پس از انتشار خبر اقدام روسیه در به رسمیت شناختن استقلال دو منطقه جدایی‌طلب دونتسک و لوهانسک در منطقه دونباس، واقع در شرق اوکراین، ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه، سریعا سربازهایش را تحت‌عنوان «نیروهای حافظ صلح» به این دو منطقه فرستاد.
عنوانی که برخی مقام‌ها در جهان آن را «بی‌معنا» خواندند. همچنین انتشار معاهده‌ای به‌امضای پوتین، نشان داد که روسیه زین پس می‌تواند در دونتسک و لوهانسک پایگاه نظامی بنا کند.
کانورسیشن در گزارشی به پشت‌پرده اقدامات اخیر روسیه در اوکراین و برنامه‌آینده این کشور برای اوکراین و جهان پرداخته است.
ولادیمیر پوتین در سخنرانی‌اش درباره به رسمیت شناختن دو منطقه در دونباس، اقدام روسیه در به رسمیت شناختن استقلال دونتسک و لوهانسک را کاملا تقصیر اوکراین، دولت‌های غربی و از همه بیشتر آمریکا، برای کنترل اوکراین، انداخت. پوتین در این نطق، نه یک‌بار، بلکه چندین بار مشروعیت وجودی اوکراین، به‌عنوان کشوری مستقل را زیر سوال برد.
پوتین اقدام روسیه در به رسمیت شناختن استقلال این دو منطقه را گامی قاطع از سوی «قدرتی بزرگ» برای حفظ منافع و حمایت «خویشاوندان» آسیب‌پذیر روسیه خواند. اما اقدامات و اظهارات اخیر پوتین بیشتر سوال ایجاد کرده است تا اینکه جوابی بدهد. یا دست‌کم پاسخی به این پرسش بدهد که آیا اقدام روسیه در به رسمیت شناختن استقلال دو منطقه در شرق اوکراین، پایان بحران فعلی اوکراین است؟ یا دست‌کم شروعی بر پایان آن است یا نه؟
روی خوش‌بینانه و فریبنده اقدام روسیه در شناختن استقلال دونتسک و لوهانسک
تفسیر خوش‌بینانه از سخنان پوتین و اعزام «نیروهای حافظ صلح» به شرق اوکراین در پی آن، اقتضا می‌کند که فکر کنیم به رسمیت شناختن استقلال دونتسک و لوهانسک، راهی برای برون‌رفت از بحران برای همه است. چرا که به این شکل، پوتین با تحقیر اوکراین وجهه خود را حفظ می‌کند و غرب هم از یک جنگ تمام‌عیار با خسارات جانی و اقتصادی برای روسیه، پا پس می‌کشد.
اگر ظاهر پرزرق‌وبرق حرف‌های پوتین را در نظر بگیرید، اقدامات او تنها برای حمایت از حقوق دو «جمهوری» حامی روسیه و برکنار نگه داشتن اوکراین از درگیر شدن در یک تنش نظامی جدی با روسیه بوده است و اینکه به این شکل، کی‌یف، پایتخت اوکراین هم متحمل دشواری‌های سیاسی و اقتصادی‌اجتماعی که اجرای قرارداد «نامحبوب» ۲۰۱۵ مینسک، متوجه ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین و دولت او خواهد کرد، نمی‌شود.
اما چنین سناریویی بسیار خوش‌بینانه است؛ تفسیر چنینی از این بحران، که احتمالا یکی از پرخطرترین بزنگاه‌ها برای اروپا و امنیت دنیا، از جنگ جهانی دوم بدین سو است، خطایی بیش نخواهد بود.
و هر چه عاجزانه چشم‌هایمان را برای یافتن روزنه امیدی در شرایط فعلی تنگ کنیم، باز هم اقدام روسیه در رسمیت شناختن استقلال دونتسک و لوهانسک، نقض حقوق بین‌الملل است و همین، برای رفع اختلاف‌نظر اتحادیه اروپا، بریتانیا و آمریکا بر سر ابعاد اعمال تحریم بر روسیه کافی بوده است؛ اقدام روسیه تنها چاره‌جویی غرب را قوت بخشیده است.
شکافتن سخنان پوتین در نطق به رسمیت شناختن استقلال دونتسک و لوهانسک
بحران کنونی فراتر از وضعیت در «برخی مناطق دونتسک و لوهانسک» است که در معاهده مینسک به آنها اشاره شده است و تنش‌های گسترده‌تر بین روسیه و غرب بر سر آینده امنیت در اروپا را حل نمی‌کند.
روشن است که پوتین به این نتیجه رسیده که نگه داشتن وضعیت لوهانسک و دونتسک به‌عنوان بخشی از اوکراین، به‌عنوان اهرم قدرتی علیه اوکراین و فراتر از آن، هم‌پیمانان غربی این کشور، دیگر به کار اهداف روسیه نمی‌آید.
نطق یک‌ساعته تلویزیونی پوتین درباره به رسمیت شناختن استقلال دونتسک و لوهانسک هم جای چندانی برای امیدواری باقی نمی‌گذارد که «مسئله اوکراین» با این به رسمیت شناخته شدن، حل شده باشد.
در سخنرانی پوتین، کفه آشکارا به سمت مشکلات روسی‌اوکراینی سنگینی می‌کرد تا اینکه حرف از مشکلات دونتسک و لوهانسک، «دو جمهوری دونباس» باشد. ولادیمیر پوتین خود از چیزهایی سخن گفت که نشان می‌دهد که برای روسیه، پای برنامه‌ای بسیار گسترده‌تر از بحران کنونی اوکراین، در میان است. اگر چند تکه از حرف‌های او را بیرون بکشیم، خواهیم دید.
طبق آنچه پوتین گفت، با مرزکشی‌های دهه‌های ۱۹۲۰، ۱۹۴۰ و ۱۹۵۰ قلمرویی «مصنوعی» زاده شد که اوکراین کنونی است و پس از فروپاشی شوروی، مناطقی که از نظر تاریخی متعلق به روسیه بود به اوکراین ملحق شد که در این مناطق، اقوام روسی سکونت دارند که حقوقشان در اوکراین امروزی نقض شده است.
پوتین در سخنرانی‌اش تاکید کرد که نقض حقوق بین‌الملل از سوی او، تا حدود زیادی به‌خاطر دولت شکست‌خورده اوکراین است که تصمیم‌گیری‌ها در آن به‌دست مقام‌های فاسد و تحت‌سلطه غرب انجام می‌شود. اما مهم‌تر از این گفته، پوتین تکرار کرد که اوکراین، با نزدیک‌تر شدن به ناتو، همین حالا هم خطری برای روسیه است و روسیه باید به این اقدام اوکراین واکنش نشان دهد.
تمام این گفته‌ها در کنار یکدیگر، امضا و پذیرفتن فوری «معاهدات دوستی» بین روسیه و مناطق به‌رسمیت‌شناخته‌شده در دونباس، و تصمیم برای اعزام سربازان روس، به‌اسم «نیروهای حافظ صلح» به شرق اوکراین و سخنرانی پوتین درباره به رسمیت شناختن استقلال این دو منطقه نشان می‌دهد که آنچه شاهد آن‌ایم، وقت‌تنفسی کوتاه در دل بحرانی است که زین پس، تنها ژرف‌تر و دامنه‌دارتر خواهد شد.
همچنین چنین باشتاب پیش رفتن روسیه در به رسمیت شناختن دونتسک و لوهانسک و اعزام نیروهایش به شرق اوکراین، نشانه آشکاری از تشدید تنش به‌دست روسیه است. پیشینه پوتین در این دست اقدامات از سال ۲۰۰۸ بدین سو جای تردید برای کسی باقی نمی‌گذارد که این بحران سر دراز دارد و هر چه باشد، تمام‌شده نیست.
اوکراین هم در مرز طولانی با روسیه و هم از درون شبه‌جزیره کریمه با سربازان روس محاصره شده است. روسیه نیروی زمینی، هوایی و دریایی به این مناطق اعزام کرده که به مسکو اجازه می‌دهد هر زمان اراده کند، به عملیات نظامی متوسل شود.
این نخستین بار نیست که خودمختاری اوکراین دستخوش اقدامات روسیه شده است.
بسیاری کارشناسان معتقدند روسیه با تصرف کریمه در سال ۲۰۱۴، برای اقدام نظامی علیه اوکراین زمینه‌چینی و جای پای ارتش خود در جنوب را به‌قدر کافی محکم کرد. در همین حال، درگیری‌ها در منطقه دونباس اوکراین به واحدهای امنیتی و اطلاعاتی روسیه مجال داد تا از عملیات نظامی و شبه‌نظامی در اوکراین سر در بیاورند.
بهار ۲۰۲۱ روسیه عملیاتی علیه اوکراین انجام داد که دست‌کمی از جنگ واقعی نداشت. مسکو حملات سایبری و کارزار اطلاعات نادرست راه‌اندازی و تامین انرژی در اوکراین را مختل کرد. سرویس‌های امنیتی اوکراین از واحدهای عملیاتی تا نیروهای ویژه روسیه را در مرزهایشان را شناسایی کردند.
حالت اول: سرنگونی رهبران اوکراین
اولین سناریو محتمل در صورت حمله به اوکراین حذف رهبران این کشور است. در این حالت، نیروهای ارتش و امنیت روسیه به دنبال آن خواهند بود که حکومت فعلی اوکراین را سرنگون و آن را با دولتی دست‌نشانده و سرسپرده مسکو جایگزین کنند.
موردی که جای تعجب دارد این است که در چنین حالتی، احتمالا برخی افرادی که در دولت فعلی اوکراین سرکارند، همچنان در قدرت نگاه داشته خواهند شد چرا که بعضی اعضای دولت کنونی اوکراین سابقه همکاری و همراهی با روسیه را دارند.
بزرگ‌ترین نگرانی روسیه در چنین حالتی، واکنش احتمالی پلیس و ارتش اوکراین است. همچنین ممکن است که مردم اوکراین، به تغییر دولتشان به‌دست مسکو واکنش شدیدی نشان دهند.
حالت دوم: جنگ در شرق
سناریو دوم، جنگ احتمالی در شرق است. در چنین حالتی، نیروهای روس خواهند کوشید تا به مناطق جدایی‌طلب در دونباس سلاح، تجهیزات و نیروی اطلاعاتی برسانند و آنان را به نیروهایی «تخته‌پرشی» بدل کنند که با تصرف هر چه بیشتر از قلمرو اوکراین، بیشتر مناطقی که قوم روس و اوکراینی‌های روس‌زبان در آنها اسکان دارند را پوشش دهند.
چنین اقدامی می‌تواند نیروهای روسیه را تا رود دنیپر اوکراین، که این کشور را به دو قسمت واقع در غرب و در شرق تقسیم می‌کند به پیش ببرد و در عرض ساحل دریای سیاه تا مرز کشور مولداوی و محل واقع شدن منطقه دیگر تجزیه‌طلب موردتقویت روسیه، پیشروی دهد.
چنین عملیاتی به‌پشتیبانی نیروهای نظامی مستقر داخل و در محدوده منطقه روستوف آن -دون روسیه واقع در شرق اوکراین، نیروهای سمت جنوب مستقر در شبه‌جزیره کریمه و گردان‌های روسیه مستقر در منطقه تجزیه‌طلب ترانس‌نیستریا در مولداوی انجام خواهد گرفت.
حالت سوم: تصرف کامل
سناریوی نهایی تصرف کامل اوکراین است. در این حالت تمامی نیرو واحدهای پیش‌تر ذکرشده روسیه، به‌همراه نیروهای هوایی مستقر در شمال، اقدام به شکست ارتش اوکراین می‌کند؛ ارتش روسیه از تجربه اخیر عملیات نبرد در سوریه برای سرکوب هرگونه شورش مردمی بر علیه نیروهای این کشور استفاده خواهد کرد.
چنین حالتی برای مردم اوکراین ویرانگر خواهد بود و آمار مرگ بالایی در ارتش اوکراین، نیروهای پلیس و همچنین ساکنان محلی در معرض این نبردها بر جای خواهد گذاشت؛ همچنین موج عظیمی از پناهندگان را روانه غرب اوکراین و کشورهای همجوار لهستان، مجارستان، رومانی و مولداوی خواهد کرد. چنین بحران پناهجویی می‌تواند به بزرگ‌ترین بحران این‌چنینی در اروپا، از زمان جنگ جهانی دوم بدین سو، تبدیل شود.
لازم به ذکر است که تمامی سناریوهای مزبور یکی نافی دیگری نیست و اگر کرملین از نتیجه‌ای که در غرب و یا اوکراین می‌گیرد ناراضی باشد، این موارد همه می‌تواند به‌صورت متوالی و یکی پس از دیگری روی دهد.
فارغ از آنچه روسیه انجام خواهد داد، دیگر کشورها با تنش‌های آرام‌نگرفته بر سر مناطق جدایی‌طلب، مثلا مولداوی با منطقه ترانس‌نیستریا، گرجستان با مناطق اوستیای جنوبی و آبخاز، با اضطراب نظاره‌گر چنین رویدادهایی خواهند بود چرا که پیروزی روسیه در اوکراین ممکن است در آینده به هر اقدامی علیه این کشورها نیز دامن بزند. اگر غرب به پاسخی کوبنده متوسل نشود، حتی کشورهایی همچون استونی و لتونی می‌تواند در آینده در معرض چنین تهدیداتی قرار گیرد.
تهدید نظامی روسیه علیه اوکراین غرب را در تنگنایی دشوار قرار داده است. غرب نیاز دارد تصمیم بگیرد که آیا می‌خواهد با روسیه‌ای متخاصم سر و کار داشته باشد که دامنه قلمرو خود را به اوکراین، گرجستان و غیره گسترش خواهد داد. اینکه ایالات متحده این روزها بیشتر درگیر چین، دریای جنوبی چین و وضعیت تایوان است تا اروپای شرقی هم به بهبود مخمصه کنونی کمکی نمی‌کند.
به نوشته وبسایت کانورسیشن، اگر ناتو نتواند واکنشی درخور برای بحران اوکراین از راه دیپلماسی، کمک نظامی و یا حتی پاسخ نظامی بیابد، خطر بیخ گوش آینده آن است و بی‌اعتبار شدن ناتو به‌منزله پیروزی بزرگی برای روسیه خواهد بود که ناتو را تهدیدی برای امنیت ملی و راهبرد این کشور برای کسب دوباره قدرت در جهان می‌بیند. این است که اهمیت وضعیت فعلی در اوکراین نمی‌تواند به‌هیچ‌وجه دست‌کم گرفته شود.
