مطالب بیشتر
بهگزارش رسانههای دولتی ایران، پزشکیان پنجشنبه ۱۰ مهر در یک سخنرانی در استان هرمزگان گفت که ایده انتقال پایتخت پیشتر با رهبر جمهوری اسلامی مطرح شده و در حال حاضر این تصمیم دیگر در سطح یک پیشنهاد اختیاری نیست، بلکه ضرورتی اجتنابناپذیر است.
در ماه ژانویه، دولت ایران از طرحی برای انتقال پایتخت به منطقه ساحلی مکران در جنوب کشور خبر داد؛ تصمیمی که در سایه بحرانهای مزمن تهران، از جمله جمعیتزدگی، فشار بر زیرساختهای برق و منابع آب، مطرح شد.
پزشکیان افزود: «سال گذشته میزان بارش در کشور ۱۴۰ میلیمتر بود، در حالیکه استاندارد ۲۶۰ میلیمتر است؛ یعنی بارش بین ۵۰ تا ۶۰ درصد کاهش داشته. امسال هم وضعیت به همین اندازه بحرانی است.»
بهگفته پزشکیان، هزینه تامین آب برای تهران بهزودی ممکن است به رقم ۴ یورو برای هر مترمکعب برسد؛ رقمی که از نظر دولت، فشار ناپایدار بر منابع شهر را غیرقابل ادامه میسازد.
مخازن رو به تهیشدن، زمین رو به فرونشست
بر اساس آمارهای رسمی، ۱۹ سد بزرگ در سراسر کشور با کمتر از ۲۰ درصد ظرفیت در حال فعالیت هستند. همزمان، دادههای ماهوارهای نشان میدهد که مخزن امیرکبیر در اطراف تهران تنها ۶ درصد از حجم قابل استفاده را در اختیار دارد.
سایر مخازن کلیدی تهران، از جمله سد لار و لتیان، نیز به پایینترین سطوح تاریخی خود رسیدهاند.
مقامات همچنین هشدار دادهاند که بهدلیل کاهش آبهای زیرزمینی، بخشهایی از پایتخت با پدیده فرونشست زمین تا ۳۰ سانتیمتر در سال روبهرو است.
ایده انتقال پایتخت به جنوب کشور، بهویژه سواحل خلیج فارس، سالهاست در ایران مطرح است؛ مناطقی که بهدلیل نزدیکی به منابع آب و دسترسی به دریا، کمتر در معرض تنش آبی هستند.
بحران ساختاری مصرف آب در کشاورزی
کارشناسان محیط زیست میگویند بحران کمآبی در ایران تنها ناشی از کاهش بارندگی نیست، بلکه بهدلیل ساختار ناکارآمد مصرف نیز تشدید شده است. بخش کشاورزی که حدود ۸۰ درصد منابع آبی کشور را مصرف میکند، همچنان با روشهای سنتی و پرمصرف اداره میشود و فشار مضاعفی بر منابع محدود وارد میکند.
بر پایه هشدارهای کارشناسان، بدون اصلاحات بنیادین در شیوه مصرف و مدیریت منابع آب، ایران با خطر کمبودهای شدیدتر، فروپاشی زیستمحیطی و افزایش ناآرامیهای اجتماعی روبهرو خواهد شد.
طرحی قدیمی با موانع سیاسی و اقتصادی
ایده انتقال پایتخت از دههها پیش در فضای سیاسی ایران مطرح بوده است؛ نگرانیهایی چون آلودگی هوا، ترافیک، خطر زلزله و کمآبی از جمله دلایل مطرحشده برای این انتقال بودهاند.
در سال ۱۳۹۲، مجلس شورای اسلامی طرحی را برای مطالعه انتقال پایتخت تصویب کرد، اما بهدلیل هزینههای سنگین و مقاومتهای سیاسی، اجرای این طرح متوقف شد. دولتهای پیشین گزینههایی مانند سمنان، قم یا اصفهان را پیشنهاد داده بودند، اما هیچکدام به مرحله تصمیمگیری نهایی نرسید.
پزشکیان نخستین رییسجمهوری ایران است که موضوع انتقال پایتخت را بهطور علنی «اجتنابناپذیر» توصیف میکند.
هشدار همزمان با بازگشت تحریمها و تشدید فشار اقتصادی
اظهارات پزشکیان در حالی مطرح میشود که کشورهای اروپایی بهدلیل «بیاعتمادی به نیتهای هستهای ایران» روند بازگشت تحریمهای سازمان ملل را آغاز کردهاند.
بهدنبال این تحریمها، ارزش پول ملی ایران در برابر دلار به پایینترین سطوح تاریخی رسیده، تورم بالای ۳۰ درصد تداوم دارد و قیمت مواد غذایی و سوخت همچنان در مسیر افزایش است؛ روندی که کارشناسان آن را نشانهای از تشدید فشارهای اقتصادی بر دولت ایران ارزیابی میکنند.
واشینگتنپست پنجشنبه ۱۰ مهر در گزارشی نوشت بازگرداندن تحریمهای موسوم به «اسنپبک» از سوی دولت ترامپ، فضای دیپلماتیک میان تهران و واشنگتن را مسدود کرده است و همزمان نشانههایی از تحرکات نظامی جدید اسرائیل در منطقه به چشم میخورد.
در حالیکه مقامهای آمریکایی این تحریمها را اهرمی برای بازگرداندن جمهوری اسلامی به میز مذاکره توصیف میکنند، متحدان آمریکا در منطقه هشدار دادهاند که ادامه این روند ممکن است به درگیری مستقیم نظامی منجر شود.
بازگشت تحریمها و توقف مذاکرات
ولی نصر، استاد مطالعات خاورمیانه در دانشگاه جانز هاپکینز، در گفتوگو با واشینگتنپست گفت: «این یک قمار خطرناک است.»
او هشدار داد که هر چه تعلل در ازسرگیری گفتوگوها میان تهران و واشینگتن بیشتر شود، احتمال ورود به فاز نظامی نیز افزایش مییابد.
تحریمهای اسنپبک که شامل ممنوعیت غنیسازی اورانیوم، محدودیت بر برنامه موشکی ایران، ممنوعیت فروش تسلیحات و مسدودسازی داراییهاست، عملاً آخرین نشانههای باقیمانده از توافق هستهای ۲۰۱۵ را نیز از بین برده است. این تحریمها با رأیگیری اخیر شورای امنیت و با همراهی اروپا، اجرایی شدهاند.
در حالیکه تهران این تحریمها را بیاثر جلوه میدهد، اما شواهد میدانی حکایت از افزایش فشار بر اقتصاد ایران دارد. نرخ ارز در بازار آزاد ایران بار دیگر رکورد شکسته و تورم شتاب گرفته است.
نگرانی اسرائیل و تهدید به حملات دوباره
بهنوشته واشینگتنپست، بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، در سخنرانی اخیر خود در سازمان ملل هشدار داد که اسرائیل اجازه نخواهد داد جمهوری اسلامی برنامه هستهای نظامی خود را بازسازی کند.
او گفت: «ذخایر اورانیوم غنیشده ایران باید نابود شود.»
مقامهای امنیتی اسرائیل نیز به رسانههای داخلی گفتهاند که بررسی گزینههای حمله دوباره به جمهوری اسلامی در دستور کار قرار دارد.
حمله اسرائیل در ۲۳ خرداد به تاسیسات هستهای ایران، مذاکرات هستهای جاری را متوقف کرد و به جنگی ۱۲ روزه میان دو کشور انجامید که با میانجیگری دولت ترامپ به آتشبس غیررسمی منجر شد؛ آتشبسی بدون مکانیسم نظارت و مسیر مشخص دیپلماتیک برای صلح پایدار.
تحرکات ایران؛ ساختوساز، تهدید و خروج احتمالی از انپیتی
تصاویر ماهوارهای که واشینگتنپست بررسی کرده نشان میدهد جمهوری اسلامی در ماههای اخیر ساختوساز در یکی از سایتهای هستهای زیرزمینی خود را افزایش داده است. این اقدامات از نظر تحلیلگران میتواند نشانهای از تلاش حکومت ایران برای بازسازی تدریجی تاسیسات آسیبدیده باشد.
در همین حال، تهران تهدید کرده است در صورت تداوم تحریمها، دسترسی بازرسان آژانس بینالمللی انرژی اتمی را محدود خواهد کرد.
برخی نمایندگان مجلس نیز خواستار خروج جمهوری اسلامی از پیمان منع گسترش سلاحهای هستهای (انپیتی) شدهاند؛ گامی که از نگاه بسیاری، نشانهای نگرانکننده از احتمال نظامیشدن برنامه هستهای ایران است.
نگرانی کشورهای عرب منطقه و پیامدهای امنیتی
یک مقام ارشد عرب، نزدیک به دولت ترامپ، به واشینگتنپست گفت منطقه در شرایطی نیست که بتواند تحمل جنگ دیگری میان ایران و اسرائیل یا بحرانهای مشابه دو سال گذشته را داشته باشد.
او هشدار داد: «تنها راهحل ممکن، کاهش تنش از طریق دیپلماسی است.»
این مقام عرب به همتایان آمریکایی خود توصیه کرده از مسیر نظامی فاصله بگیرند.
با این حال، مقامهای کاخ سفید میگویند تحریمها برای فراهمکردن زمینه مذاکرات ضروریاند. بهگفته یکی از مقامهای آمریکایی، که نامش فاش نشده، دولت ترامپ چهار شرط کلیدی برای آغاز مذاکرات تعیین کرده است: مذاکرات مستقیم و معنادار، توقف کامل غنیسازی، محدودسازی برنامه موشکی ایران، و توقف حمایت از نیروهای نیابتی.
شروطی که در دور پیشین گفتوگوها نیز با مخالفت تهران مواجه شده بودند و از نگاه کارشناسان، احتمال کمی برای پذیرش آنها وجود دارد.
بینتیجهماندن دور جدید مذاکرات
طی تابستان گذشته، نمایندگان جمهوری اسلامی و آمریکا پنج دور مذاکره برگزار کردند اما هیچکدام به نتیجه نرسیدند.
یک مقام آمریکایی به واشینگتنپست گفت دلیل این ناکامی، نبود اختیار کافی برای تیم مذاکرهکننده جمهوری اسلامی بوده است.
پس از حمله اسرائیل به ایران در خرداد ماه، مذاکرات به حالت تعلیق درآمد و پس از آن، فضای بیاعتمادی تشدید شد. ایران نیز در پاسخ به حمله آمریکا، یک پایگاه آمریکایی در قطر را هدف قرار داد.
گسترش ناامنی و سایه جنگ در خلیج فارس
بهنوشته واشینگتنپست، نگرانیها در میان کشورهای عربی خلیج فارس از حملات غیرقابل پیشبینی اسرائیل رو به افزایش است. حمله اخیر به مقامات حماس در دوحه، پایتخت قطر، این تصور را در منطقه تقویت کرده که اسرائیل آماده انجام عملیات نظامی حتی در خاک کشورهای ثالث است.
از سوی دیگر، رسانههای ایران گزارشهایی درباره ورود هواپیماهای سوخترسان غولپیکر آمریکایی به منطقه منتشر کرده و آن را بخشی از آمادهسازی برای تهدید نظامی دانستهاند.
خطر درگیری فرسایشی
افشون استوار، استاد امنیت ملی در دانشگاه نیروی دریایی آمریکا، به واشینگتنپست گفت احتمال وقوع درگیری تمامعیار میان جمهوری اسلامی و اسرائیل پایین است، چرا که اسرائیل پیشتر زیرساختهای کلیدی ایران را منهدم کرده و تهران نیز انگیزهای برای بازسازی آنها ندارد.
بهگفته او، رهبران جمهوری اسلامی میدانند حمله به تاسیسات جدید بهمعنای حملات تلافیجویانه فوری خواهد بود.
با این حال، استوار هشدار داد که ممکن است دو طرف وارد چرخهای از درگیریهای کمشدت اما مداوم شوند.
او گفت: «هر زمان ایران شروع به ساختوساز کند، اسرائیل آن را هدف قرار میدهد و برنامه هستهای ایران را شش ماه عقب میاندازد.»
او از اصطلاح «چیدن چمنها» یاد کرد؛ عبارتی که اسرائیل برای توصیف حملات مکرر به غزه به کار میبرد و منتقدان آن را نشاندهنده نبود راهبرد مشخص برای حل ریشهای بحران میدانند.
بهنوشته واشینگتنپست، در جنوب لبنان نیز پس از آتشبس با حزبالله، حملات اسرائیل همچنان ادامه دارد.
در شرایطی که تحریمها بازگشتهاند، تورم در ایران اوج گرفته، دیپلماسی در بنبست است و تهدید حمله مجدد اسرائیل افزایش یافته، آینده تنشها در منطقه بیش از پیش به تصمیمگیریهای روزهای آینده وابسته است.
در این میان، رهبران جمهوری اسلامی همچنان تاکید دارند که «ایران تسلیم فشار نخواهد شد».
مسعود پزشکیان، رییس دولت در جمهوری اسلامی در نیویورک اعلام کرد: «اگر بتوانیم اختلافات را حل کنیم، توان عبور از بحران را داریم؛ اما دیوار بیاعتمادی با آمریکا، بسیار بلند است.»
