پس از گذشت ۱۵ سال از اعدام مخفیانه فرزاد کمانگر، معلم و فعال حقوق بشر و چهار زندانی سیاسی دیگر به نام‌های علی حیدریان، شیرین علم هولی، فرهاد وکیلی و مهدی اسلامیان، همچنان اطلاعی از سرنوشت پیکر و محل دفنشان در دست نیست. آن‌ها ۱۹ اردیبهشت ۱۳۸۹ در زندان اوین به دار آویخته شدند.
بررسی‌های ایران‌اینترنشنال نشان می‌دهد قوه قضاییه و نهادهای امنیتی جمهوری اسلامی مانع از استرداد پیکر این پنج زندانی سیاسی اعدام‌شده یا اعلام محل دفن آن‌ها شده‌اند.
جمهوری اسلامی در بیش از چهار دهه اخیر، بارها با نقض آشکار حقوق اساسی خانواده‌های افراد جان‌باخته یا اعدام‌شده به دلایل سیاسی، از تحویل پیکر آن‌ها به خانوادههایشان خودداری کرده است.
مخفی کردن یا تحویل ندادن پیکر افراد جان‌باخته به خانواده‌ها و مشخص نکردن مکان دفن افراد، از جمله موارد ناپدیدسازی قهری محسوب می‌شود.
ناپدیدسازی قهری نقض ماده ششم اعلامیه جهانی حقوق بشر است که تاکید می‌کند «هر انسانی سزاوار و محق است تا همه‌جا در برابر قانون به‌عنوان یک شخص به رسمیت شناخته شود».
پیش از این در تیرماه ۱۴۰۳، دایه‌سلطنه، مادر فرزاد کمانگر، به همراه شماری دیگر از مادران دادخواه کردستان با انتشار بیانیه‌ای اعلام کردند تا زمانی که به حق خود در محاکمه و مجازات جنایتکاران و قاتلان فرزندانشان نرسند، دست از عدالت‌خواهی نخواهند کشید.
بازداشت و اعدام
کمانگر، حیدریان، علم‌هولی، وکیلی و اسلامیان، در بازه زمانی مرداد ۱۳۸۵ تا اردیبهشت ۱۳۸۹ به دست نیروهای امنیتی جمهوری اسلامی بازداشت و پس از ماه‌ها تحمل شکنجه‌های جسمی و روحی از سوی دادگاه انقلاب در سه پرونده جداگانه به اعدام محکوم شدند.
آن‌ها ۱۹ اردیبهشت ۱۳۸۹ بدون طی روند دادرسی عادلانه، به‌صورت مخفیانه و بدون اطلاع وکیل و خانوادههایشان در محوطه پارکینگ زندان اوین به دار آویخته شدند.
صدور و اجرای احکام اعدام این پنج زندانی سیاسی با موجی از اعتراضات داخلی و بینالمللی همراه شد و وکیل کمانگر سیستم قضایی جمهوری اسلامی را به فقدان استقلال و سیاسیکاری در پرونده موکلش متهم و اعلام کرد: «دادگاه صحبتها را نشنیده و موکلم بیگناه است.»
نهادهای حقوق بشری نیز بارها اعلام کردند روند حقوقی بررسی پرونده این پنج نفر مملو از موارد مشخص نقض حقوق آن‌ها، از جمله بازداشت مغایر قانون، نگهداری بلندمدت در سلولهای انفرادی، نداشتن دسترسی به وکیل در ایام بازداشت، اعمال شکنجه‌های جسمی و روحی و همچنین موارد متعدد نقض آیین دادرسی بوده است.
در همان زمان اعلام شد که کمانگر، وکیلی و حیدریان بدون امکان دفاع در یک دادگاه هفت دقیقهای «محارب» شناخته شدند و حکم مرگ برایشان صادر شد.
«روز معلم آزاده»
در اولین سالگرد اعدام این زندانیان سیاسی، تعدادی از کانونهای صنفی معلمان با اشاره به شخصیت برجسته فرزاد کمانگر در مقام یک معلم، فعال صنفی و مدافع حقوق بشر و همچنین همزمانی اعدام او با مناسبت هفته معلم در ایران، ۱۹ اردیبهشت را به‌عنوان «روز معلم آزاده» نامگذاری کردند.
کمانگر در یکی از نامههایش از زندان، خود را معلم آموزش و پرورش شهرستان کامیاران با ۱۲ سال سابقه تدریس، عضو هیات مدیره انجمن صنفی معلمان کامیاران، عضو شورای نویسندگان ماهنامه فرهنگی-آموزشی رویان، عضو هیات مدیره انجمن زیست محیطی کامیاران (ئاسک) و عضو مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران (هرانا)، معرفی کرد.
این بخش از نامه اسفندماه ۱۳۸۶ کمانگر از زندان در حافظه جمعی مردم ایران نقش بسته است: «یادتان باشد که به شعر، به آواز، به لیلاهایتان، به رویاهایتان پشت نکنید. به فرزندانتان یاد بدهید برای سرزمینشان برای امروز و فرداها فرزندی از جنس شعر و باران باشند.»
