رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، گفت جمهوری اسلامی همچنان با این نهاد همکاری نمی‌کند تا ثابت کند که به‌دنبال سلاح هسته‌ای نیست. این اظهارات با واکنش تند سازمان انرژی اتمی و وزارت امورخارجه جمهوری اسلامی مواجه شده است.
گروسی پنج‌شنبه دوم اسفند، در یک کنفرانس خبری در توکیو، با تاکید بر اینکه جمهوری اسلامی هنوز همکاری لازم با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را انجام نمی‌دهد، گفت:«ما می‌خواهیم راهکارهای فنی معتبری ارائه دهیم تا امکان دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای را از بین ببریم. زیرا هدف اصلی ما این است که ایران را از ساخت سلاح هسته‌ای بازداریم یا به این کشور کمک کنیم تا ثابت کند که قصد تولید سلاح هسته‌ای ندارد.»
او افزود:« مقامات ایرانی چنین ادعایی دارند، اما همان‌طور که گفته شده، «ما به همه اعتماد داریم، اما نیاز به راستی‌آزمایی داریم.» تا زمانی که یک سیستم نظارتی جامع و کاملاً ضدنفوذ ایجاد نشود، ما قانع نخواهیم شد. اما امیدوارم بتوانیم به چنین نقطه‌ای برسیم.»
گروسی همچنین برجام را توافقی «منسوخ» نامید و گفت: «باید توافق جدیدی صورت بگیرد. آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آماده است و کاملا واضح است که بدون آژانس، هرگونه توافقی غیرواقعی و صرفا یک سند بی‌اثر خواهد بود.»
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به خبرنگاران گفت:«باید بگویم که توافق اتمی ۲۰۱۵ (برجام) دیگر کارایی ندارد. فکر نمی‌کنم کسی باور داشته باشد که برجام در شرایط فعلی می‌تواند نقشی ایفا کند. این توافق در گذشته برای مدتی اجرایی بود، اما حالا، صرف‌نظر از اینکه چه نظری درباره مزایا یا معایب آن داشته باشیم، از نظر فنی کاملا منسوخ شده است.»
او افزود: «ایران از تمامی محدودیت‌های فنی که در برجام پیش‌بینی شده بود فراتر رفته است. برجام فقط درباره یک نوع سانتریفیوژ صحبت می‌کرد، اما اکنون ایران انواع بیشتری از سانتریفیوژها را در اختیار دارد. همچنین غنی‌سازی اورانیوم را تا سطح ۶۰ درصد انجام داده که تقریباً به سطح تسلیحاتی رسیده است. بنابراین، برنامه هسته‌ای ایران اکنون کاملا متفاوت از چیزی است که در زمان برجام در نظر گرفته شده بود.»
گروسی گفت: «با این حال، ممکن است همچنان بتوان فلسفه کلی برجام را حفظ کرد؛ یعنی همان رویکرد «امتیاز در برابر امتیاز» که در آن ایران در ازای دریافت مشوق‌های مالی و اقتصادی، فعالیت‌های هسته‌ای خود را محدود کند. اما فراتر از این، دیگر نمی‌توان برجام را اجرایی دانست و به نظر می‌رسد همه بر این موضوع اتفاق نظر دارند.»
او افزود: «تا سال گذشته، برخی همچنان معتقد بودند که باید به برجام بازگشت، اما اکنون مشخص شده که چنین امکانی وجود ندارد. آنچه که احتمالا در آینده خواهیم دید، یک ساختار جدید خواهد بود.»
گروسی گفت: «دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا، گفته که مایل به بازگشت به یک توافق است و همکاران اروپایی ما در گروه سه کشور اروپایی (E3) نیز به دنبال نوعی توافق هستند. اما چالش اصلی این است که چگونه؟ زیرا در گذشته، مذاکرات در چارچوب گروه ۱+۵ انجام می‌شد، اما اکنون چنین چارچوبی دیگر ممکن نیست. شکاف و اختلاف‌نظرها در رابطه با ایران بسیار عمیق شده است، بنابراین روش‌های متفاوتی برای مذاکره ممکن است مطرح شود. با این حال ما آماده‌ایم.»
مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در عین حال رسیدن به هر توافقی را مشروط به تعامل جمهوری اسلامی و دولت جدید آمریکا دانست و گفت: « هرچند که باید اذعان کنم آخرین سفرم به تهران در ماه نوامبر سازنده بود و درباره امکان توقف غنی‌سازی در سطوح بالا و برخی جزییات فنی گفت‌وگو کردم، اما تا زمانی که تعامل مشخصی میان ایران و دولت جدید آمریکا صورت نگیرد، گرفتن یک تصمیم قاطع از سوی تهران دشوار خواهد بود. همانند همه، آن‌ها نیز منتظرند تا ببینند آمریکا چه سیاستی را در پیش خواهد گرفت و چه گزینه‌ای را برای ادامه مسیر پیشنهاد خواهد کرد.»
واکنش تند جمهوری اسلامی
سازمان انرژی اتمی جمهوری اسلامی، در بیانیه‌ای اظهارات گروسی را غیر حرفه‌ای ارزیابی کرد.
در این بیانیه آمده است: «وی [گروسی] در اظهارات خود خواسته است که ایران ثابت نماید که به‌دنبال سلاح هسته‌ای نیست. هر عقل سلیمی می‌داند که بدیهی‌ترین اصل حقوقی اصل برائت است؛ به عبارتی البینته علی المدعی.»
این بیانیه با متهم کردن آمریکا و اروپا به «سوء استفاده» از آژانس، در جهت فشار بر جمهوری اسلامی، تصریح کرده است: «گروسی بهتر از هر کسی می‌داند که حدود یک چهارم از کل بازرسی‌های آژانس به تاسیسات اتمی ایران که کمتر از سه درصد از تاسیسات اتمی جهان است، اختصاص یافته است.»
معاون حقوقی وزارت امورخارجه: سیاسی است
کاظم غریب‌آبادی، معاون حقوقی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی، نیز در واکنش به این اظهارات، در شبکه اجتماعی ایکس نوشت، اظهارات گروسی «طعم سیاسی» دارد.
غریب‌آبادی با اشاره به تعهدات ان.پی.تی گفت سطح غنی‌سازی اورانیوم جمهوری اسلامی ارتباطی به آژانس ندارد و از این رو اظهارات دبیرکل آن «کاملا غیر حقوقی و غیر فنی است.»
او در ادامه، از گروسی خواست که اگر «دوست دارد» همکاری بیشتری از سوی ایران داشته باشد، باید به طرف‌های دیگر هم بگوید «دوست دارد تحریم ها را علیه ایران بردارند.»
غریب آبادی در پایان، بار دیگر آژانس و گروسی را به اقدامات «غیر حرفه‌ای و سیاسی» متهم کرد.
برجام، از انعقاد تا احیای ناموفق
توافق برنامه جامع اقدام مشترک، یا آن‌طور که محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه وقت جمهوری اسلامی آن را «برجام» نامید، در سال ۱۳۹۴، در زمان ریاست جمهوری حسن روحانی در ایران و باراک اوباما در آمریکا به تصویب رسید.
برجام همیشگی نیست و طبق آنچه در سال ۱۳۹۴ توافق شده است، اعتبار آن در مهرماه سال ۱۴۰۴، به پایان خواهد رسید. در واقع حدود هفت ماه دیگر قطعنامه برجام به صورت خودکار منقضی خواهد شد.
جمهوری اسلامی تنها حدود دو سال از مواهب برجام بهره برد، اردیبهشت سال ۱۳۹۷، دونالد ترامپ، در دوره اول ریاست جمهوری خود، به‌طور یکجانبه از برجام خارج شد.
با وجود تلاش‌ها، وعده‌های روسیه، چین و اروپا و حتی راه اندازی کانال مالی اینستکس، با خروج آمریکا از برجام، این توافق عملا به کما رفت.
دولت حسن روحانی تا اتمام کار خود در سال ۱۴۰۰، با وجود آنکه در آمریکا دولت دموکرات جو بایدن روی کار آمده بود، نتوانست برجام را احیا کند. ابراهیم رئیسی هم در دوران ریاست جمهوری خود، با آنکه در ظاهر منتقد برجام بود، اما در عمل تلاش زیادی برای احیای آن کرد؛ تلاش‌هایی که هرگز به سرانجام نرسید.
دولت مسعود پزشکیان، که در پی مرگ ابراهیم رئیسی شکل گرفت، با جذب دیپلمات‌های دخیل در تصویب برجام، از جمله ظریف و عباس عراقچی، به دنبال احیای برجام بود اما در انتخابات آبان‌ماه ۱۴۰۳، ترامپ برای بار دوم در انتخابات ریاست جمهوری پیروز شد و یکی از اولین اقداماتش، صدور فرمانی برای از سرگیری فشار حداکثری به جمهوری اسلامی بود.
ترامپ نیز بارها از توافق اتمی موسوم به برجام انتقاد کرده و آن را «بدترین توافق تاریخ» خوانده است. او خواستار توافقی «بهتر» است که محورهایش تنها به فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی محدود نمی‌ماند و برنامه‌های موشکی و تسلیحاتی و نیز گروه‌های نیابتی و سیاست‌های منطقه‌ای جمهوری اسلامی را هم در برمی‌گیرد.
