تحقق توافق صلح یا حتی برقراری آتش‌بسی پایدار میان اسرائیل و حماس می‌تواند مهم‌ترین دستاورد دیپلماتیک دوران ریاست‌جمهوری دونالد ترامپ به شمار آید. با این حال، گاردین هشدار داد خوش‌بینی بیش از اندازه به این طرح ممکن است با توجه به موانع سیاسی و نظامی موجود، واقع‌بینانه نباشد.
انتظار می‌رود امضای توافق مربوط به نخستین مرحله از ابتکار صلح دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری ایالات متحده، برای غزه، ظهر پنج‌شنبه به وقت اسرائیل (۹ صبح به وقت گرینویچ) انجام شود.
اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها پس از اعلام ترامپ مبنی بر دست‌یابی به توافق آتش‌بس و آزادی گروگان‌ها که در چارچوب نخستین فاز از طرح او برای پایان دادن به جنگی انجام شد که بیش از ۶۷ هزار کشته بر جای گذاشته و خاورمیانه را دگرگون کرده، جشن گرفتند.
تنها یک روز پس از دومین سالگرد حمله مرگبار نیروهای حماس به مرزهای اسرائیل که موجب حمله ویرانگر اسرائیل به غزه شد، گفت‌وگوهای غیرمستقیم در مصر به توافقی بر سر نخستین مرحله از چارچوب ۲۰ ماده‌ای ترامپ برای صلح در این منطقه انجامید.
یک منبع آگاه پنج‌شنبه ۱۷ مهر در گفت‌وگو با رویترز تایید کرد امضای رسمی توافق آتش‌بس ساعت ۱۲ ظهر پنج‌شنبه به وقت اسرائیل (۹ صبح به وقت گرینویچ) انجام می‌شود.
این توافق، در صورت اجرای کامل، دو طرف را بیش از هر تلاش پیشین به پایان جنگی نزدیک می‌کند که به درگیری‌ای منطقه‌ای با دخالت کشورهایی چون ایران، لبنان و یمن تبدیل شده است.
شادی مردمان غزه
عبدالمجید عبدربو، ساکن شهر خان‌یونس در جنوب غزه، به رویترز گفت: «خدا را شکر برای آتش‌بس، برای پایان خونریزی و کشتار. فقط من خوشحال نیستم؛ همه نوار غزه خوشحال است، همه مردم عرب خوشحال‌اند، همه جهان از پایان خونریزی شاد است.»
با این حال، توافقی که ترامپ شامگاه چهارشنبه اعلام کرد، جزییات اندکی داشت و پرسش‌های حل‌نشده بسیاری را باقی گذاشت که می‌تواند به سرنوشت مشابه تلاش‌های پیشین برای صلح دچار شود.
ترامپ در پستی در شبکه اجتماعی خود، تروث‌سوشال، نوشت: «با افتخار اعلام می‌کنم که اسرائیل و حماس هر دو فاز نخست طرح صلح ما را امضا کردند. این به آن معناست که تمام گروگان‌ها به‌زودی آزاد خواهند شد و اسرائیل نیروهای خود را تا مرز توافق‌شده عقب خواهد کشید - گامی در مسیر صلحی قدرتمند، پایدار و جاودان.»
اجرای موفقیت‌آمیز این توافق می‌تواند دستاوردی چشمگیر در سیاست خارجی برای رییس‌جمهوری جمهوری‌خواه ایالات متحده باشد که با شعار پایان دادن به درگیری‌های بزرگ جهانی به میدان آمد اما در تحقق سریع این وعده، چه در غزه و چه در جنگ روسیه و اوکراین، با دشواری روبه‌رو بوده است.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، اعلام کرد پنج‌شنبه دولت خود را برای تصویب توافق فراخواهد خواند.
نتانیاهو در بیانیه‌ای گفت: «با تصویب مرحله نخست طرح، تمام گروگان‌های ما به خانه بازخواهند گشت. این یک موفقیت دیپلماتیک و پیروزی ملی و اخلاقی برای دولت اسرائیل است.»
این در حالی است که جنگ غزه پس از ترور رهبران حماس و حزب‌الله لبنان که مورد حمایت تهران بودند و نیز کشته‌شدن فرماندهان ارشد ایرانی و بمباران نیروهای حوثی یمن، توازن منطقه‌ای را به سود اسرائیل تغییر داده است.
اما در سطح جهانی، خشم از حملات اسرائیل افزایش یافته.
شماری از کارشناسان حقوق بشر، پژوهش‌گران و هیات تحقیق سازمان ملل، این جنگ را «مصداق نسل‌کشی» دانسته‌اند.
اسرائیل در مقابل می‌گوید اقداماتش دفاع از خود در برابر حمله حماس در سال ۲۰۲۳ است.
حماس نیز تایید کرد که برای پایان جنگ به توافق رسیده است و گفت این توافق شامل عقب‌نشینی اسرائیل از نوار غزه و تبادل گروگان‌ها با زندانیان فلسطینی است.
در بیانیه این گروه آمده است: «ما تاکید می‌کنیم که فداکاری‌های مردممان بیهوده نخواهد بود و ما بر عهد خود پایبند خواهیم ماند. هرگز از حقوق ملی ملتمان تا دست‌یابی به آزادی، استقلال و حق تعیین سرنوشت، دست نخواهیم کشید.»
به گفته مقام‌های غزه، از آغاز حملات اسرائیل پس از یورش حماس در هفتم اکتبر ۲۰۲۳، بیش از ۶۷ هزار نفر کشته شده‌اند و بخش بزرگی از این نوار با خاک یکسان شده است.
مقام‌های اسرائیلی می‌گویند در آن حمله حدود هزار و ۲۰۰ نفر کشته و ۲۵۱ نفر گروگان گرفته شدند که از میان ۴۸ گروگان باقی‌مانده، ۲۰ نفر هنوز زنده‌اند.
خالد شعاط، شهروند فلسطینی در خان‌یونس، به رویترز گفت: «این لحظه‌ها تاریخی‌اند. لحظاتی که مردم فلسطین پس از دو سال کشتار و نسل‌کشی با غرور و تکبر علیه ما، انتظارش را می‌کشیدند.»
انتظار برای آزادی گروگان‌ها در روزهای آینده
خانواده‌های گروگان‌های اسرائیلی پس از اعلام توافق، در «میدان گروگان‌ها» در تل‌آویو گرد آمدند.
حاتن آنگرست، پدر یکی از گروگان‌ها، گفت: «آقای رییس‌جمهور ترامپ، بسیار متشکریم. بدون او فرزندان ما به خانه بازنمی‌گشتند.»
منبعی از حماس گفت گروگان‌های زنده ظرف ۷۲ ساعت پس از تصویب توافق در دولت اسرائیل تحویل داده خواهند شد.
مقام‌های حماس تاکید کرده‌اند بازگرداندن پیکرهای گروگان‌های کشته‌شده - که تعدادشان حدود ۲۸ نفر برآورد می‌شود - زمان بیشتری نیاز دارد.
ترامپ در برنامه «هَنِیتی» در شبکه فاکس‌نیوز گفت احتمال دارد آزادی گروگان‌ها از دوشنبه آغاز شود.
دفتر نتانیاهو اعلام کرد که او و ترامپ در تماس تلفنی با یکدیگر این دستاورد را تبریک گفتند و نخست‌وزیر اسرائیل از رییس‌جمهوری آمریکا دعوت کرد تا در پارلمان اسرائیل سخنرانی کند.
حماس پیش‌تر (در روز چهارشنبه) فهرست گروگان‌ها و زندانیان فلسطینی مورد نظر خود را برای تبادل به طرف اسرائیلی تحویل داد.
با این حال، این گروه اسلام‌گرا همچنان از پذیرش درخواست اسرائیل برای خلع سلاح سر باز زده است.
یک منبع فلسطینی گفت حماس این خواسته را تا زمانی که نیروهای اسرائیلی در سرزمین‌های فلسطینی حضور دارند، رد خواهد کرد.
کشورهای عربی: طرح صلح باید به تشکیل دولت فلسطینی منتهی شود
در پی اعلام توافق آتش‌بس در غزه، قیمت جهانی نفت کاهش یافت چون چشم‌انداز آتش‌بس یکی از عوامل تنش در بازار جهانی را کاهش داد.
رویترز نوشت مرحله بعدی از طرح ترامپ، شامل تشکیل نهادی بین‌المللی به ریاست او و با مشارکت تونی بلر، نخست‌وزیر پیشین بریتانیا، برای اداره غزه پس از جنگ است.
کشورهای عربی حامی طرح ترامپ برای غزه می‌گویند اجرای آن باید در نهایت به استقلال و تشکیل دولت فلسطینی بینجامد؛ هدفی که نتانیاهو می‌گوید «هرگز محقق نخواهد شد».
هنوز روشن نیست پس از پایان جنگ، اداره غزه بر عهده چه کسی خواهد بود.
نتانیاهو، ترامپ و کشورهای غربی و عربی نقش حماس را در آینده غزه رد کرده‌اند. گروهی که از سال ۲۰۰۷ با بیرون راندن رقبای فلسطینی خود، بر این منطقه حکومت کرده است.
حماس گفته است تنها در صورتی حاضر به واگذاری اداره غزه است که این کار به دولتی تکنوکرات از فلسطینیان، تحت نظارت تشکیلات خودگردان و با حمایت کشورهای عرب و مسلمان، سپرده شود.
این گروه نقش بلر یا هر نوع حکومت خارجی بر غزه را رد کرده است.
سال ۲۰۲۴ نیز دولت آمریکا در قالب یک پرونده مصادره مدنی، چند فرد دخیل در این طرح را هدف قرار داده بود.
از همان زمان، موسسه تحقیقاتی «خارون»، بررسی شبکه تامین قطعات بالگرد برای جمهوری اسلامی را آغاز کرد.
شکایت مربوط به پرونده مصادره، تحریم‌های تازه وزارت خزانه‌داری آمریکا و یافته‌های خارون از بررسی سوابق تجاری، ثبت شرکت‌ها و وب‌سایت‌های بازرگانی نشان می‌دهند این شبکه با بهره‌گیری از واسطه‌هایی در اروپای غربی، یک هماهنگ‌کننده در دبی و مجموعه‌ای از تراکنش‌های جهانی، کوشیده است مقصد نهایی خود یعنی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی را پنهان کند.
در فهرست تحریم‌های جدید ایالات متحده اشاره‌ای به یکی از تامین‌کنندگان اصلی مستقر در نیوجرسی نشده اما بررسی‌های خارون حاکی از آن است که بخشی از قطعات بالگرد تولیدی این شرکت نه‌تنها به بخش نظامی-صنعتی ایران، بلکه به شرکت‌هایی مرتبط با ساختار نظامی روسیه نیز ارسال شده‌اند.
تحریم‌های جدید آمریکا که ۹ مهر در پی فعال‌سازی مکانیسم ماشه اعلام شد، تازه‌ترین گام واشینگتن برای محدود کردن زنجیره تامین تجهیزات نظامی جمهوری اسلامی به شمار می‌رود.
ارتباط «پاسارگاد پرواز کیش» و دو شرکت مستقر در اروگوئه و پرتغال
وزارت خزانه‌داری آمریکا، شرکت ایرانی «پاسارگاد پرواز کیش» و مهدی شیرازی شایسته، مدیرعامل آن را که در ایران و آلمان فعالیت دارد، به‌عنوان «عناصر محوری این شبکه» معرفی کرد.
شرکت دولتی پشتیبانی و نوسازی بالگردهای ایران (پنها) بارها از شرکت پاسارگاد پرواز کیش درخواست تامین بالگرد و قطعات یدکی کرده و این شرکت نیز برای اجرای این سفارش‌ها از یک شبکه تدارکاتی فراملی بهره گرفته است.
بر اساس پرونده مصادره مدنی سال گذشته که موسسه خارون آن را مورد بررسی قرار داده، این شرکت پیش‌تر نیز سابقه فروش تجهیزات به «پنها» را داشته است.
ساختار مالکیت شرکت پاسارگاد پرواز کیش پیوندی مستقیم با شبکه‌های مالی تحریم‌شده جمهوری اسلامی دارد و از جمله سهام‌داران آن شرکت «ارزش‌آفرینان پاسارگاد» است که به‌عنوان بازوی سرمایه‌گذاری بانک پاسارگاد فعالیت می‌کند. بانکی که پیش‌تر در فهرست تحریم‌های واشینگتن قرار گرفته است.
این شبکه تامین علاوه بر ایران، شامل چند واسطه و تسهیل‌گر در ترکیه، پرتغال و آلمان نیز بود که وزارت خزانه‌داری تمامی آنها را تحریم کرده است.
یکی از چهره‌های اصلی این شبکه، امیرحسین سلیمی، شریک ایرانی شیرازی شایسته و مدیرعامل شرکت «پرفکت دی» مستقر در اروگوئه معرفی شده است.
بر پایه پرونده مصادره مدنی، شیرازی شایسته و سلیمی در ماه می ۲۰۲۱ توافق کردند با استفاده از شرکت‌های خود، یک پروژه مشترک در پرتغال راه‌اندازی کنند. آنها شرکتی فعال به مالکیت یک شهروند پرتغالی به نام آنتونیو میرا را شناسایی کردند و نام آن را به «بیزنس یونایتد یونی‌پسوال ال‌دی‌اِی» تغییر دادند.
بر اساس مفاد شکایت، نخستین اقدام آنها خرید یک بالگرد ساخت آمریکا بود؛ بالگردی که ابتدا شرکت بیزنس یونایتد آن را خرید، سپس به پرفکت دی واگذار شد و در نهایت در اختیار پاسارگاد پرواز کیش قرار گرفت.
وزارت خزانه‌داری آمریکا اعلام کرد میرا که نام او نیز هفته گذشته به فهرست تحریم‌ها افزوده شد، فروش قطعات بالگرد به شرکت پاسارگاد پرواز کیش را تایید کرده است.
او پیش‌تر به مقامات قضایی ایالات متحده گفته بود پس از نخستین معامله فروش بالگرد، دیگر کنترلی بر شرکت بیزنس یونایتد نداشته است.
طبق اطلاعات به دست آمده، هر چند میرا در ظاهر همچنان مالک و مدیرعامل شرکت محسوب می‌شد، شیرازی شایسته و سلیمی تا اواخر سال ۲۰۲۴ از این شرکت به‌عنوان پوششی برای تامین قطعات بالگرد، از جمله برخی قطعات ساخت آمریکا، برای شرکت پاسارگاد پرواز کیش استفاده می‌کردند.
نقش یک شرکت آمریکایی در تامین قطعات بالگرد برای جمهوری اسلامی
شرکت «کبرا اینترنشنال» مستقر در شهر یونیون‌سیتی نیوجرسی در وب‌سایت رسمی‌اش، خود را «تامین‌کننده و صادرکننده قطعات یدکی و خدمات برای بخش‌های نظامی و غیرنظامی» معرفی کرده است.
این شرکت در معرفی مشتریان خود تنها به ذکر عبارت کلی «نیروهای نظامی خارجی» بسنده کرده است.
بر اساس پرونده مصادره مدنی، بیزنس یونایتد بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۳ حدود هفت تراکنش با شرکت کبرا به نفع پاسارگاد پرواز کیش انجام داد و در اواخر سال ۲۰۲۳ نیز مبلغ ۲۰۹ هزار دلار برای خرید یک موتور بالگرد دست‌دوم به حساب این شرکت واریز کرد.
اسناد دادگاه همچنین حاکی از آن است که کبرا، این موتور را از یک شرکت چینی خریداری کرده بود.
با این حال، مقام‌های آمریکایی در فوریه ۲۰۲۵ پیش از انتقال موتور و در حالی که همچنان در اختیار شرکت کبرا قرار داشت، آن را توقیف کردند.
خارون در ادامه گزارش خود نوشت در پرونده مصادره مدنی و همچنین در بیانیه تحریم وزارت خزانه‌داری ایالات متحده، هیچ اشاره‌ای به فعالیت‌های این شبکه در ارتباط با ساختار نظامی روسیه نشده است.
بررسی سوابق تجاری نشان می‌دهد کبرا با چند شرکت همکاری داشته که خود با نهادهایی مرتبط هستند که طی سال‌های اخیر به‌دلیل پشتیبانی از بخش نظامی روسیه تحت تحریم قرار گرفته‌اند.
در پرونده مصادره مدنی از کریشنامورتی شکار، به‌عنوان یکی از تسهیل‌گران اصلی این معاملات نام برده شده است؛ او دلال قطعات هوانوردی و تبعه هند است که در دبی اقامت دارد.
بر اساس اسناد دادگاهی منتشرشده در دسامبر ۲۰۲۴، شرکت کبرا اعلام کرده شکار در اواسط سال ۲۰۲۳ با این شرکت تماس گرفته تا برای بیزنس یونایتد یک موتور بالگرد مدل «آریل۲-بی-۱» خریداری کند.
در پرونده مصادره مدنی از فرد دیگری به نام رامتین امامی نیز به‌عنوان یکی از تسهیل‌گران این شبکه یاد شده است. او مدیر چند شرکت در سوئد و رییس هیات مدیره شرکت ایرانی «توسعه قطعات آویشن پارس» است که در حوزه قطعات هوانوردی فعالیت می‌کند.
طبق این پرونده، امامی مالک نهایی دو شرکت سوئدی «اوییشن نتورک اِی‌اِن‌اِم اِی‌بی» و «نوردیک ایر اند هلی اینوست اِی‌بی» است که در تامین قطعات بالگرد ساخت آمریکا برای شرکت پاسارگاد پرواز کیش نقش داشته‌اند.
به گزارش موسسه خارون، در سال ۲۰۲۲ شرکت کبرا قطعات بالگردی به ارزش ۵۴ هزار و ۵۰۰ دلار به شرکت بیزنس یونایتد فروخت اما بیزنس یونایتد درخواست کرد این قطعات به شرکت نوردیک ایر اند هِلی اینوست در سوئد ارسال شود.
پس از رسیدن محموله به سوئد، شرکت اوییشن نتورک این قطعات را به شرکت پاسارگاد پرواز کیش در ایران منتقل کرد.
تلاش غرب برای هدف قرار دادن شبکه دور زدن تحریم‌ها
شبکه تامین قطعات بالگرد با بهره‌گیری از واسطه‌های چندلایه، دلالان مستقر در کشورهای ثالث و شرکت‌های پوششی ظاهرا قانونی در اروپای غربی، بیانگر پیچیدگی فزاینده زنجیره‌های فعالیت‌های غیرقانونی است که از برنامه‌های نظامی تحت تحریم پشتیبانی می‌کنند.
اقدام‌های جدید واشینگتن روند تازه‌ای را نمایان می‌کند: تمرکز مقام‌های غربی اکنون تنها بر کاربران نهایی نیست، بلکه تسهیل‌گرانی را نیز در بر می‌گیرد که زمینه این معاملات را فراهم می‌کنند.
هر چند جزییات و مراحل اجرای طرح صلح ترامپ هنوز روشن نیست اما بیانیه‌های اخیر دو طرف، اسرائیل و حماس، از منظر سیاسی معنا و اهمیت ویژه‌ای دارد.
با توجه به حمایت کشورهای عربی و دیگر قدرت‌های منطقه‌ای از این توافق، به نظر می‌رسد این بار بهترین فرصت برای پایان جنگ از زمان شکست آتش‌بس در اسفندماه فراهم شده باشد.
ترامپ ۱۶ مهر در پستی در شبکه اجتماعی تروث سوشال مرحله نخست طرح صلح را چنین ساده توصیف کرد: آزادی گروگان‌های در بند حماس در برابر عقب‌نشینی محدود نیروهای اسرائیلی.
با این حال، روزنامه گاردین در مطلبی تحلیلی که پنج‌شنبه ۱۷ مهر منتشر شد، نوشت شناسایی و آزادی همه گروگان‌ها و همچنین مدیریت روند عقب‌نشینی اسرائیل از غزه ممکن است با پیچیدگی‌های قابل توجهی همراه باشد.
صلح هنوز به ایستگاه پایانی نرسیده است
ترامپ در پست خود از «برخورد منصفانه با همه طرف‌ها» و حرکت به سوی «صلحی قدرتمند، پایدار و ماندگار» در منطقه سخن گفت. این در حالی است که گاردین این میزان خوش‌بینی را «مبالغه‌آمیز» دانست.
به گفته گاردین، پرسش‌های دشواری همچنان بیپاسخ ماندهاند؛ از جمله سرنوشت حماس، احتمال خلع سلاح این گروه مورد حمایت تهران و چشم‌انداز مورد نظر اسرائیل برای غزه که هنوز باید درباره آن تصمیمگیری شود.
گاردین افزود این وضعیت پیش‌تر نیز تجربه شده بود: ترامپ حتی پیش از آغاز رسمی ریاستجمهوریاش برای پایان دادن به جنگ غزه اقدام کرد اما آتش‌بسی که در زمستان بهصورت شتابزده برقرار شد، در پی بروز اختلافات درباره آزادی گروگان‌ها دوام نیاورد و فروپاشید.
با این حال، اکنون لحظهای سرنوشتساز فرا رسیده است. رییس‌جمهوری ایالات متحده که به گفته گاردین، «آشکارا رویکردی حزبی و غیرقابل پیشبینی» دارد، با همین ویژگی توانسته هم متحدان و هم رقیبان خود را غافلگیر کند.
ترامپ همچنین با «انگیزهای شخصی» در روند تحولات منطقه‌ای پیش می‌رود: او میخواهد نخستین رییس‌جمهوری آمریکا پس از باراک اوباما باشد که جایزه نوبل صلح را دریافت می‌کند.
تنشها همچنان پابرجاست
گاردین در ادامه گزارش خود هشدار داد «نشانههای تنش» بر سر جنگ غزه همچنان مشهود است. حماس در بیانیه‌ای از ترامپ و سایر میانجی‌ها خواسته تا تضمین کنند دولت اسرائیل به تعهدات خود در چارچوب توافق پایبند خواهد ماند.
همزمان بیم آن می‌رود که با پایان مرحله تبادل گروگان‌ها، اسرائیل بار دیگر حملات نظامی خود را از سر گیرد و روند صلح متوقف شود.
در بیانیه حماس آمده است: «تا زمانی که آزادی، استقلال و حق تعیین سرنوشت محقق شود، هرگز از حقوق ملی مردم خود دست نخواهیم کشید.»
این موضعگیری اشاره‌ای غیرمستقیم به آرمان تشکیل کشور مستقل فلسطین است که بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، آن را رد کرده و کاخ سفید نیز تا حد زیادی از آن فاصله گرفته است.
در سوی دیگر، نتانیاهو نیز درگیر ملاحظات سیاسی پیچیدهای است. او باید با مخالفت سرسختانه جناح راست دولت خود، از جمله بزالل اسموتریچ، وزیر دارایی و ایتامار بنگویر، وزیر امنیت ملی، مقابله کند؛ دو چهرهای که تهدید کرده‌اند در صورت برقراری آتش‌بس، از ائتلاف حاکم خارج خواهند شد.
ترامپ اما کوشیده است این ملاحظات را با «زور و فشار مستقیم» کنار بزند.
او پیش‌تر هشدار داده بود اگر طرح صلح ۲۰ ماده‌ای او اجرا نشود، «جهنمی تمامعیار» علیه حماس در غزه به راه خواهد افتاد.
به گزارش پایگاه خبری آکسیوس، زمانی که نتانیاهو نسبت به این توافق ابراز تردید کرد، ترامپ در واکنش به او گفت: «نمیدانم چرا همیشه اینقدر منفی هستی؟ ... این یک پیروزی است، بپذیرش.»
این لحظهای تعیینکننده برای رییس‌جمهوری ایالات متحده به شمار می‌رود و او ممکن است ناچار شود تمام نفوذ و اعتبار شخصی خود را برای جلوگیری از شکست دوباره مذاکرات و ازسرگیری درگیریها به کار گیرد؛ وضعیتی که در صورت وقوع، به منزله شکستی دیپلماتیک برای دولت ترامپ خواهد بود.
