با رواج «شکلات دبی» مصرف پسته در جهان به‌شدت افزایش یافته است. پسته آمریکا دیگر جوابگوی تقاضای بازار نیست و در این شرایط، صادرات پسته ایران که در سال‌های گذشته مدام اخبار برگشت خوردن محموله‌های آن منتشر می‌شد، ناگهان دو برابر شد.
آمارهای منتشر شده از سوی انجمن پسته ایران نشان می‌دهد که در اسفندماه سال ۱۴۰۳، در مجموع ۱۵ هزار و ۵۷۵ تن پسته صادر شده است، این رقم در پایان دوره شش ماهه منتهی به اسفند ماه، برابر ۱۲۰ هزار و ۶۱۰ تن بود.
این آمار نشان می‌دهد صادرات پسته ایران در دوره شش ماهه نسبت به زمان مشابه در سال ۱۴۰۲، که صادرات ایران ۶۷ هزار و ۲۲۹ تن بود، دوبرابر و نسبت به شش ماه منتهی به اسفند ماه ۱۴۰۱ که صادرات پسته ایران ۳۷ هزار و ۱۰۰ تن بود، تقریبا سه برابر شده است.
«شکلات دبی» پدیده‌ای جدید است که با کمک شبکه‌های اجتماعی و برندسازی قدرتمند در سال گذشته محبوبیت بالایی پیدا کرده است. در این محصول از حجم بالایی پسته استفاده می‌شود و همین امر تقاضا برای پسته را در جهان افزایش داده است.
صادرات پسته به دبی در شش ماه، دو برابر ۱۲ ماه سال قبل
فایننشال تایمز، در گزارشی که ۲۹ فروردین‌ماه منتشر کرد، به افزایش جهانی قیمت پسته اشاره کرد و به نقل از آمار گمرک جمهوری اسلامی نوشت که صادرات پسته ایران به امارات متحده عربی، در شش ماه منتهی به ماه میلادی مارس ۲۰۲۵ ( اسفند ماه ۱۴۰۳) نسبت به کل ۱۲ ماه قبل از آن، ۴۰ درصد افزایش داشته است.
ایران، اکنون پس از آمریکا، دومین تولیدکننده بزرگ پسته در جهان است، اما در سال‌های نه چندان دور، اولین صادرکننده پسته در جهان به شمار می‌رفت. در سال‌های اخیر، صادرات پسته ایرانی به‌شدت کاهش یافته بود.
چطور تولید و صادرات ایران سقوط کرد؟
تا سال ۱۳۸۶، صادرات پسته ایران به‌مراتب بیش از آمریکا بود. این اختلاف گاه دو تا سه برابر بود؛ برای نمونه در سال ۱۳۸۲، در مقابل ۵۴ هزار تن پسته صادراتی آمریکا، ایران ۱۷۳ هزار تن صادرات داشت، یعنی چیزی بیش از سه برابر صادرات آمریکا. این نسبت از آن زمان به بعد، سال به سال به نفع آمریکا تغییر کرد تا جایی که در سال ۱۴۰۲ در مقابل ۶۷۷ هزار تن صادرات پسته آمریکایی، صادرات پسته ایران تنها ۱۶۸ هزار تن بود.
عدم بهره‌مندی ایران از تکنولوژی‌های به‌روز سبب شده تا بخش‌های بزرگی از پسته صادراتی ایران در سال‌های اخیر به‌دلیل وجود سم آفلاتوکسین در محصولات ایرانی برگشت
از دست رفتن اعتبار پسته ایرانی
تکرار این برگشت خوردنها، پسته ایران را در بازار جهانی بدنام کر،. تاجایی که در سال زراعی ۱۴۰۳-۱۴۰۴، ایران که روزی بزرگترین تولیدکننده و صادرکننده پسته بود، سهمش از کل پسته تولیدی جهان ۲۱ درصد کاهش یافت. در مقابل سهم آمریکا به ۴۶ درصد رسید و ترکیه نیز سهم خود در تولید پسته جهان را به ۳۰ درصد رساند. به این ترتیب، ایران دیگر حتی دومین تولید کننده پسته هم نیست و در رتبه سوم قرار گرفته است.
از سوی دیگر، ایران به‌دلیل نبود برندسازی مناسب، پسته خود را به صورت فله صادر می‌کند. این صادرات فلهای در کشورهای دیگر بستهبندی و با برندهای دیگر عرضه می‌شود.
طبق آمارهای انجمن پسته ایران، در سال ۱۴۰۳، تقریبا یک چهارم پسته صادراتی ایرانی به کشورهایی که در آن صادرات مجدد انجام می‌شود، صادر شده است.
خودروسازان در بازار پسته
اکنون و در شرایطی که بازار برای پسته ایرانی بار دیگر مهیا شده است، خودروسازان نفع قابل توجهی خواهند داشت زیرا چند سال است خودروسازان و قطعهسازان، به دلیل غیر عادی بودن شرایط نقل و انتقال پول از ایران، به بازار صادرات غیر نفتی، نظیر پسته و خرما روی آوردهاند.
با این حال، رقم صادرات آنها هنوز آنچنان جدی نشده است. در سال ۱۴۰۲ از مجموع یک میلیارد دلار صادرات پسته ایران، خودروسازان ۲۵ میلیون دلار پسته صادر کردند، اما شیوه عملکرد آنها در مجموع به زیان صادرات پسته ایران تمام شده است.
خودروسازان و قطعهسازان، برای تامین ارز مورد نیاز خود برای واردات، پسته و خرما صادر میکنند و در بازارهای جهانی، برای سرعت بیشتر در رسیدن به ارز، اجناس خود را معمولا کمتر از صادرکنندگان سنتی پسته در بازارهای جهانی عرضه میکنند و محصولشان به سرعت به فروش میرسد. در این شرایط، صادرکنندگان سنتی متضرر میشوند و به همین دلیل، انتقادات فراوانی به این عملکرد خودروسازان مطرح شده است.
افزایش این انتقادها در نهایت باعث شد که انجمن پسته ایران، در مهرماه ۱۴۰۳ تفاهمنامهای با خودروسازان منعقد کند.
بر اساس این تفاهمنامه مقرر شد در ازای خروج خودروسازان از بازار پسته، صادرکنندگان پسته ارز حاصل از صادرات پسته را در اختیار خودروسازان قرار دهند.
