رسانه‌ها در ایران در روزهای گذشته به ناپدید شدن فرش‌های موزه مقدم، مورد تازه گم شدن آثار میراث فرهنگی، اشاره کردند تا سلسله اخبار ناپدید شدن میراث ارزشمند یا دزدیده شدن آن‌ها، ادامه داشته باشد.
از سوی دیگر دیوان محاسبات از تخلف دو هزار میلیارد تومانی در وزارت راه خبر داد و اعلام کرد طی پنج ماه گذشته حدود دو هزار میلیارد تومان با مصوبه‌ای غیرقانونی در موارد مشابه در وزارت راه هزینه شده است.
کیش‌گیت؛ هزینه جنجالی در سفر خانوادگی وزیر
۲۸ اردیبهشت، امیرحسین ثابتی، نماینده اصول‌گرای تهران در مجلس شورای اسلامی، در نطقی در جلسه علنی گفت اسنادی به دستش رسیده که نشان می‌دهد شش نفر از اعضای درجه یک فامیل خانم فرزانه صادق، وزیر راه، از فرزند و همسر او تا داماد و خواهرزاده‌هایش، با هزینه نزدیک به یک میلیارد تومانی به کیش سفر کردند.
ثابتی گفت وزیر راه و خانوادهاش در حالی از امکانات بیت‌المال استفاده کردند که این امکانات برای کارمندان آن وزارتخانه است نه بستگان مسئولین.
او ساعاتی بعد سند مورد نظر را در حساب کاربری‌اش در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرد.
این سند نامه رییس اداره رفاهی سازمان هواپیمایی کشوری، از زیرمجموعه‌های وزارت راه است که در آن با اشاره به نام تک‌تک اعضای خانواده فرزانه صادق، تایید شده هزینه اقامت این افراد در کیش با تمام امکانات را وزارت راه می‌پردازد.
طبق سند، سفر مورد نظر در بازه زمانی ۲۴ تا ۳۰ اسفند ۱۴۰۳ انجام شده است.
پس از انتشار این سند، رییس مرکز ارتباطات و اطلاع‌رسانی وزارت راه و شهرسازی اعلام کرد سفر وزیر شخصی بوده و هیچ‌گونه ارتباطی با ماموریت‌های اداری یا منابع وزارت راه و شهرسازی نداشته است.
سخنگوی وزارت راه گفت همه هزینه‌های سفر از محل منابع شخصی خانواده‌ها پرداخت شده و مستندات آن موجود است و در صورت لزوم، در اختیار افکار عمومی و مراجع ذی‌صلاح قرار خواهد گرفت.
همان روز، ثابتی، جوابیه وزارت راه را منفعلانه خواند و سند دیگری درباره این سفر را در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرد.
این سند، ریز جزییات هزینه‌های سفر خانوادگی خانم وزیر است که در آن مشخصا مشتری سازمان هواپیمایی کشوری ذکر شده؛ یعنی صورت‌حساب از بودجه عمومی پرداخت شده نه از حساب وزیر.
همچنین در حالی که قیمت گران‌ترین سوئیت در گران‌ترین هتل کیش، هتل ترنج، حداکثر ۳۳ میلیون تومان است، برای اقامت خانواده وزیر راه در سوئیت رویال رو به باغ، شبی ۷۰ میلیون تومان و برای اقامت در سوئيت رویال رو به دریا شبی ۸۰ میلیون تومان پرداخت شده است.
نام هتل یا اقامتگاه مورد نظر در سند نیامده.
هزینه این سفر پرخرج با پرواز رفت و برگشت به کیش ۹۵۵ میلیون تومان شده و در بخشی از سند تاکید شده وزیر و خانواده او از امکانات استخر روباز برای آقایان و خانم‌ها بهره‌مند شده‌اند.
اول خرداد، محمد منان رئیسی، نماینده قم، در نامه‌ای خطاب به دیوان محاسبات که نسخه‌ای از آن را در شبکه اجتماعی ایکس منتشر کرد، از این نهاد خواست درباره افشاگری انجام شده و موضع وزارت راه شفاف‌سازی شود.
یک‌شنبه چهارم خرداد، مدیرکل روابط عمومی سازمان هواپیمایی کشوری، در نشست با خبرنگاران گفت که سفر وزیر با هزینه شخصی بوده و هیچ مورد خارج از سیستمی انجام نشده است.
ساعاتی بعد اما جعفر یازرلو، سخنگوی سازمان هواپیمایی کشوری، گفت هزینه سفر خانوادگی وزیر، از حقوق ماهانه او کسر خواهد شد.
خبرگزاری فارس، وابسته به سپاه پاسداران نیز نوشت که بر اساس سخنان سخنگوی هواپیمایی کشوری، هزینه ۹۵۵ میلیون تومانی سفر باید از حقوق خانم وزیر و خواهرش کم شود، چون به گفته این خبرگزاری، خواهر فرزانه صادق مال واجرد (فرشته) هم کارمند وزارت راه و شهرسازی است.
اطلاعیه دیوان محاسبات درباره فساد دو هزار میلیارد تومانی در وزارت راه
یک‌شنبه چهارم خرداد، دیوان محاسبات با انتشار اطلاعیه‌ای ابعاد تازه‌ای از تخلفات در امور رفاهی در وزارت راه و شهرسازی را افشا کرد. تخلفاتی که نشان دادند آن‌طور که ثابتی گفته، سفر خانوادگی وزیر راه به کیش، نوک قله فساد بوده است.
دیوان محاسبات اعلام کرد سازمان هواپیمایی کشوری در سال ۱۴۰۳ با تصمیم شورای معاونین توسعه مدیریت واحدهای تابعه وزارت راه و شهرسازی، از طریق چند شرکت هواپیمایی غیردولتی به کارکنان این وزارتخانه خدمات رفاهی ارائه کرده است.
به گفته این نهاد نظارتی، اقدام مورد نظر در حکم تهاتر منابع درآمدی با بخشی از هزینه‌های رفاهی کارکنان وزارت راه و شهرسازی، غیرقانونی بوده است.
دیوان محاسبات خبر داد در نتیجه این تخلف، دو هزار میلیارد تومان مطالبات دولت برگردانده نشده است.
در سند فاش شده از سفر خانوادگی وزیر راه، رییس اداره امور رفاه وزارتخانه به تفاهم‌نامه ۲۱ آبان سال ۱۴۰۳ استناد کرده و خواستار ارائه خدمات رفاهی به خانواده وزیر شده است. همان مصوبه‌ای که دیوان محاسبات آن را غیرقانونی خوانده.
تاریخ این تفاهم‌نامه نشان می‌دهد کل این فساد در دولت پزشکیان اتفاق افتاده و اجرایش تنها در شش ماه، به دو هزار میلیارد تومان تخلف منجر شده است.
سکوت پزشکیان و وزیر راه
به رغم گذشت یک هفته از افشای اسناد سفر خانوادگی وزیر راه به کیش، خود فرزانه صادق و شخص پزشکیان در این باره سکوت کرده‌اند؛ به ویژه این‌که با اطلاعیه دیوان محاسبات، ابعاد تخلف فراتر از سفر خود وزیر رفته و به کل وزارتخانه تعمیم داده شده است.
فرزانه صادق، تنها وزیر زن دولت چهاردهم است. پزشکیان، مرداد سال ۱۴۰۳، در جلسه رای اعتماد به وزیران پیشنهادی‌اش گفت که فرزانه صادق مال واجرد را به درخواست رهبر جمهوری اسلامی به عنوان وزیر برگزیده و دفتر علی خامنه‌ای این ادعا را تکذیب نکرد.
اما فرزانه صادق، اولین عضو کابینه پزشکیان نیست که سفرش خبرساز شده است.
پزشکیان ۱۶ فرودین امسال، شهرام دبیری، معاون پارلمانی خود را به دنبال واکنش‌ها به سفر او به قطب جنوب، برکنار کرد.
او در متن برکناری دبیری نوشت که با توجه به فشار اقتصادی وارد شده به مردم، سفر پر‌هزینه تفریحی مسئولان رسمی، حتی با هزینه‌های شخصى، «قابل دفاع و توجیه‌پذیر» نیست.
با این حال، پزشکیان یک ماه بعد در جلسه تودیع معاون پارلمانی‌اش از دبیری تمجید کرد و گفت که او می‌توانست زندگی خوبی در خارج داشته باشد اما در ایران ماند.
اگر چه رییس این موزه اعلام کرده که این فرش‌ها ارزش کلکسیونی نداشته و در جایی انبار شده است، شمار بالای اتفاقاتی که در سال اخیر به ناپدید شدن اموال موزه‌ها ختم شده باعث شد که فعالان رسانه‌ای میراث فرهنگی پاسخ این مدیر را باور نکنند.
فهرست بلند بالای اموال گمشده موزه‌ها و اماکن تاریخی را باید از اولین روزهای پس از انقلاب نوشت؛ از روزهایی که انقلابیون آنچه را که از میان کاخ‌های سعدآباد، نیاوران ارزشمند دانستند بردند و آنچه را که به نظرشان ارزشمند نبود در کنار خیابان رها کردند.
پس از آن نیز بازدید کنندگان از کاخ سعدآباد هر سال با اتاق‌هایی خالی‌تر از قبل روبه‌رو می‌شدند که دیگر فقط در و دیوار و یکی دو صندلی، به‌عنوان شاهدان یک سرقت مستمر، تنها مانده بودند.
از آن روزها تا سال‌های اخیر که شهرداری تهران بی سر و صدا ۳۰ تابلو ارزشمند نقاشی موزه امام علی را به دبی منتقل کرد و فروخت، ده‌ها فرش ارزشمند کاخ سعدآباد ناپدید شد، چند اثر از موزه فرشچیان دزدیده شد، در دزدی از موزه آبگینه و سفالینه ۲۱ قلم از اشیا ناپدید شد و یکی از کارکنان موزه تخت جمشید لوح زرین هخامنشی را دزدید و آب کرد، اعتماد اهل رسانه و بسیاری از مردم به دستگاه‌های حاکمیتی به عنوان امانت‌دار میراث فرهنگی ایران روز به روز کمتر شد.
این بی اعتمادی چندان هم غریب نیست؛ حالا که اخبار اختلاس و فساد نظام‌مند با ارقام چند هزار میلیاردی تکمیل می‌شود، چه کسی می‌تواند به مدیرانی اعتماد کند که از دل همین نظام و حاکمیت انتخاب شده‌اند اما فقط به جای نشستن بر صندلی نظارت و مدیریت مراکز مالی و تجاری، مسئول مدیریت و نظارت بر موزه‌ها و اماکن تاریخی هستند؟
در این بین، تفاوت بزرگ گم شدن صدها یا هزاران میلیارد تومان پول با ناپدید شدن آثار تاریخی در این است که دومی، به‌گفته ناصر تکمیل همایون، جامعه‌شناس و تاریخ‌نگار ایرانی، گنجینه بی‌بدیل هویت یک سرزمین است.
اگر خسارت اختلاس و فساد مالی را بشود با تغییرات حکومتی و رونق اقتصادی جبران کرد، لوح زرین خشایارشا و آثار آبگینه را که سند تاریخی و هنری یک ملت هستند، به هیچ وجه نمی‌شود برگرداند.
اهمیت آثار تاریخی و میراث فرهنگی در جمهوری اسلامی
آثار تاریخی در ایران تنها در خطر دزدی نیستند، نگهداری نادرست یا تخریب عمدی که اتفاقا از سوی مقام‌های خرد و بزرگ هدایت یا مدیریت می‌شود، خطری بزرگ‌تر از دزدی از موزه‌ها است.
بسیاری از موزه‌های ایران، حتی موزه ملی در تهران، امکانات کافی برای نگهداری و محافظت از همه آثار را ندارند؛ از این رو، بسیاری از آثار در انبارهای مرطوب و بسته‌بندی‌های غیراستاندارد نگهداری می‌شوند.
چندی پیش گزارشی در مورد گنجینه موزه ملی منتشر شده بود که نشان میداد آب باران از محوطه وارد یکسری از این گنجینهها شده بود و روی آثار تاریخی ریخته بود.
در این بین، برخی از آثار امین اموال ندارند و به همین دلیل همیشه در خطر دزدی هستند. حل نشدن چنین مشکلاتی که تنها نیازمند اختصاص فضا و نیروی متخصص است، نشان می‌دهد که برای مقام‌های جمهوری اسلامی اختصاص بودجه به ده‌ها نهاد ایدئولوژیک مهم تر از حفاظت از آثار تاریخی است که شناسنامه فرهنگی و هویتی یک ملت محسوب می‌شود.
یک ضعف دیگر در حفاظت از آثار تاریخی و میراث فرهنگی، شیوه سر کار آمدن مدیران این حوزه است. مدیری که منصوب می‌شود، همه مدیران زیر دست خود را به شکل اتوبوسی با خود میآورد و آن‌ها هم میخواهند کار و روش خود را پیش ببرند.
این شکل از تغییر و جابهجایی موجب می‌شود که اقداماتی که برای آرشیو، طبقهبندی، ثبت و بسیاری از کارهای دیگر در موزه باید به صورت مداوم انجام شود، با اخلال مواجه شود.
کارشناسان باتجربه موزه داری بهخوبی میدانند که وقتی اطلاعات مدون در این مجموعهها وجود نداشته باشد، عدهای ممکن است وسوسه شوند که بهراحتی اشیایی را از انبار و آرشیو بردارند و سابقه آن را در موزه دستکاری کنند.
ضربه نگاه ایدئولوژیک
یکی از دلایل بیتوجهی مقامات و دستگاه‌های حکومتی جمهوری اسلامی به آثار تاریخی و میراث فرهنگی، نگاه ایدئولوژیک آن‌ها به این موضوع است.
تنها یک نمونه از اقدامات و برنامههای مذهبی که به یکی از بزرگترین تخریبهای میراث فرهنگی منجر شده، اجرای طرح گسترش دو حرم و اتصال خیابانهای منتهی به آن دو است.
این طرح به تخریب بخشی از بافت تاریخی شیراز منجر شده و همچنان ادامه دارد؛ بافتی تاریخی که خود در صورت احیا می‌تواند نمونه یک موزه بزرگ در دل شهر باشد، اما مقام‌های سیاسی، امنیتی و مذهبی در مقابل اعتراضهای طرفداران میراث فرهنگی سالهاست که مقاومت می‌کنند و گاهی آرام و گاهی پرشتاب طرح تخریب و توسعه را پیش میبرند.
در کنار این اقدامات، بخشی از مدیران بهدلیل نگاه مذهبی، به آثار پیش از اسلام اهمیت کمتری میدهند و آثار تاریخی پس از اسلام را در اولویت قرار میدهند، چرا که هویت حکومت را در برجسته کردن آثار دوره اسلامی میدانند.
چنین نگاهی به میراث تاریخی قطعا به بخشهای مختلف جامعه این پیام را می‌دهد که دزدی آثار تاریخی یا آسیب رساندن به آن‌ها برای حکومت اهمیت چندانی ندارد و این گونه است که آثار گذشتگان، حتی شیرهای سنگی گورستانها یا کلون درهای روستاها هم گاه از دستبرد دزدان در امان نمیمانند.
برای حکومت جمهوری اسلامی، هویت فرهنگی آن چیزی است که در خطبههای نماز جمعه و سخنرانیهای مقام‌های مذهبی تبیین می‌شود و آثار چند هزار سال فرهنگ ایران، از نگاه مقام‌های جمهوری اسلامی ثروتی است که گوشهای خاک میخورد و میتوان در اولین فرصت آن را نقد کرد.