تحلیل‌گر ارشد در ایران‌اینترنشنال
مسعود پزشکیان، ريیس‌جمهور ایران، که در روزهای اخیر بارها از بن‌بست در تامین گاز، برق، و بنزین، و همچنین خالی بودن خزانه دولت سخن گفته، نسبت به احتمال سقوط نظام جمهوری اسلامی در پی مشکلات اقتصادی و فشارهای خارجی بر اقتصاد کشور هشدار داده است.
وضعیت بحرانی خزانه
پزشکیان دوشنبه‌شب در گفت‌وگو با صدا و سیما با اشاره به مشکلات جدی اقتصادی اظهار داشت که نه‌تنها تامین گاز، برق و بنزین به شیوه موجود برای دولت امکان‌پذیر نیست، بلکه خزانه کشور عملا خالی است. او گفت دولت برای تامین منابع مالی پرداخت یارانه‌ها در ماه گذشته به شدت دچار مشکل بوده و حتی با تاخیر توانسته است این پرداخت‌ها را انجام دهد. همچنین بدهی‌های دولت به کشاورزان و پرستاران با دشواری و تعویق بسیار پرداخت شده است.
این وضعیت نوعی ورشکستگی دولت است. پزشکیان صبح سه‌شنبه در اظهارات تندتری هشدار داد وضعیت اقتصادی کشور بحرانی‌تر از آن است که تصور می‌شود. این اظهارات او توجه مقامات ارشد نظام را به خود جلب کرده و به نظر می‌رسد فراتر از یک هشدار معمولی، نمایانگر آمادگی نظام برای تغییرات احتمالی در سیاست‌های اقتصادی از جمله افزایش قیمت بنزین است.
تشکیل جلسه ویژه سران سه قوه و فرماندهان سپاه
طبق اطلاعات رسیده به ایران اینترنشنال، جلسه‌ای ویژه با حضور سران سه قوه و فرماندهان ارشد سپاه برای بررسی ابعاد امنیتی افزایش قیمت بنزین تشکیل شده است. در این جلسه مسعود پزشکیان، غلامحسین محسنی اژه‌ای، رییس قوه قضاییه، محمدباقر قالیباف، رییس مجلس شورای اسلامی، علی‌اکبر احمدیان دبیرشورای عالی امنیت ملی، حسین سلامی فرمانده کل سپاه و محمد کاظمی رییس سازمان اطلاعات سپاه حضور داشته‌اند.
ترکیب این جلسه که عمدتا از فرماندهان سپاه است، نشان می‌دهد که موضوع افزایش قیمت بنزین بیشتر از زاویه امنیتی بررسی شده تا اقتصادی، زیرا نگرانی اصلی فرماندهان سپاه جلوگیری از اعتراضات احتمالی مردمی است.
در این جلسه تصمیم گرفته شده که افزایش قیمت بنزین تا پیش از ۲۲ بهمن و همچنین تعطیلات نوروز انجام نشود تا از تاثیرات منفی بر مناسبت‌های رسمی و امنیت اجتماعی جلوگیری شود.
تجربیات مشابه و نگرانی‌های امنیتی
در سال ۱۳۹۸ نیز افزایش ناگهانی قیمت بنزین در دولت روحانی باعث اعتراضات گسترده ضد حکومتی شد. این اعتراضات، که فراگیرترین اعتراضات ضدحکومتی پس از انقلاب ۵۷ بود، به کشته شدن چند صد نفر و نگرانی‌های امنیتی جدی برای نظام منجر شد.
تجربه نشان داده که افزایش قیمت بنزین نتوانسته مشکلات اقتصادی نظیر مصرف یا قاچاق سوخت را حل کند و تنها فشار اقتصادی بیشتری بر مردم، به‌ویژه اقشار فقیر، وارد کرده است. به نظر می‌رسد که نگران اصلی دولت در این شرایط نه رفاه مردم، بلکه چگونگی مدیریت بحران اقتصادی و جلوگیری از اعتراضات اجتماعی است.
افزایش قیمت دلار و اثرات آن
در همین حال، افزایش شدید قیمت دلار نیز نگرانی‌ها را تشدید کرده است. قیمت دلار روز سه‌شنبه به ۷۱ هزار و ۷۰۰ تومان رسید که بالاترین نرخ ثبت‌شده تاکنون است. دولت از این افزایش قیمت منتفع می‌شود، زیرا به‌عنوان تنها فروشنده اصلی ارز در بازار، ریال بیشتری از طریق فروش دلار به دست می‌آورد و می‌تواند بخشی از کسری بودجه را جبران کند. اما این وضعیت به افزایش قیمت کالاها و خدمات و فشار بیشتر بر مردم منجر خواهد شد.
اقتصاددانان، از جمله حسین راغفر، بارها نسبت به انحصار دولت در بازار ارز هشدار داده‌اند. راغفر بازار آزاد ارز را عبارتی غیر واقعی توصیف کرده و معتقد است که دولت به عنوان فروشنده اصلی بازار ارز از این انحصار برای کسب درآمد و همچنین ایجاد رانت برای افراد نزدیک به خود استفاده می‌کند.
تمرکز نظام بر مدیریت امنیتی بحران‌ها
اظهارات پزشکیان و سیاست‌های دولت او نشان‌دهنده شرایط بحرانی اقتصاد ایران و تمرکز نظام بر مدیریت امنیتی بحران‌هاست. در حالی که خزانه دولت خالی است و فشارهای اقتصادی و اجتماعی افزایش یافته، به نظر می‌رسد نظام جمهوری اسلامی بیش از هر زمان دیگری نگران وضع موجود و تبعات تصمیمات آینده است. تصمیم‌گیری‌های اخیر نشان می‌دهد که دولت و مقامات ارشد نظام به دنبال راه‌هایی برای جلوگیری از تکرار اعتراضات گسترده سال ۹۸ هستند، اما تجربه گذشته حاکی از آن است که این راه‌حل‌ها نتوانسته‌اند مشکلات اصلی را حل کنند و تنها بحران و اعتراضات را به تاخیر انداخته‌اند.
