ایران‌اینترنشنال
انتشار تصاویر تازه از هانیه‌سادات رحیم‌صفوی، دختر یحیی رحیم‌صفوی، مشاور ارشد رهبر جمهوری اسلامی، بار دیگر از شکاف عمیق میان شعار و واقعیت در نظام حاکم بر ایران پرده برداشت.
دختری که پدرش از معماران «جهاد فرهنگی» و حامی سرسخت حجاب اجباری است، امروز در استرالیا آزادانه زندگی می‌کند.
او بدون محدودیت پوشش رسمی تحمیل‌شده بر زنان و دختران ایران مشغول فعالیت است، با مسیر شغلی مستقل و در چارچوب قانونی که به انتخاب افراد احترام می‌گذارد.
او نه چالشی سیاسی کرده، نه بیانیه داده؛ همین زندگی عادی اما آزاد، در حکم بیانیه‌ای علیه ایدئولوژی سرکوب است.
این تنها نمونه نیست. انتشار ویدیوی عروسی باشکوه دختر علی شمخانی، دیگر مشاور علی خامنه‌ای و عضو شورای دفاع جمهوری اسلامی، با موسیقی عربی و سبک برگزاری کاملا غربی، افکار عمومی را در ایران ملتهب کرد.
خانواده یکی از بلندپایه‌ترین چهره‌های امنیتی جمهوری اسلامی در اوج فشار اقتصادی بر مردم، جشن ازدواجی با استانداردهای لوکس اروپایی برگزار می‌کند؛ همان خانواده‌ای که سال‌ها از ساده‌زیستی انقلابی سخن می‌گفت.
پیش از آن نیز نام‌هایی چون مونا نوبخت گلپایگانی، دختر معاون پیشین رییس دولت، و دیگر پسران و دختران مقام‌های ارشد سپاه پاسداران و حکومت، در کنار تصاویرشان در کافه‌های اروپا، سواحل آمریکا و دانشگاه‌های کانادا بارها خبرساز شده‌اند.
حتی در داخل ایران، فرزندان برخی مسئولان با پوشش آزاد در فضاهای عمومی دیده شده‌اند و سبک زندگی و رفتاری را در پیش گرفته‌اند که برای شهروندان عادی می‌تواند به بازداشت و پرونده‌سازی امنیتی بینجامد.
این تناقض‌ها دیگر پنهان‌شدنی نیستند: فرزندان نظام، آزادی را انتخاب می‌کنند، حتی زمانی که پدرانشان آزادی دیگران را تهدیدی علیه آرمان‌های تمامیت‌خواه می‌دانند.
جامعه امروز ایران به‌خوبی می‌بیند که مسئولانی که مردم را به «جهاد» در سبک زندگی فرامی‌خوانند، نتوانستند همان ایدئولوژی را به فرزندان خود بقبولانند؛ شکافی که نه از تبلیغ دشمن، بلکه از انتخاب نسل خودشان سر برآورده است.
وقتی صاحبان قدرت نتوانند نسل بعدی خود را پشت سد باورهای رسمی نگه دارند، مشروعیت ایدئولوژی پیش از هر میدان و تریبونی، درون خانه‌ها فرو می‌ریزد.
این تحقیق را احمد کلاته ساداتی، دانشیار جامعه‌شناسی و زینب صبوحی گلکار، دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه یزد، با رویکرد پدیدارشناسی و بر پایه گفت‌وگو با کارگران تونلی معادن زغال سنگ طبس انجام داده‌اند.
این پژوهش با هدف فهم تجربه زیسته معدن‌کاران از شغل خود، در آخرین شماره مجله «پژوهش‌های راهبردی مسائل اجتماعی» دانشگاه اصفهان منتشر شده است.
بر اساس یافته‌ها، اضطراب از مرگ احتمالی، خستگی مداوم و نگرانی از آینده بخش‌هایی جدایی‌ناپذیر از زندگی روزانه معدن‌کاران است. آنان با هر صدای لرزشی در دل زمین، مرگ را در نزدیکی خود حس می‌کنند، اما برای معاش خانواده ناگزیر به ماندن هستند.
این اضطراب تنها به لحظه وقوع حادثه محدود نمی‌شود. نگرانی از آینده خانواده، از دست دادن توان کاری و نبود پشتوانه در کنار قراردادهای موقت و نظام پیمانکاری، ناامنی شغلی را تشدید می‌کند و کارگر را میان خطر مرگ زیر زمین و خطر بیکاری روی زمین نگه می‌دارد.
رنج روزمره در دل تاریکی
به روایت کارگران، کار در معدن با «رنج، ترس و خشم» درآمیخته است. آنان با شرایط سخت و ناایمن، احساس نادیده گرفته شدن، نبود امکان اعتراض و ترس از اخراج دست و پنجه نرم می‌کنند.
یکی از مصاحبه‌شوندگان می‌گوید: «کاری که داریم انجام می‌دیم و حقوقی که می‌گیریم همخوانی نداره... به فکر کارگر نیستند، فقط می‌خوان خودشون سود بیشتری ببرن.»
به گفته پژوهشگران، این جمله بازتابی از حس بی‌عدالتی و نادیده گرفته شدن در میان اکثر مصاحبه‌شوندگان است.
تقدیرگرایی در نبود انتخاب
بر پایه داده‌های گردآوری‌شده، بیشتر کارگران معادن طبس شغل خود را انتخاب نکرده‌اند، بلکه به‌اجبار شرایط اقتصادی وارد معدن شده‌اند.
یکی از کارگران می‌گوید: «چون ترک تحصیل کرده بودم و مهارتی نداشتم، رفتم توی معدن... مجبور بودم شاغل بشم.»
روایت‌ها نشان می‌دهد فقر و نبود فرصت شغلی، معدن را به تنها راه ممکن برای زنده ماندن در منطقه تبدیل کرده است.
پژوهشگران این گرایش را نوعی «تقدیرگرایی» می‌دانند که به سازوکار دفاعی در برابر واقعیت تلخ زندگی تبدیل شده است؛ سرنوشتی که در غیاب انتخاب، به «قسمت» تعبیر می‌شود.
فرسایش جسم و روان در دل انزوا
طبق نتایج این مطالعه، کارگران معدن نه‌تنها در معرض خطرات فیزیکی، بلکه درگیر فرسایش روانی نیز هستند.
دوری از خانواده و زندگی در محیط‌های ایزوله، احساس دلتنگی، افسردگی و اضطراب را در میان آنها تشدید کرده است.
در بخشی از پژوهش آمده است: «این تجربه تنها به فعالیت فیزیکی در اعماق زمین محدود نمی‌شود، بلکه شامل مواجهه روزمره با خطر، فرسایش جسمی، اضطراب روانی و احساس طردشدگی اجتماعی است.»
نویسندگان معتقدند طرد اجتماعی به معنای نادیده گرفتن روایت‌های شخصی کارگران و تقلیل آنها به «نیروی کار صرف» است؛ وضعیتی که به «معنازدایی» از کار و انزوای بیشتر می‌انجامد.
امید در دل تاریکی؟
با این همه، کارگران در دل سختی، معنا و امید را در نقش نان‌آور و پدر خانواده می‌جویند.
یکی از معدن‌کاران می‌گوید «اگر کار دیگری بود، هیچکس خودش را زیر زمین دفن نمی‌کرد»، اما با این حال، حضور در معدن را «راه زنده ماندن خانواده» می‌داند.
به گفته نویسندگان این مقاله، زندگی معدن‌کاران طبس بازتابی از تضاد میان کار، مرگ و امید است؛ افرادی که هر روز در اعماق زمین، میان احتمال ریزش و تداوم کار سنگین، در پی راهی برای زیستن هستند.
این مقاله پژوهشی با مشارکت ۲۲ کارگر تونلی معادن زغال سنگ طبس انجام گرفت و تصویری کمتر دیده‌شده از زندگی کسانی ارائه کرد که با به خطر انداختن جان خود در اعماق زمین، چرخ اقتصاد ایران را در حرکت نگه می‌دارند.
