. شماری از فوتبالیست‌ها نیز در شبکه‌های اجتماعی از کریمی و همسرش حمایت کردند.
روزنامه اعتماد نوشت سخنان ششدقیقهای مهربانی در صداوسیما «سرشار از الفاظ زننده و توهینآمیز» بود و همین سخنان باعث شد توجه بیشتری به ویدیویی جلب شود که پیش‌تر چندان دیده نشده بود.
اعتماد افزود این ویدیو تفاوتی با صدها ویدیوی مشابه از زوجهای ایرانی در شبکه‌های اجتماعی ندارد و واکنش مجری صداوسیما را «نشانگر ذهنیت محدود و عقبمانده» دانست.
احسان اکبری، دبیر ورزشی شبکه ایران‌اینترنشنال، در گفت‌وگو با این شبکه گفت واکنش افکار عمومی به ماجرای کریمی شکاف میان جامعه و حکومت را برجسته کرده است.
او افزود: «این حمایت از کریمی نشان میدهد جامعه در برابر ذهنیت جمهوری اسلامی ایستاده است. آنچه صداوسیما بد میداند و از آن نهی میکند، برای مردم امری عادی است. حکومت یک نظر دارد، اما جامعه نظر دیگری.»
اکبری تفاوت برخورد با کریمی و شمخانی را نشاندهنده میزان اعتماد مردم دانست و گفت: «مردم شمخانی را نقد و از کریمی حمایت می‌کنند، چون شمخانی همواره خود را چهرهای مذهبی معرفی کرده ولی در عمل رفتاری متفاوت داشته است. کریمی نماینده واقعیت جامعه است، اما شمخانی نماد ریاکاری جمهوری اسلامی.»
انتقاد از رویکرد صداوسیما و شکایت باشگاه ملوان
رها پوربخش، خبرنگار ورزشی، گفت تفاوت برخورد رسانه‌های حکومتی با دو ماجرا ریشه در سیاست دارد: «صداوسیما از شمخانی دفاع کرد و او را قربانی دانست، اما درباره فوتبالیستی که ویدیوی خصوصیاش منتشر شد، موضعی کاملا متفاوت اتخاذ کرد. این تفاوت نشان میدهد مسئله نه اخلاق است نه عدالت، بلکه قدرت و کنترل است. در جمهوری اسلامی، حکومت تعیین میکند چه چیزی غیراخلاقی است و این برچسب را فقط به افراد خارج از ساختار قدرت میزند.»
باشگاه فوتبال ملوان نیز با انتشار بیانیهای تند، سخنان مجری صداوسیما را «توهینآمیز و زننده» توصیف کرد و این نهاد را به «نفرتپراکنی برای جلب توجه متهم کرد.
در بیانیه باشگاه آمده است: «حیثیت و آبروی اعضای باشگاه خط قرمز ماست. ملوان از صداوسیمای جمهوری اسلامی انتظار دارد به‌صورت رسمی و عمومی از بازیکن، باشگاه و مردم بندرانزلی و گیلان عذرخواهی کند.»
باشگاه تاکید کرد که در برابر بیاحترامی به نام ملوان یا کرامت انسانی بازیکنش سکوت نخواهد کرد و اعلام کرد از مجری صداوسیما شکایت کرده است.
ملوان؛ باشگاهی پیشرو با پیشینه اجتماعی
احسان اکبری در ادامه گفت واکنش گسترده به این ماجرا با پیشینه اجتماعی و فرهنگی باشگاه ملوان ارتباط دارد. او یادآور شد: «ملوان از نخستین تیمهای ایرانی پس از انقلاب ۱۳۵۷ بود که زنان را در رونمایی پیراهن رسمی تیم شرکت داد. زنان از سالها پیش در بازیها و رسانه‌های ملوان حضور دارند و این باشگاه یکی از قدیمیترین تیمهای فوتبال زنان کشور را دارد.»
او افزود: «حضور همسر کریمی با لباس تیم در زمین فوتبال بازتابی از واقعیت جامعه و احساس اصالت است؛ چیزی که در تضاد با تصویری قرار دارد که جمهوری اسلامی میکوشد نمایش دهد یا پنهان کند.»
مهرماه امسال، صفحه رسمی ملوان در اینستاگرام پس از اینکه ابوذر صفرزاده در لیگ خلیجفارس گل زد، عکسی از بوسه همسر صفرزاده بر پیشانیاش منتشر کرد؛ حرکتی که شکستن تابوی حکومتی درباره ابراز احساسات در انظار عمومی تلقی شد.
