انستیتوی تحقیقات بینالمللی سیاسی ایتالیا در تحلیلی تازه میگوید سقوط حکومت بشار اسد و جنگ ایران و اسرائیل بار دیگر نشان داد روابط تهران و مسکو شراکتی محدود، عملگرایانه و فاقد عمق راهبردی است، اما این همکاری همچنان دوام خواهد داشت.
بر اساس این گزارش که یکشنبه ۱۶ آذر منتشر شد، هرچند فروپاشی حکومت بشار اسد در پایان سال ۲۰۲۴ و جنگ ۱۲روزه میان جمهوری اسلامی و اسرائیل، آزمونی دشوار برای رابطه تهران–مسکو بود و انتقادهای بیسابقهای از سوی گروههای مختلف در بدنه حاکمیت ایران را به دنبال داشت، اما برخلاف تصور اولیه، این رابطه دچار فروپاشی راهبردی نشده است.
این موسسه نوشته است که دو رویداد یادشده ماهیت «محدود و اقتضایی» شراکت روسیه و جمهوری اسلامی را برجسته کرد.
در این گزارش آمده است که سقوط ناگهانی حکومت اسد، یکی از ستونهای اصلی همکاری میان تهران و مسکو از ۲۰۱۵ به این سو را از میان برد، زیرا سوریه برای هر دو کشور، نقطه اتکای منافع مشترک بود؛ بهویژه اینکه ناتوانی مسکو در تضمین بقای اسد، تصویرش را بهعنوان قدرتی که میتواند از متحدان خود در برابر غرب محافظت کند، تضعیف کرد.
به نقل از این گزارش، در تهران نیز این تحلیل شکل گرفت که روسیه در روزهای پایانی حکومت اسد اراده لازم برای دفاع از او را نداشت و حتی در حملات اسرائیل به جمهوری اسلامی نیز از موضعی صرفا «بیطرفانه» عمل کرد.
این گزارش یادآور میشود که واکنش پوتین در محکومیت حملات آمریکا و اسرائیل، فقط «اظهارات تند» بود و نه حمایت عملی. این مساله از سوی رسانهها و کارشناسان در ایران «نشانه ضعف روسیه و بیاعتنایی به تعهداتش» قلمداد شد، در حالی نگاه مسکو، این رفتار خیانت تلقی نمیشود.
انستیتوی تحقیقات بینالمللی سیاسی ایتالیا تاکید میکند همکاری روسیه و جمهوری اسلامی در سوریه نه یک اتحاد نظامی کامل، بلکه بیش از هر چیز یک «همکاری تاکتیکی مقطعی» بود.
روسیه سوریه را ابزار نفوذ منطقهای و کارت فشار دیپلماتیک میدانست، در حالی که از نظر جمهوری اسلامی سوریه «محور مقاومت» و مسیری حیاتی برای حمایت از حزبالله بود.
به نوشته این مقاله، روسیه و جمهوری اسلامی بر سر آینده سوریه، رقابت میدانی و تفاوت رویکرد نسبت به اسرائیل پیش از سقوط اسد اختلاف نظرهایی داشتند و نبود یک ساختار فرماندهی مشترک، ظرفیت واکنش سریع دو طرف را محدود کرد.
انستیتوی تحقیقات بینالمللی سیاسی ایتالیا نوشته است که با سقوط اسد، جمهوری اسلامی تقریبا از صحنه سوریه حذف شد، اما روسیه توانست حضور نظامی خود را حفظ کند و با حکومت جدید وارد تعامل شود.
این گزارش بر این اساس نتیجه گرفته است که «مسکو دلیلی برای بازسازی ائتلاف گذشته با تهران نمیبیند.»
به باور نویسندگان این مقاله، در جنگ اسرائیل با جمهوری اسلامی نیز منطق روسیه روشن بود؛ اینکه تا وقتی بقاى حکومت ایران تهدید نشود، این جنگ «جنگ روسیه» نیست.
این مقاله ادامه داده است: «افزون بر این، مسکو قصد نداشت روابطش با ترامپ، نتانیاهو یا دولتهای عرب خلیج فارس را تخریب کند و ترجیح داد نقش «میانجی بیطرف» را ایفا کند تا اعتبار بینالمللیاش تضعیف نشود»
به نوشته انستیتوی تحقیقات بینالمللی سیاسی ایتالیا، با وجود افزایش نارضایتیها در ایران، هیچ نشانهای از رویگردانی راهبردی تهران دیده نمیشود.
این مقاله با اشاره به بینتیجه ماندن درخواست جمهوری اسلامی از چین برای تامین تسلیحات و متوقف شدن مذاکرات با غرب، گسترش همکاری اقتصادی با روسیه و اجرایی شدن توافق تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا در سال جاری را، نشانه «بهرهمندی هر دو طرف از این همکاری برای مقابله با تحریمها» میداند.
انستیتوی تحقیقات بینالمللی سیاسی ایتالیا نتیجه میگیرد روابط تهران–مسکو «نه بر اعتماد، بلکه بر عملگرایی و نبود گزینه جایگزین» متکی است و به شراکتی محدود اما باثبات منجر شده است که تا وقتی ساختار کنونی نظام بینالملل دوام دارد، ادامه خواهد یافت.
سانائه تاکایچی، نخستوزیر ژاپن، به خبرنگاران گفت: «این روشنسازیهای راداری اقدامی خطرناک است که فراتر از آن چیزی است که برای پرواز ایمن هواپیما لازم است.»
او افزود که ژاپن نسبت به حادثه «بسیار تاسفبار» روز شنبه، به چین اعتراض کرده است.
شینجیرو کویزومی، وزیر دفاع ژاپن، که در توکیو با همتای استرالیایی خود ریچارد مارلس دیدار میکرد، گفت ژاپن برای حفظ صلح و ثبات منطقه، به رفتار چین «قاطعانه و آرام» پاسخ خواهد داد.
اما یک سخنگوی نیروی دریایی چین، سرهنگ وانگ شوئهمِنگ، گفت هواپیماهای ژاپنی بارها به نیروی دریایی چین که در حال اجرای تمرینات پروازِ مبتنی بر ناو هواپیمابر در شرق تنگه میاکو ـ طبق اعلام قبلی ـ بوده، نزدیک شده و مزاحمت ایجاد کردهاند.
ژاپن گفت جنگندههای چینی جی-۱۵ (J-15 ) که در این دو حادثه نقش داشتند، از ناو هواپیمابر لیائونینگ چین به پرواز درآمده بودند؛ ناوی که همراه با سه ناوشکن موشکی در جنوب جزایر اوکیناوا در حال مانور بود. ژاپن اعلام کرد در واکنش به عملیات پروازی ناو چینی، جنگندههای اف-۱۵خود را به پرواز درآورده است.
در سال ۲۰۱۳، ژاپن گفت یک ناو چینی رادار خود را روی یک ناوشکن ژاپنی در دریای چین شرقی قفل کرده است. سه سال بعد، پکن ادعا کرد که جنگندههای ژاپنی رادار خود را روی جنگندههای چینی نشانه رفتهاند. در ژوئن امسال نیز ژاپن گزارش داد که جنگندههای چینی بهطور خطرناک از کنار یکی از هواپیماهای گشتزنیاش در نزدیکی اوکیناوا عبور کردهاند.
تنش چین - ژاپن بر سر تایوان
این برخوردها در نزدیکی جزایری که هر دو کشور چین و ژاپن ادعای مالکیت بر آنها دارند، جدیترین رویارویی میان دو ارتش در سالهای اخیر به شمار میرود و احتمالا تنش میان دو قدرت آسیای شرقی را تشدید خواهد کرد.
روابط دو کشور از ماه گذشته رو به وخامت گذاشت؛ از زمانی که تاکایچی هشدار داد در صورت اقدام نظامی چین علیه تایوان که امنیت ژاپن را نیز تهدید کند، این کشور ممکن است از خود واکنش نشان دهد.
نشانهرفتن رادار به سمت یک هواپیمای دیگر اقدامی تهدیدآمیز محسوب میشود، زیرا نشاندهنده احتمال حمله است و ممکن است هواپیمای هدف را وادار به اجرای مانورهای گریز کند. ژاپن توضیح نداده که هواپیماهایش به اقدام جنگندههای چینی چگونه واکنش نشان دادند.
وانگ در بیانیهای در شبکههای اجتماعی رسمی چین، گفت اظهارات ژاپن نادرست است و اقدامات توکیو امنیت پرواز را بهشدت به خطر انداخته است.
او افزود: «ما قاطعانه از طرف ژاپنی میخواهیم فورا از بدنامسازی و تهمتزنی دست بردارد و اقدامات نیروهای خط مقدم خود را بهشدت کنترل کند. نیروی دریایی چین اقدامات لازم را مطابق قانون برای حفاظت قاطعانه از امنیت و حقوق مشروع خود انجام خواهد داد.»
مارلس، وزیر دفاع استرالیا، در کنفرانس خبری مشترک با کویزومی پس از گفتوگو درباره تعمیق همکاریهای دفاعی گفت: «ما از اقدامات چین در ۲۴ ساعت گذشته بهشدت نگران هستیم. ما به همکاری با ژاپن و ایستادن در کنار ژاپن برای حفظ نظم مبتنی بر قواعد بینالمللی ادامه خواهیم داد.»
با اوجگیری تنش چین و ژاپن بر سر تایوان، پکن به شهروندان خود توصیه کرده به ژاپن سفر نکنند و طرح ازسرگیری واردات محصولات دریایی را که پس از تخلیه آب فرآوریشده نیروگاه فوکوشیما به حالت تعلیق درآمده بود، متوقف کرده است.
چین تایوانِ دموکراتیک را متعلق به خود میداند و فشار نظامی و سیاسی بر این جزیره را افزایش داده است؛ تایوان تنها ۱۱۰ کیلومتر با غربیترین جزیره ژاپن فاصله دارد.
ژاپن بزرگترین میزبان نیروهای نظامی ایالات متحده در خارج از کشور است. ناوهای جنگی، هواپیماها و هزاران تفنگدار دریایی آمریکا در اوکیناوا حضور دارند.
آمریکا هنوز واکنشی به ادعای ژاپن در خصوص استفاده چین از رادار نشان نداده است.
سکوت ترامپ، افزایش فعالیت نظامی چین
جورج گلاس، سفیر آمریکا در ژاپن، از زمان آغاز این مناقشه در شبکههای اجتماعی چندین بار حمایت خود از ژاپن را ابراز کرده است، اما دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، و دیگر مقامات بلندپایه دولت او همچنان سکوت کردهاند.
دولت ترامپ در یک سند راهبردی که جمعه ۱۴ آذر منتشر شد، اعلام کرد هدفش جلوگیری از درگیری با چین بر سر تایوان و دریای جنوبی چین از طریق تقویت قدرت نظامی آمریکا و متحدان آن است.
ترامپ که قصد دارد سال آینده برای مذاکرات تجاری به پکن سفر کند، ماه گذشته در تماسی تلفنی از تاکایچی خواسته بود که تنش را افزایش ندهد؛ این تماس به گفته منابع آگاه پس از گفتوگوی ترامپ با شی جینپینگ انجام شد. طبق گزارش خبرگزاری رسمی شینهوا، شی به ترامپ گفته که «بازگشت تایوان به چین» برای چشمانداز نظم جهانی موردنظر پکن، موضوعی محوری است.
رویترز پنجشنبه ۱۳ آذر گزارش داد که چین بیش از ۱۰۰ کشتی نیروی دریایی و گارد ساحلی خود را همزمان در آبهای شرق آسیا مستقر کرده است.
دولت تایوان این اقدام را تهدیدی برای منطقهٔ هند و اقیانوس آرام توصیف کرده است.
گارد ساحلی تایوان یکشنبه گفت در حال رصد رزمایشهای سه کشتی ایمنی دریایی چین در بخش غربی خط میانی تنگه تایوان است، اما وضعیت آبهای پیرامون تایوان «عادی» است.
رسانههای دولتی چین گفتند این رزمایشهای جستوجو و نجات در آبهای مرکزی تنگه انجام شده و شامل گشتزنی در «مناطق پرترافیک و مناطق دارای حوادث مکرر» است.
گارد ساحلی تایوان گفت چین با هدف آزار و جنگ روانی علیه تایوان از «عبارات گمراهکننده و نادرست» برای توصیف فعالیتهای خود استفاده میکند.
چین میگوید تنها این کشور دارای حاکمیت بر تنگه است؛ تنگهای که مسیر بخش بزرگی از حملونقل دریایی جهان است. اما ایالات متحده و تایوان میگویند که این تنگه یک آبراه بینالمللی است.
وقتی خبرنگاری از او پرسید آیا در صورت دریافت عفو قصد بازنشستگی از صحنه سیاست را دارد یا نه، نتانیاهو پاسخ داد: «نه».
نتانیاهو ماه گذشته از اسحاق هرتزوگ، رییسجمهوری اسرائیل، درخواست عفو کرده بود. وکلای او استدلال کردهاند که حضورهای مکرر نتانیاهو در دادگاه توانایی او برای اداره کشور را مختل کرده و عفو او به نفع کشور خواهد بود.
در اسرائیل، عفو معمولا تنها پس از پایان فرآیندهای قضایی و صدور حکم محکومیت اعطا میشود. هیچ سابقهای برای صدور عفو در میانه یک محاکمه وجود ندارد.
نتانیاهو بارها اتهامات رشوهخواری، تقلب و سوءاستفاده از اعتماد عمومی را رد کرده است و وکلای او گفتهاند که نخستوزیر همچنان معتقد است در صورت پایان یافتن رسیدگی قضایی، حکم تبرئه کامل صادر خواهد شد.
دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، پیش از آنکه نتانیاهو درخواست عفو خود را ارائه کند، در نامهای به هرتزوگ از رییسجمهوری اسرائیل خواسته بود که موضوع عفو نخستوزیر را مورد بررسی قرار دهد.
اسحاق هرتزوگ، رییسجمهوری اسرائیل، شنبه ۱۵ آذر گفت نظر دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، مبنی بر ضرورت عفو بنیامین نتانیاهو در پرونده «فساد»، را محترم میداند اما تاکید کرد اسرائیل کشوری مستقل است و به نظام قضایی خود پایبند میماند.
هرتزوگ به پولیتیکو گفت دفتر من اکنون این درخواست عفو را از نتانیاهو دریافت کرده است. به گفته او، روند بررسی درخواست عفو از طریق وزارت دادگستری و مشاور حقوقی ریاستجمهوری طی خواهد شد.
هرتزوگ افزود: «در رسیدگی به آن، پیش از هر چیز منافع مردم اسرائیل را در نظر خواهم گرفت. رفاه مردم اسرائیل اولویت اول، دوم و سوم من است.»
برخی سیاستمداران مخالف در اسرائیل استدلال کردهاند که هرگونه عفو باید مشروط به کنارهگیری نتانیاهو از سیاست و اعتراف او به گناه باشد. دیگران گفتهاند که نخستوزیر باید ابتدا انتخابات سراسری برگزار کند؛ انتخاباتی که موعد آن اکتبر ۲۰۲۶ است.
روزنامه اسرائیلهَیوم ۱۰ آذر در تحلیلی نامه رسمی بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، به رییسجمهوری این کشور برای درخواست عفو خود در پرونده «فساد» را دارای نشانههایی از تحولات احتمالی پشتپرده مرتبط با سقوط جمهوری اسلامی ارزیابی کرده است.
این روزنامه با اشاره به تشدید بحرانهای داخلی در ایران نوشت: «درکنار خطرات، تهدیدها و چالشها، اسرائیل با فرصتهای طلایی برای بازطراحی بنیادین کل خاورمیانه روبهرو است. نتانیاهو این موضوع را در درخواست عفو از رییسجمهوری اسحاق هرتزوگ مطرح کرد و افزود که در ماههای آینده، تحولات خارقالعادهای در خاورمیانه مورد انتظار است.»
این رسانه اسرائیلی افزود: «منابع اسرائیلی و آمریکایی فروپاشی رژیم ایران را در میان ناآرامیهای مردمی قابلتصور میدانند؛ رخدادی که میتواند وضعیت امنیتی و راهبردی اسرائیل را دگرگون کرده و بزرگترین تهدید موجودیتی آن را برطرف کند.»
اسرائیلهَیوم همچنین با اشاره به روند پیشبرنده توافق عادیسازی و همکاریهای احتمالی میان اسرائیل و عربستان سعودی و فرصتها و دستاوردهای موجود در این مسیر نوشت: «پیام ضمنی در نامه نتانیاهو این است که او میتواند این دستاوردهای راهبردی را محقق کند یا دقیقتر بگوییم: تنها او قادر به انجام چنین کاری است.»
