در حالی‌که ایران پس از بمباران تاسیسات هسته‌ای‌اش توسط آمریکا و اسرائیل همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را متوقف کرده، کارشناسان اشاعه تسلیحات هسته‌ای به شبکه ای‌بی‌سی نیوز گفته‌اند این اقدام می‌تواند به یک «نقطه عطف» منتهی شود.
مسیری مخفیانه و پرخطر که تهران را یک گام دیگر به آستانه ساخت سلاح هسته‌ای نزدیک‌تر می‌کند و احتمال اقدام‌های نظامی تازه را افزایش می‌دهد.
به گزارش شبکه ای‌بی‌سی نیوز، دو هفته پس از حملات ایالات متحده و اسرائیل به تأسیسات هسته‌ای ایران، هنوز تصویر روشنی از میزان واقعی خسارت‌ها و اثر این حملات بر برنامه هسته‌ای تهران وجود ندارد.
کارشناسان اشاعه تسلیحات هسته‌ای به این شبکه گفته‌اند این حملات می‌تواند به یک «نقطه عطف» تبدیل شود و ایران را به سمت مسیری مخفیانه و خطرناک‌تر برای ساخت سلاح هسته‌ای سوق دهد.
جان ارات، مدیر ارشد سیاست‌گذاری مرکز کنترل تسلیحات، هشدار داده: «آنچه آنها (ایران) امروز دارند، در یک مقطع می‌تواند فقط بازسازی شود. سوال این است که چقدر طول می‌کشد، نه اینکه اساساً آیا انجام می‌شود یا نه. اگر بدون نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بازسازی کنند، جهان دیگر چطور می‌تواند بفهمد چه اتفاقی افتاده؟ این پیام آنهاست: بار بعد خطرناک‌تر خواهند بود. این ما را به یک نقطه عطف واقعی رسانده است.»
چهارشنبه گذشته، مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، قانونی را امضا کرد که بر اساس آن، همکاری ایران با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی متوقف می‌شود. به گفته رسانه‌های دولتی ایران، این تعلیق تا زمانی ادامه می‌یابد که امنیت کامل تأسیسات هسته‌ای و دانشمندان این کشور تضمین شود.
گیدئون ساعر، وزیر خارجه اسرائیل، این تصمیم را «رسوایی‌آمیز» خوانده و در شبکه‌های اجتماعی نوشته: «این عقب‌نشینی کامل ایران از همه تعهدات بین‌المللی هسته‌ای‌اش است. جامعه جهانی باید قاطعانه اقدام کند.»
در ایالات متحده نیز تاممی بروس، سخنگوی وزارت خارجه، این اقدام را «غیرقابل‌قبول» خوانده و گفته: «ایران هنوز فرصتی دارد که مسیر خود را تغییر دهد و راه صلح و رفاه را انتخاب کند.»
برخی کارشناسان ابراز نگرانی کرده‌اند که این اقدام تهران می‌تواند مقدمه خروج کامل ایران از پیمان عدم اشاعه تسلیحات هسته‌ای (ان‌پی‌تی) باشد.
هاوارد استوفر، استاد دانشگاه نیوهیون و مقام پیشین شورای امنیت سازمان ملل، به ای‌بی‌سی گفت: «آخرین کشوری که از پیمان عدم اشاعه خارج شد، کره شمالی بود. اگر ایران هم خارج شود، این پیامی بسیار خطرناک به جهان مخابره می‌کند.» استوفر افزود: «آنها نمی‌خواهند خودشان را در ردیف کره شمالی قرار دهند و به یک منفور جهانی بدل شوند.»
همزمان، عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی ایران، اعلام کرده که تهران هنوز در حال ارزیابی ماندن یا خروج از این پیمان است و «بر اساس منافع ملی تصمیم خواهد گرفت.»
کارشناسان به ای‌بی‌سی گفته‌اند که یکی از نگرانی‌های کلیدی این است که ایران حتی در چارچوب ان‌پی‌تی هم می‌تواند تا آستانه ساخت سلاح پیش برود بدون آن‌که رسماً ناقض پیمان باشد.
ارات توضیح داد: «آنها می‌توانند همه کار بکنند جز مونتاژ نهایی سلاح و باز هم بگویند در چارچوب پیمان حرکت می‌کنند. این چیزی است که همسایه‌های ایران و اسرائیل را وحشت‌زده کرده است.»
در هفته‌های اخیر، ارزیابی‌ها درباره میزان خسارت حملات بسیار متناقض بوده است. دونالد ترامپ و وزیر دفاعش پیت هگست مدعی شده‌اند که حملات «برنامه هسته‌ای ایران را نابود کرده و آن را سال‌ها به عقب رانده است.»
اما طبق یک ارزیابی محرمانه اولیه وزارت دفاع آمریکا که به بیرون درز کرده، این خسارات شاید فقط «چند ماه» عقب‌ماندگی ایجاد کرده باشد. هگست هفته گذشته در کنفرانسی خبری گفت این گزارش «با جامعه اطلاعاتی هماهنگ نشده» و اعتبار آن «ضعیف» است. او افزود بر اساس اطلاعات جدید، این برنامه «سال‌ها» به عقب رانده شده است.
با این حال، کارشناسان مستقل از قاطعیت این ادعاها تردید دارند. ارات تاکید کرد: «هر اندازه خسارت باشد، ایران می‌تواند بازسازی کند. مسأله فقط مدت‌زمان است، کوتاه یا طولانی.»
فرانسه هم نگران است. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهوری این کشور، یکشنبه در شبکه ایکس اعلام کرد که با پزشکیان تماس گرفته و او را به بازگشت به میز مذاکره دعوت کرده است. مکرون نوشت: «برنامه هسته‌ای ایران نگرانی جدی است و باید از راه مذاکره حل شود. دعوت کردم که به‌سرعت به میز مذاکرات بازگردد، چون تنها راه واقعی برای کاهش تنش است.»
ارات جمع‌بندی کرد: «در غیاب مذاکره، اگر ایران برنامه خود را بازسازی کند، ایالات متحده و اسرائیل دوباره به گزینه نظامی فکر خواهند کرد. این بار رسیدن به توافق بسیار دشوارتر خواهد بود.»
