حماس با آزادی گروگان‌های اسرائیلی موافقت کرده و برخی از بخش‌های کلیدی طرح صلح ایالات متحده برای خاتمه جنگ غزه را پذیرفته است. دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا، نیز از اسرائیل خواسته بمباران غزه را متوقف کند. این تحولات می‌تواند به معنای پایان قریب‌الوقوع جنگ دوساله غزه باشد.
پس از آنکه بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در جریان سفر اخیرش به واشینگتن از موافقت خود با طرح ترامپ خبر داد، اسرائیل اعلام کرد در زمینه «اجرای فوری» مرحله نخست آن خواهد کوشید.
با این حال، همچنان موانع بالقوه‌ای بر سر راه وجود دارد: جدول زمانی دقیقی برای اجرای طرح ترامپ مشخص نشده، برخی از جنبه‌های لجستیکی ممکن است به‌دلیل ویرانی‌های غزه مشکل‌ساز باشند، و مسائلی مانند خلع سلاح حماس و عقب‌نشینی اسرائیل به نظر می‌رسد هنوز حل‌نشده باقی مانده‌اند.
این در حالی است که آتش‌بس‌های پیشین در جنگ غزه با از سرگیری حملات اسرائیل و ادامه درگیری‌ها راه به جایی نبردند.
آیا آتش اسلحه‌ها در حال خاموش شدن است؟
هنوز نه. رویترز نوشت با وجود درخواست ترامپ برای توقف بمباران غزه در ۱۲ مهر، یک روز پس از آنکه حماس به طرح ترامپ پاسخ داد، نشانه چندانی از کاهش پایدار در حملات هوایی و گلوله‌باران‌ها مشاهده نشده است.
همچنین شمار قربانیان در غزه همچنان در حال افزایش است و ده‌ها نفر از ۱۱ مهر تاکنون، پس از بیانیه حماس، کشته شده‌اند.
مذاکره‌کنندگان احتمالا ۱۴ مهر در مصر گرد هم آیند تا گفت‌وگوها برای پیشبرد روند صلح را آغاز کنند.
آیا این توافق به معنای پایان واقعی جنگ است؟
به‌صورت بالقوه، بله. ترامپ گفته که مصمم است با این طرح ۲۰ ماده‌ای به درگیری پایان دهد.
او ۱۱ مهر در پیامی در شبکه‌های اجتماعی اعلام کرد: «این تنها درباره غزه نیست، این درباره صلحی است که مدت‌ها در خاورمیانه مورد انتظار بوده است.»
این توافق در ادامه تلاش‌های پیشین برای برقراری آتش‌بس حاصل شده است. اولین آتش‌بس اندکی پس از آغاز جنگ در سال ۲۰۲۳ و دیگری اوایل سال جاری میلادی برقرار شدند، اما هر دو تنها چند هفته دوام آوردند و جنگ دوباره شعله‌ور شد.
این بار نیز موانع فراوانی وجود دارد و پاسخ حماس چندین مسئله کلیدی را بی‌پاسخ گذاشته است.
برای مثال، این گروه مسلح فلسطینی که حمله‌اش به اسرائیل در هفتم اکتبر ۲۰۲۳ موجب آغاز عملیات اسرائیل شد، موضع خود را درباره خلع سلاح که یکی از خواسته‌های اصلی طرح ترامپ و یکی از اهداف اعلام‌شده اسرائیل در جنگ به شمار می‌رود، مشخص نکرده است.
در همین حال، نتانیاهو طرحی را تایید کرده که مسیر احتمالی، ولی بهشدت مشروط، بهسوی تشکیل کشور فلسطین را ارائه میدهد؛ موضوعی که پیشتر نخست‌وزیر اسرائیل صراحتا گفته بود هرگز اجازه تحقق آن را نخواهد داد.
سایر محورهای احتمالی اختلاف بر سر طرح صلح ترامپ شامل زمانبندی و مرزهای عقب‌نشینی اسرائیل، و همچنین نحوه اداره آینده نوار غزه است.
اورن ستر، پژوهشگر ارشد مرکز بلفر هاروارد و رییس پیشین بخش برنامهریزی راهبردی نیروهای دفاعی اسرائیل، به رویترز گفت: «اینکه ترامپ توانسته همه طرفها را به درگیر شدن با این طرح وادارد، دستاوردی چشمگیر است، اما این آغاز فرآیند است، نه پایان آن.»
گام بعدی چیست و چه زمانی برداشته میشود؟
طرح ترامپ جدول زمانی روشنی ارائه نکرده و تنها در آن آمده که جنگ فورا پس از آنکه هر دو طرف با پیشنهاد موافقت کنند، پایان مییابد.
با این حال، پاسخ حماس همه ۲۰ بند را تایید نکرد. این گروه گفت «از طریق میانجیها، در مذاکرات برای بحث درباره جزئیات این فرآیند» مشارکت خواهد کرد.
طبق طرح ترامپ، همه گروگانها، زنده و کشتهشده، باید ظرف ۷۲ ساعت پس از پذیرش علنی توافق از سوی اسرائیل آزاد شوند، اما مشخص نیست که دقیقا چه زمانی شمارش معکوس این مهلت ۷۲ ساعته آغاز میشود، زیرا نتانیاهو چند روز پیش از پاسخ حماس با جدول زمانی موافقت کرده بود.
ممکن است چالشهای لجستیکی نیز در این میان تاثیرگذار باشد.
منابع نزدیک به حماس میگویند تحویل گروگان‌های زنده ممکن است نسبتا ساده باشد، اما یافتن اجساد گروگان‌های کشتهشده در میان ویرانههای غزه ممکن است بیش از چند روز به طول بینجامد.
اسرائیل میگوید از مجموع ۲۵۱ نفری که در حمله هفتم اکتبر حماس ربوده شدند، ۴۸ گروگان همچنان در غزه نگهداری میشوند. از این میان، تنها ۲۰ نفر در قید حیات هستند.
محاسبات سیاسی حماس و اسرائیل چیست؟
به نظر می‌رسد هر دو طرف، اسرائیل و حماس، در تلاشند تا واکنشی مثبت به طرح ترامپ نشان دهند، اما هر کدام محاسبات سیاسی خاص خود را دارند.
برای نتانیاهو، پذیرش این طرح می‌تواند تلاشی باشد برای حفظ روابط نزدیک با ترامپ و ایالات متحده بهعنوان متحدی حیاتی برای اسرائیل.
در عین حال، او میکوشد با دادن کمترین امتیاز ممکن، حمایت شرکای مذهبی ـ ملیگرای ائتلاف خود را که مخالف هرگونه توافق با فلسطینیان هستند و از ادامه جنگ حمایت میکنند، از دست ندهد.
در سوی دیگر، پاسخ حماس که شامل موافقت با آزادی گروگانها است، چندین مسئله را حل‌نشده باقی میگذارد.
عمجد عراقی، تحلیلگر گروه بینالمللی بحران، گفت ممکن است حماس توجه خود را از اسرائیل به سایر بازیگران منطقهای معطوف کرده باشد؛ از جمله میانجیهای مذاکرات، مانند قطر و مصر، یا کشورهای عربی و اسلامی دیگری که ترامپ را برای پایان دادن به درگیری تحت فشار قرار دادهاند.
او افزود: «در واقع حماس حرکت هوشمندانهای انجام داده است: با گفتن "بله و..." یا "بله اما...". در چنین رویکردی، آنها عملا توپ را دوباره به زمین نتانیاهو و همچنین کشورهای عربی انداختند.»
پاسخ حماس با طرح ترامپ مطابقت دارد؟
این گروه در چند مورد از پذیرش نکات اصلی طفره رفته یا آنها را دور زده است.
اولین مورد، آزادی گروگانهاست. حماس اعلام کرد گروگان‌های اسرائیلی در غزه، چه زنده و چه کشتهشده، طبق فرمول تبادل مندرج در طرح آزاد خواهند شد.
حماس در عین حال به «شرایط میدانی لازم برای اجرای تبادل» گروگانها اشاره کرد، بدون آنکه مشخص کند این شرایط دقیقا چه هستند.
دومین موضوع، عقب‌نشینی اسرائیل از غزه است. حماس گفت چارچوب پایان جنگ را میپذیرد و همزمان به «عقب‌نشینی کامل اسرائیل» از نوار اشاره کرد.
این در حالی است که در طرح ترامپ آمده «نیروهای اسرائیلی برای آمادهسازی فرآیند آزادی گروگانها به خط توافقشده عقب‌نشینی خواهند کرد». این طرح همچنین «عقب‌نشینی مرحلهای» ارتش اسرائیل را مطرح کرده است.
سومین موضوع، اداره آینده نوار غزه است. حماس که از سال ۲۰۰۷ بر غزه حکومت میکند، گفت اداره غزه را به یک نهاد تکنوکرات فلسطینی با «حمایت فلسطینی، عربی و اسلامی» واگذار خواهد کرد.
در حالی که طرح ترامپ تصریح کرده یک دولت تکنوکرات فلسطینی تحت نظارت یک نهاد انتقالی بینالمللی به ریاست ترامپ و با مشارکت افرادی مانند تونی بلر، نخست‌وزیر پیشین بریتانیا، اداره غزه را بر عهده خواهد گرفت.
چهارمین موضوع، آینده حماس است. حماس گفته خود را بخشی از «چارچوب ملی جامع فلسطین» میبیند.
این گروه درباره خلع سلاح خود اظهارنظر نکرده است. حماس چنین اقدامی را پیشتر رد کرده بود.
طرح ترامپ تاکید کرده حماس هیچ نقشی در اداره غزه نخواهد داشت و خلع سلاح نوار غزه را ضروری دانسته است.
