بیانیه نهایی نشست اضطراری کشورهای عرب و اسلامی با تاکید بر «همبستگی کامل تمام کشورها با قطر» و ردِ «تحمیل یک واقعیت جدید به خاورمیانه»، راه‌حل دو کشوری را تنها راه برقراری صلح در منطقه دانست. جمهوری اسلامی پس از امضای این بیانیه راه حل دو کشوری را رد کرد.
جمهوری اسلامی به عنوان یکی از ۵۰ کشور شرکت‌کننده در این نشست، پس از امضای بیانیه نهایی، با انتشار یادداشتی در پایگاه اطلاع‌رسانی دولت نوشت که خود را از هرگونه اشاره به راه‌حل دو کشوری «منفک» می‌کند.
وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی در این یادداشت از دبیرخانه نشست اضطراری کشورهای عرب و اسلامی خواسته است تا «تحفظات هیئت جمهوری اسلامی» را در گزارش نهایی اجلاس درج کنند.
جمهوری اسلامی در رای‌گیری مجمع عمومی سازمان ملل درباره قطعنامه مرتبط با راه حل دو کشوری میان اسرائیل و فلسطین که جمعه ۲۱ شهریور انجام شد، شرکت نکرد و در این جلسه غایب بود.
یادداشت اخیر وزارت امور خارجه «تنها راه‌حل واقعی و پایدار» برای حل مناقشه چند دهه‌ای میان اسرائیل و فلسطین را تشکیل «یک دولت دموکراتیک واحد از طریق همه‌پرسی با مشارکت تمامی فلسطینیان» عنوان کرده است.
این یادداشت همچنین مشارکت ایالات متحده در حل منازعه کنونی را رد و تاکید کرده است که آمریکا به دلیل حمایتش از اسرائیل نمی‌تواند «به عنوان طرفی معتبر و بی‌طرف» در پیشبُرد صلح شناخته شود.
نشستی برای نمایش یکپارچگی و اتحاد
نشست اضطراری کشورهای عرب و اسلامی دوشنبه ۲۴ شهریور به ابتکار اتحادیه عرب و سازمان همکاری‌های اسلامی برگزار شد.
هدف از این نشست واکنش به حمله هوایی اسرائیل به ساختمان محل استقرار سران حماس در دوحه بود که با استقبال قابل توجه کشورهای عرب و اسلامی روبه‌رو شد.
سران بیش از ۵۰ کشور، از جمله ایران، برای اعلام همبستگی با قطر و محکوم کردن این حمله در این نشست حضور یافتند.
این اجلاس یکروزه در بیانیه نهاییاش خواستار «گامهای مشخص» و اقدامات قانونی و دیپلماتیک علیه نقض حاکمیت ارضی قطر از سوی اسرائیل شد. در این بیانیه به جزییات این اقدامات اشاره نشده است.
تمیم بن حمد بن خلیفه آل ثانی، امیر قطر این اجلاس را با متهم کردن اسرائیل به «بیتوجهی به وضعیت گروگانهایش در غزه» و تلاش برای «اطمینان یافتن از تبدیل غزه به مکانی غیرقابل سکونت» آغاز کرد.
او افزود: «جایی برای تعامل با چنین طرف بزدل و خائنی وجود ندارد. آنها که بهطور مستمر برای ترور دیگر طرفهای مذاکرات تلاش می‌کنند، تمام نیرویشان را برای اطمینان یافتن از اینکه مذاکرات به شکست خواهد انجامید، به کار میگیرند.»
آسوشیتدپرس در گزارشی، سخنان حاکم ۴۵ ساله قطر را «به شکلی غیرمعمول تند و آتشین» ارزیابی کرد.
افزون بر این، امیر قطر اسرائیل را به نسلکُشی متهم کرد، ادعایی که پس از او از سوی تعدادی دیگر از رهبران حاضر در نشست تکرار شد.
رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه، گفت که اسرائیل «همچنین باید از نظر اقتصادی تحت فشار قرار گیرد، زیرا تجربه قبلی نشان می‌دهد که چنین گامهایی نتیجه می‌دهد.»
مسعود پزشکیان، رییس دولت در جمهوری اسلامی، که با وجود حملات سه ماه پیش به پایگاه هوایی العدید در قطر به این اجلاس دعوت شده بود، از کشورهایی عرب و اسلامی خواست که «متجاوز را منزوی کنند.»
او همچنین هشدار داد که هر کشوری در منطقه میتواند هدف بعدی اسرائیل باشد.
گمانهزنیهای اولیه احتمال در پیش گرفتن اقداماتی عملی علیه اسرائیل مانند بستن حریم هوایی به روی پروازهای اسرائیلی یا کاهش روابط دیپلماتیک کشورهای عرب و اسلامی با تلآویو را بالا ارزیابی میکرد.
اما پس از انتشار بیانیه، تحلیلگران آن را صرفا لفاظی و فاقد گامهای روشن و اجرایی توصیف کردند.
آندریا دِسی، استادیار روابط بینالملل و سیاست جهانی در دانشگاه رم، در گفت‌وگو با الجزیره میگوید که نشانههایی از تغییر لحن و ذهنیتِ کشورهای عربی و اسلامی در خصوص ضرورت ایجاد یک معماری امنیتی تازه در منطقه دیده می‌شود، اما در حال حاضر اقدامی عملی در دیدرس نیست.»
بیانیه پایانی حاوی چه نکات دیگری است؟
این بیانیه از همه دولتهای شرکت‌کننده میخواهد که «اقداماتی قانونی و موثر» علیه اسرائیل اتخاذ کنند اما جزییاتی در این خصوص ارائه نمیکند.
در بند دیگری از آن به نگرانی عمیق نسبت به از پیامدهای حمله اسرائیل به دوحه اشاره و تاکید شده است که اقداماتی از این دست امکان دستیابی به صلح در منط در منطقه را تضعیف می‌کند.
در همین بخش از بیانیه، تلاشهای اسرائیل برای تغییر چهره خاورمیانه محکوم و بر این تاکید شده است که صلح باید بر پایه «رعایت حقوق ملت فلسطین و قطعنامههای معتبر بینالمللی از جمله قطعنامه نیویورک» حاصل شود.
این بیانیه همچنین از کشورهای حاضر خواست که «تمام اقدامات قانونی و موثرِ ممکن را برای جلوگیری از ادامه اقدامات اسرائیل علیه مردم فلسطین به کار گیرند.»
در حاشیه این اجلاس، شورای همکاری خلیج فارس متشکل از شش کشور از جمله قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نشست جداگانهای برگزار کرد.
این شورا در بیانیهای مجزا اعلام کرد که تصمیم دارد اقداماتی برای «فعالسازی سازوکارهای دفاع مشترک و تقویت قابلیتهای بازدارندگی در منطقه خلیج فارس» در پیش گیرد، هرچند جزییاتی درباره چگونگی این اقدامات ارائه نکرد.
