خبرگزاری آسوشیتدپرس در گزارشی به انفجار مرگباری که روز شنبه بندر رجایی در نزدیکی بندرعباس را لرزاند، پرداخت و نقش سپاه پاسداران و به‌ویژه بنیاد مستضعفان را که زیر نظر رهبر جمهوری اسلامی است، بررسی کرده است.
به‌نوشته نیویورک‌پست، حامیان ترامپ استیو ویتکاف را «بی‌تجربه، ناپخته و تحت تاثیر روسیه و جمهوری اسلامی» می‌دانند.
این روزنامه که حامی ترامپ است، چهارشنبه ۱۰ اردیبهشت در گزارش خود نوشته یکی از اعضای سابق دولت ترامپ که نامش اعلام نشده، ویتکاف را «یک احمق دست و پا چلفتی لعنتی» خوانده و گفته است که او شایستگی انجام چنین مذاکرات حساسی را ندارد.
روزنامه نیویورک‌پست، با استناد به گزارش منابع مختلف خود افزوده است ویتکاف که عملا به نماینده شخصی ترامپ در مقابل ولادیمیر پوتین بدل شده، جلسات سطح بالا و حساس را به تنهایی برگزار می‌کند و حتی گاهی در اقدامی که خلاف عرف دیرینه دیپلماسی آمریکاست، برای ترجمه به مترجمان کرملین تکیه کرده است.
به‌نوشته این روزنامه، ویتکاف جمعه گذشته در آخرین دیدار خود با پوتین با خوش‌رویی و حالت دوستانه‌ای که گویی سال‌هاست با رییس‌جمهوری روسیه رفاقت دارد، در حالی وارد جلسه شد که هیچ‌یک از مشاوران امنیتی، دیپلمات‌های باسابقه یا افسران نظامی آمریکا که معمولا در چنین مذاکراتی حضور دارند، همراه او نبودند. این در حالی است که پوتین با یوری اوشاکوف، مشاور خود، و کریل دیمیتریف، رئیس صندوق ثروت ملی روسیه، در این نشست شرکت کرده بود.
جان هاردی، مدیر برنامه روسیه در اندیشکده بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، به نیویورک‌پست گفت: «هر کسی که وارد گفت‌وگو با پوتین می‌شود باید همراه خود کارشناسان باتجربه روسیه‌شناس داشته باشد. حضور تنها در چنین مذاکراتی نشانه بی‌تجربگی است.»
یکی از اعضای دولت اول ترامپ نیز درباره ویتکاف به نیویورک‌پست گفت: «آدم خوش‌برخوردی است، اما یک احمق دست و پا چلفتی لعنتی است. نباید این کار را به تنهایی انجام دهد.»
سخنگوی ویتکاف به درخواست‌های مکرر نیویورک‌پست برای اظهارنظر پاسخ نداد.
شکست در تلاش برای آتش‌بس
ویتکاف که از سوی متحدانش به‌عنوان «مذاکره‌کننده‌ای سرسخت» توصیف شده، با وجود داشتن پرونده‌های مهمی در خاورمیانه، اروپا و روسیه، وارد پیچیده‌ترین بحران‌های دیپلماتیک شده است.
در ۱۲ مارس، او پس از دیدارهایی با نمایندگان حماس در قطر، تصور می‌کرد به توافقی اصولی برای تمدید آتش‌بس رسیده است: تمدید یک‌ماهه آتش‌بس در برابر آزادی پنج گروگان زنده از سوی حماس در ازای آزادی تعداد بیشتری از زندانیان فلسطینی.
اما دو روز بعد، حماس پیشنهاد تازه‌ای داد: آزادی تنها یک گروگان زنده آمریکایی از حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳، همراه با پیکر چهار گروگان دیگر. ویتکاف فورا این پیشنهاد را رد کرد و آتش‌بس چهار روز بعد فرو پاشید.
او ۲۳ مارس به تلویزیون فاکس نیوز گفت: «فکر می‌کردم به توافق قابل قبولی رسیده‌ایم. حتی فکر می‌کردم حماس تایید کرده. شاید هم سرم کلاه رفته باشد. فکر می‌کردم همه‌چیز آماده است، اما ظاهرا نبود.»
ناآگاهی از انگیزه‌های ایدئولوژیک جمهوری اسلامی و حماس
بسیاری از مقامات اسرائیلی، در حالی که تلاش‌های ویتکاف را ستایش می‌کنند، اما فقدان تجربه دیپلماتیک او را مانعی در درک صحیح از بازیگران منطقه‌ای می‌دانند.
شیری فاین-گروسمن، رییس سابق امور منطقه‌ای در شورای امنیت ملی اسرائیل، به نیویورک‌پست گفت: «این فرضیه که گروه‌هایی مانند حماس یا حکومت ایران با انگیزه بقا عمل می‌کنند و بنابراین می‌توان از طریق گفت‌وگوی مستقیم با آن‌ها به نتیجه رسید، یک سوءبرداشت خطرناک از اهداف ایدئولوژیک بلندمدت آن‌هاست.»
دنی سیترینوویچ، کارشناس امنیتی اسرائیلی نیز به نیویورک‌پست گفت: «نمی‌دانم چطور ویتکاف وقتش را بین این دو پرونده بسیار پیچیده تقسیم می‌کند. امیدوارم تیمی باتجربه‌تر در کنار خود داشته باشد، چون در حال حاضر به‌نظر می‌رسد تهران در مذاکرات دست بالا را دارد.»
تقسیم کار نامتناسب بین اوکراین و روسیه
در آغاز دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، کیت کلاگ، ژنرال بازنشسته، به‌عنوان نماینده ویژه در جنگ روسیه- اوکراین منصوب شد، اما در ماه مارس، عنوان او به «نماینده ویژه در امور اوکراین» تغییر یافت و مذاکره با روسیه به ویتکاف سپرده شد بدون آنکه ارتباطی مستقیم با کی‌یف داشته باشد که در حوزه وظایف کلاگ باقی ماند.
کلاگ موفق شده کی‌یف را برای پذیرش طرح آتش‌بس و توافق بر سر یک قرارداد بهره‌برداری از معادن با دولت ترامپ ترغیب کند، اما این تقسیم نقش، به‌نوشته نیویورک‌پست باعث ناهماهنگی در سیاست واشینگتن در قبال جنگ روسیه و اوکراین شده است.
ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهوری اوکراین، ۲۴ آوریل اعلام کرد که او، کلاگ و هیئتی اروپایی در لندن به توافقی بر سر صلح رسیده‌اند، اما کمی بعد، ترامپ طرحی را پیشنهاد کرد که مالکیت روسیه بر کریمه را به رسمیت می‌شناخت؛ خط قرمزی که کی‌یف آن را غیرقابل قبول می‌داند.
هاردی گفت: «مشکل تقسیم وظایف بین ویتکاف و کلاگ این است که ویتکاف که به ترامپ نزدیک‌تر است، صرفا نظرات کرملین را منتقل می‌کند، در حالی‌که ارتباطش با طرف اوکراینی بسیار محدود است.»
مایکل مک‌فال، سفیر پیشین آمریکا در روسیه، در توییتی نوشت: «اگر ترامپ واقعا می‌خواهد میانجی پایان جنگ اوکراین باشد، باید فردی را تعیین کند که با هر دو طرف گفت‌وگو کند؛ ترجیحا فردی را با تجربه دیپلماتیک. ویتکاف صرفا پستچی پوتین است، نه مذاکره‌کننده.»
رسانه‌های روسی نیز از تکرار مواضع کرملین از سوی ویتکاف بهره‌برداری کرده‌اند.
ویتکاف در مصاحبه‌ای با تاکر کارلسون در ۲۱ مارس بدون اشاره به اسامی استان‌های شرقی (دونتسک، لوهانسک، خرسون، زاپوریژیا)، صرفا آن‌ها را مناطقی خواند که ساکنانشان «روسی‌زبان» هستند و خواستار حکومت روسیه‌اند؛ بی‌آنکه اشاره کند بسیاری از اوکراینی‌زبان‌ها در این مناطق یا کشته شده‌اند یا مجبور به ترک زبان خود شده‌اند.
زلنسکی در ۱۷ آوریل گفت: «ویتکاف آگاهانه یا ناآگاهانه، در حال انتشار روایت‌های روسی است. در هر دو حالت، این موضوع کمکی به صلح نمی‌کند.»
یانیکا مریلو، مشاور دولت استونی و مترجم اوکراینی-استونیایی، نیز در گفت‌وگو با نیویورک‌پست تاکید کرد که ویتکاف حتی مترجم روسی را نمی‌شناسد و این موضوع اعتبار مذاکرات را زیر سوال می‌برد: «هیچ سیاستمداری بدون مترجم مورد اعتماد خود به مذاکرات نمی‌رود، مگر آنکه یا بی‌کفایت باشد یا اهمیت ندهد.»
آشفتگی در مذاکرات با جمهوری اسلامی
نیویورک‌پست سپس به عملکرد استیو ویتکاف در مذاکراتش با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی پرداخته است.
به‌نوشته نیویورک‌پست مذاکره با حکومت ایران برای دستیابی به توافقی هسته‌ای، در ظاهر باید ساده‌ترین پرونده ویتکاف باشد، اما عملکرد او خلاف این را نشان می‌دهد. جمهوری اسلامی که پس از دو سال جنگ نیابتی با اسرائیل و بحران‌های داخلی در موقعیتی ضعیف‌تر از همیشه قرار دارد، در جریان این مذاکرات هنوز حاضر به تعطیلی برنامه‌های هسته‌ای خود نشده است.
ویتکاف در ۱۴ آوریل در گفت‌وگویی با فاکس‌نیوز پیشنهاد داد که در صورت پایبندی ایران به سطح پایین غنی‌سازی، اجازه ادامه فعالیت تاسیسات هسته‌ای به این کشور داده شود، پیشنهادی مشابه توافق دولت اوباما که ترامپ در دوره اول خود آن را بدترین توافق تاریخ خواند و لغو کرد.
با این همه، یک روز بعد، ویتکاف این اظهارات را پس گرفت و گفت ایران باید برنامه‌های هسته‌ای خود را «به‌طور کامل متوقف و حذف کند.»
آندریا استریکر، عضو بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، در گفت‌وگو با نیویورک‌پست هشدار داد: «اگر توافقی موقت حاصل شود، ایران زیرساخت‌های خود را حفظ می‌کند تا فقط دوران ترامپ را پشت سر بگذارد و بعدا از محدودیت‌ها عبور کند.»
جان بولتون، مشاور امنیت ملی سابق ترامپ، نیز در توییتی گفت: «مذاکرات ویتکاف با ایران اتلاف وقت است.»
بهنام بن‌طالب‌لو، عضو ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، هم به نیویورک‌پست گفت: «جمهوری اسلامی به دنبال رفع تحریم نیست، بلکه به تعامل با آمریکا به‌عنوان سپری در برابر حمله پیش‌دستانه اسرائیل نگاه می‌کند.»
به‌نوشته نیویورک‌پست، در حالی که آمریکا سرگرم گفت‌وگو با تهران است، منابع آگاه می‌گویند اسرائیل در حال آماده ساختن خود برای حمله‌ای احتمالی به تاسیسات هسته‌ای ایران، حتی بدون کمک نظامی آمریکاست.
گزارش نیویورک‌پست یک روز پس از آن منتشر شد که شبکه کان اسرائیل، سه‌شنبه ۹ اردیبهشت، گزارش داد که مقامات اسرائیلی متقاعد شده‌اند که احتمال موفقیت مذاکرات هسته‌ای میان ایالات متحده و حکومت ایران افزایش یافته است.
براساسا گزارش شبکه کان، پس از برگزاری دور سوم مذاکرات در عمان، مقامات اسرائیلی به این نتیجه رسیده‌اند که احتمال دستیابی به توافق اکنون بیش از احتمال شکست مذاکرات است.
اسرائیل پیش از این احتمال می‌داد که این مذاکرات به شکست بینجامد. مقامات اسرائیلی اکنون هشدار می‌دهند که ممکن است توافق نهایی بین جمهوری اسلامی و دولت ترامپ با خواسته‌های امنیتی اسرائیل، از جمله توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم از سوی جمهوری اسلامی همخوانی نداشته باشد.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، مذاکرات خود با استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ در خاورمیانه را «جدی و متمرکز» توصیف کرده و از پیشرفت‌هایی در گفت‌وگوها خبر داده اما در عین حال تاکید کرده است که برخی اختلافات اساسی همچنان باقی مانده است.
این انفجار براساس آمار رسمی تا کنون به کشته شدن دست‌کم ۷۰ نفر و زخمی شدن بیش از ۱۰۰۰ نفر منجر شده است.
آسوشیتدپرس نوشته است گزارش‌های محلی حاکی از آن است که کانون این حادثه، در تاسیساتی قرار داشته که در نهایت تحت مالکیت بنیاد مستضعفان بوده است؛ نهادی که زیر نظر مستقیم دفتر علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، فعالیت می‌کند.
وزارت خزانه‌داری ایالات متحده، بنیاد مستضعفان را به‌دلیل نقش آن در «غنی‌سازی دفتر رهبری، پاداش دادن به متحدان سیاسی خامنه‌ای و آزار مخالفان رژیم» تحریم کرده است.
بنا بر اعلام وزارت خزانه|داری، برخی مدیران ارشد بنیاد نیز مستقیم با سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ارتباط هستند؛ نهادی که کنترل زرادخانه موشک‌های بالستیک ایران و بسیاری از عملیات برون‌مرزی را در دست دارد.
با وجود آنکه مقامات جمهوری اسلامی هنوز علت رسمی انفجار را اعلام نکرده‌اند، گمانه‌زنی‌ها درباره وجود یک محموله مرموز و بسیار انفجاری در بندر افزایش یافته است.
برخی گزارش‌ها می‌گویند این بندر اخیرا میزبان موادی بوده که در تولید سوخت جامد برای موشک‌های بالستیک کاربرد دارند؛ ادعایی که مقامات رسمی آن را تکذیب کرده‌اند.
شواهد علمی
آندره سلا، استاد شیمی دانشگاه کالج لندن، در گفت‌وگویی هشدار داده است که محل نگهداری چنین ماده پرانرژی «درست در وسط یک انبار بندری» غیرعادی و خطرناک بوده است.
او این اقدام را «دیوانه‌کننده» توصیف کرده و به شباهت‌های بصری انفجار اخیر با مواردی چون انفجار بندر بیروت در ۲۰۲۰ و فاجعه کارخانه PEPCON در نوادا در سال ۱۹۸۸ اشاره کرده است.
در تمام این رویدادها، ابری سرخ‌رنگ قبل از انفجار ثبت شده که معمولا ناشی از احتراق پرکلرات آمونیوم یا نیترات آمونیوم است.
نقش و نفوذ بنیاد مستضعفان
بنیاد مستضعفان به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین نهادهای اقتصادی جمهوری اسلامی است.
بر اساس گزارش کنگره آمریکا در سال ۲۰۰۸، این بنیاد حدود ۱۰ درصد از تولید ناخالص داخلی کشور را در اختیار داشته است. دارایی‌های گسترده بنیاد شامل صنایع فولاد، انرژی، معدن، راه‌آهن و کشتی‌رانی است.
شرکت توسعه خدمات دریایی و بندری سینا، زیرمجموعه بنیاد، مدیریت بخشی از بندر رجایی را برعهده دارد. تحلیل تصاویر ماهوارهای در آسوشیتدپرس نشان می‌دهد کانون انفجار درست کنار ترمینال سینا بوده است.
رییس فعلی بنیاد، حسین دهقان، از فرماندهان پیشین سپاه پاسداران و مشاور نظامی خامنه‌ای است. سایر مدیران این نهاد نیز در گذشته دارای پیوندهای مستقیم یا غیرمستقیم با سپاه بودهاند.
وزارت خزانه‌داری آمریکا همچنین بنیاد را دارای روابط مالی با نیروی انتظامی، وزارت دفاع و سپاه دانسته است. سازمان «اتحاد علیه ایران هسته‌ای» نیز بنیاد مستضعفان را «صندوق پول سپاه» توصیف کرده که منابع مالی آن در اختیار فرماندهان ارشد برای تامین مالی فعالیتهای تروریستی قرار میگیرد.
تحریمها و موضع واشنگتن
در سال ۲۰۲۰، دولت دونالد ترامپ با اعمال تحریم بر بنیاد مستضعفان، آن را ابزاری برای «پر کردن جیب متحدان رهبر جمهوری اسلامی» معرفی کرد.
با ادامه تحقیقات درباره علت انفجار، فشارها بر نهادهای اقتصادی مرتبط با سپاه و رهبری جمهوری اسلامی بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته است.