ایران‌اینترنشنال
با وجود وعده ترامپ برای پایان سریع جنگ، اوکراین امروز میان پیشروی آرام روسیه، تردید واشینگتن و مذاکراتی قرار دارد که پشت درهای بسته با مسکو شکل می‌گیرد؛ مسیری که بیش از آنکه به پیروزی اوکراین شبیه باشد، اروپا را نگران یک پیمان مینسک تازه می‌کند.
نشانههای تشدید تنش پس از آتشبس غزه
با پایدار ماندن آتشبس در غزه، تحلیلگران معتقدند احتمال رویارویی نظامی میان اسرائیل و حزب‌الله بیشتر شده است. اسرائیل از زمان پایان جنگ ۲۰۲۴، حملات هوایی—از جمله ترور فرماندهان و حمله به مواضع حزب‌الله—را در جنوب لبنان افزایش داده و این حملات اکنون شتاب بیشتری گرفته است؛ اقدامی که بسیاری آن را مقدمه یک عملیات گستردهتر میدانند. در این تحلیل‌ها تاکید می‌شود در صورتی که دولت لبنان نتواند حزب‌الله را خلعسلاح کند، اسرائیل ممکن است خود وارد عمل شود.
فشارهای آمریکا و باز شدن درِ مذاکره با اسرائیل
آتشبس اخیر فضای جدیدی برای دیپلماسی ایجاد کرده است. دونالد ترامپ در سخنرانی خود در کنست، از تلاشهای لبنان برای خلعسلاح حزب‌الله تمجید کرد و پس از آن، ژوزف عون، رئیس‌جمهوری لبنان، آشکارا خواستار مذاکره با اسرائیل شد—موضعی بیسابقه در سیاست لبنان. چندی بعد، فرستاده ویژه آمریکا، تام باراک، نیز همین موضع را تقویت کرد و هشدار داد که ادامه مسلحبودن حزب‌الله می‌تواند به حمله اسرائیل منجر شود. او لبنان را «دولت شکستخورده» خواند و تاکید کرد خلعسلاح حزب‌الله باید سریعتر انجام شود.
مقاومت حزب‌الله و توقف برنامه دولت لبنان
به‌دنبال تصویب طرح خلعسلاح حزب‌الله در اوت گذشته و مامور شدن ارتش برای تهیه برنامه اجرایی تا پایان ۲۰۲۵، روند کار عملاً متوقف شده است. حزب‌الله و نبیه بری، رئیس پارلمان لبنان، فوراً تلاش کردند پیش‌برد این طرح و هرگونه مذاکره مستقیم با اسرائیل را سد کنند. علاوه بر مخالفت حزب‌الله، کندی تصمیم‌گیری سیاسی و نبود ضربالاجل روشن در برنامه ارتش نیز روند را به تاخیر انداخته است. هرچند ارتش برخی مواضع گروه را در جنوب لیتانی برچیده، حزب‌الله خلعسلاح کامل را در سراسر لبنان رد می‌کند.
جدل بر سر شکل مذاکرات با اسرائیل
مذاکرات احتمالی میان لبنان و اسرائیل محل اختلاف است. بطور سنتی گفتوگوها غیرمستقیم و با میانجیگری آمریکا و سازمان ملل انجام می‌شود، اما دولت ترامپ اکنون خواستار گفتوگوهای مستقیم است تا نفوذ حزب‌الله به حداقل برسد. گزینه دیگر ادامه سازوکار آتشبس نوامبر ۲۰۲۴ است که لبنان را به خلعسلاح گروههای مسلح متعهد می‌کند و اسرائیل را از عملیات تهاجمی بازمیدارد. حزب‌الله ترجیح می‌دهد مذاکرات غیرمستقیم ادامه یابد تا زمان لازم برای بازسازی و حفظ نفوذ خود را داشته باشد.
بازسازی نظامی حزب‌الله با وجود ضربات سنگین
با وجود ضربههای جدی ناشی از جنگ با اسرائیل—از جمله از دست رفتن فرماندهان باسابقه، کاهش تجهیزات استراتژیک، اختلال مسیرهای تدارکاتی سوریه و کاهش حمایت مالی حکومت ایران—گزارشهایی نشان می‌دهد حزب‌الله در حال بازسازی نیرو و توان موشکی است. منابع اسرائیلی و آمریکایی ادعا میکنند این گروه به سرعت نسبت به سرعت ارتش لبنان در برچیدن مواضعش نیرو جذب می‌کند و تسلیحات خریدار می‌کند. حزب‌الله همچنین ساختار فرماندهی خود را در قالب واحدهای کوچکتر و خودمختار تغییر داده و تمرکز خود را بر جنگافزار سبک، موشک‌های ضدتانک و پهپادهای تولید داخل گذاشته است.
ایدئولوژی به جای برتری نظامی
در شرایطی که توان نظامی حزب‌الله بهشدت آسیب دیده، رهبران گروه تلاش کردهاند با تقویت گفتمان «جهاد»، «مقاومت» و «وظیفه الهی»، خلأ قدرت خود را جبران کنند. نعیم قاسم، دبیرکل حزب‌الله، در سخنرانیهای اخیر کمتر به تهدیدهای بزرگنمایانه علیه اسرائیل پرداخته و بیشتر بر «تحمل» و «ایستادگی» تاکید کرده است. همزمان، گزارشهایی درباره احیای شبکه تونلها و بازگشت به تاکتیکهای جنگ نامنظم منتشر شده است.
فشار اقتصادی و تلاش برای بقا
حزب‌الله تحت فشار مالی قرار دارد؛ از ضربه به مؤسسات مالیاش گرفته تا کاهش منابع ایرانی. با این حال، همچنان از مسیرهای غیررسمی و سوریه تامین مالی می‌شود و بخش بزرگی از منابع خود را به عملیات نظامی و حمایت از خانوادههای کشتهشدگان اختصاص داده است. فعالیتهای پهپادی و تامین قطعات از طریق شرکتهای پوششی خارجی نیز ادامه دارد.
احتمال اقدام یکجانبه اسرائیل
در حالی که آمریکا در تلاش است دولت لبنان را به سمت گفتوگو با اسرائیل و خلعسلاح حزب‌الله سوق دهد، حزب‌الله اخیراً در نامهای علنی اعلام کرده است که «هیچ دولتی در لبنان انحصار سلاح نخواهد داشت» و هرگونه مذاکره مستقیم با اسرائیل را رد کرده است. به دنبال این موضع‌گیری، اسرائیل حملات خود را افزایش داد و چندین روستا را تخلیه کرد. سفارت آمریکا نیز اعلام کرد که «اجازه نخواهد داد حزب‌الله همچنان تهدیدی برای لبنان باقی بماند».
فرصت تاریخی یا آغاز یک جنگ جدید؟
لبنان اکنون در نقطه حساسی قرار دارد. آتشبس غزه و تلاشها برای کاهش تنش در منطقه، فرصتی بیسابقه برای اعمال حاکمیت دولت و خلعسلاح حزب‌الله فراهم کرده است. اما اگر دولت لبنان نتواند با جدول زمانی واضح و تصمیم‌گیری قاطع پیش برود، احتمالاً اسرائیل خود وارد عمل خواهد شد—موضوعی که می‌تواند لبنان را وارد دور جدیدی از درگیری و بی‌ثباتی کند.
این سفر، به ویژه در زمانی حساس انجام می‌شود، زمانی که پرونده ایران، جنگ غزه، تنشهای فزاینده در شمال اسرائیل و گذار جهانی به انرژیهای نو، همگی در حال بازترسیم لایههای ژئوپولیتیک منطقه هستند.
سفر بن‌سلمان به آمریکا گویی نقطه اوج تلاش هفتساله او برای تبدیل عربستان به یک بازیگر تمامقد جهانی است؛ تلاشی که شامل اصلاحات داخلی، متنوعسازی اقتصاد، سرمایهگذاریهای عظیم در فناوری، و ایجاد سیاست خارجی «چندلایه» می‌شود. اکنون که رابطه ریاض–واشینگتن بعد از فراز و نشیب در دولت بایدن، باز به مرحله اعتمادسازی رسیده، این سفر فرصتی فراهم کرده تا دو کشور از اختلافات بگذرند و یک چارچوب امنیتی–اقتصادی جدید را خلق کنند.
یکی از مهمترین دستاوردهای این سفر، انجام مذاکرات بیشتر درباره توافق امنیتی میان واشینگتن و ریاض است؛ توافقی که می‌تواند شالوده نظم جدید خاورمیانه شود. عربستان به دنبال تعهد امنیتی روشن از آمریکا و دسترسی به فناوری‌های پیشرفته دفاعی و هسته‌ای غیرنظامی است. واشینگتن هم به دنبال تثبیت حضور خود در منطقه، محدود کردن نفوذ چین و فراهم کردن مسیر برای عادیسازی تاریخی روابط عربستان با اسرائیل.
هرچند عادیسازی به دلیل جنگ غزه و فضای افکار عمومی جهان عرب پیچیدهتر شده، اما بن‌سلمان با مهارت زیاد تلاش کرد تا این پیام را به گوش همگان برساند، اینکه عربستان آماده حرکت به سمت توافق است؛ اما به شرط آنکه مسئله دولت فلسطینی در چارچوبی قابل دفاع حلوفصل شود.
در سطح اقتصادی این سفر به تمامی گویای جاهطلبی بن‌سلمان است برای بدل کردن عربستان به قطب سرمایه‌گذاری جهان.
دیدارهای او با غولهای فناوری، مدیران سیلیکون‌ولی، شرکتهای انرژی و دفاعی، و صندوق‌های سرمایه‌گذاری آمریکایی، نشان داد ریاض می‌خواهد خود را به‌عنوان مرکز سرمایه در قرن بیستویکم تثبیت کند. بن‌سلمان در این سفر تلاش کرد پیام روشنی بدهد: عربستان فقط خریدار تجهیزات یا شریک نفتی نیست، بلکه تولیدکننده فناوری، سرمایهگذار جهانی، و بازیگری است که برای آینده انرژی و اقتصاد دیجیتال سهم می‌خواهد.
پروژه‌های عظیمی چون «نئوم»، «قدیه»، و طرح‌های انرژی پاک نیز در همین چارچوب به‌عنوان مقصد سرمایهگذاریهای مشترک مطرح شدهاند.
در حوزه امنیتی و منطقه‌ای، یکی از نکات مهم این سفر، گفتوگوهای غیرعلنی درباره ایران است. عربستان از یکسو مسیر کاهش تنش با تهران را ادامه می‌دهد و از سوی دیگر تلاش می‌کند با پشتیبانی آمریکا، سپری بازدارنده در برابر تجاوزهای منطقه‌ای جمهوری اسلامی و شبکه شبهنظامیان وابستهاش ایجاد کند. بن‌سلمان در واشینگتن یادآوری کرد که عربستان خواهان جنگ نیست، اما در برابر رفتارهای بی‌ثبات‌کننده ایران و محور مقاومت، نیازمند «تضمینهای واقعی» است. بن سلمان به سادگی برای ترامپ روشن کرد که ثبات در خلیج فارس با همکاری آمریکا تقویت می‌شود، نه با رها کردن منطقه به رقابت بیمهار بازیگران غیر دولتی.
این سفر همچنین از منظر نمادین برای دو طرف اهمیت داشت. برای آمریکا، حضور بن‌سلمان نشانه‌ای است از اینکه به رغم ظهور چین، واشینگتن همچنان می‌تواند رابطهای یگانه و منحصر به فرد با اصلیترین کشور عرب منطقه و یکی از ستونهای بازار انرژی جهان داشته باشد. برای عربستان هم این سفر تاکیدی است بر گذار از دوران نفتمحور به عصر نفوذ سیاسی–اقتصادی؛ عصری که ریاض خود را قدرتی مستقل، چندقطبی، و بازیگری می‌بیند که همزمان با واشینگتن، پکن و مسکو کار می‌کند و قواعد بازی را تغییر می‌دهد.
در نهایت، سفر محمد بن‌سلمان به آمریکا را باید مقدمهای برای «توافق بزرگ» دانست؛ توافقی که اگر به نتیجه برسد، بزرگ‌ترین بازآرایی امنیتی خاورمیانه از زمان توافقات کمپدیوید خواهد بود. فارغ از نتیجه نهایی، این سفر پیام آشکاری داشت: عربستان دیگر فقط بخشی از معادله نیست؛ خود معادله است!
در ماه‌های منتهی به انتخابات، دونالد ترامپ اعلام کرد که اگر به کاخ سفید بازگردد «جنگ اوکراین را ظرف ۲۴ ساعت تمام می‌کند». این وعده تبدیل به ستون مرکزی کمپین او شد؛ وعده‌ای که هم محبوبیت داخلی می‌آورد و هم تصویری از یک «میانجی قاطع» می‌ساخت. اما اکنون، با گذشت ماه‌ها از بازگشتش به اتاق بیضی در کاخ سفید، چشم‌انداز پایان جنگ نه‌تنها مبهم‌تر شده، بلکه پیچیدگی‌های سیاسی، نظامی و دیپلماتیک تازه‌ای نیز به آن افزوده شده است.
سفر اخیر مقام ارتش آمریکا، دن دریسکول، به کی‌یف و دیدار برنامه‌ریزی‌شده او با مقام‌های روسی، تازه‌ترین تلاش کاخ سفید برای برقراری تماس مستقیم و آغاز دوباره گفت‌وگوهاست؛ تلاشی که نشان می‌دهد دولت ترامپ به‌دنبال یک «راه‌حل از بالا» است، نه از مسیر معمول وزارت خارجه. دریسکول، همراه با دو ژنرال چهارستاره، قرار است وضعیت میدان جنگ، ظرفیت صنایع نظامی اوکراین و سناریوهای احتمالی برای توقف جنگ را بررسی کند. اما این ماموریت بیش از آنکه نشانه سرعت باشد، نشانه سردرگمی است؛ نشانه‌ای از اینکه دولت هنوز فرمولی مشخص برای توقف جنگ پیدا نکرده است. نشست‌های پیاپی با طرف روسی، مذاکرات در کشورهای مختلف و حتی دیدار مستقیم ترامپ با پوتین در آلاسکا هیچ‌کدام نشان نداد که توافقی در راه است.
حالا گزارش‌های منتشرشده از سوی اکسیوس نشان می‌دهد کاخ سفید در حال تهیه یک طرح ۲۸ ماده‌ای با همکاری مستقیم روسیه است؛ طرحی که استیو ویتکاف، فرستاده ترامپ، آن را هدایت می‌کند. اما نکته کلیدی این است: این طرح قبل از آنکه با اوکراین هماهنگ شده باشد، با مسکو تنظیم می‌شود. منابع روسی به‌خصوص کیریل دمیتریِف، کسی که در ماه گذشته با ویتکاف نشست داشت، آشکارا گفته‌اند که «این‌بار موضع روسیه واقعاً شنیده شده» اما این جمله در کی‌یف بیش از آن که پیام مصالحه باشد زنگ هشدار است.
این واقعیت که فرستاده رئیس‌جمهوری آمریکا سه روز کامل با تیم روسی در میامی نشست داشته، اما دیدار برنامه‌ریزی‌شده با زلنسکی به تعویق افتاده، به‌تنهایی شکاف موجود را نشان می‌دهد: واشینگتن فعلا با مسکو حرف می‌زند، نه با متحدش.
این روند برای اوکراین جذاب نیست. اوکراین می‌داند که هر طرح آمریکایی بدون حضور فعال کی‌یف، دیر یا زود به سمت «انجماد جنگ» یا «تثبیت خطوط تماس» می‌رود؛ همان چیزی که مسکو می‌خواهد. اگر خط تماس فعلی به‌عنوان نقطه شروع مذاکره پذیرفته شود، روسیه با سرعت «لاک‌پشتی اما مداوم» خود در دونباس و زاپوریژیا در عمل در موضع بهتری قرار می‌گیرد. پیشروی‌های اخیر در جبهه جنوب شرقی، هرچند تاکتیکی و محدود بوده، اما در تحلیل نهایی به روسیه وزن بیشتری در مذاکرات می‌دهد. در زبان ساده: روسیه زمین‌گیر شده، اما متوقف نشده؛ و توقف نکردن یعنی امتیاز.
رسانه‌های اروپایی از جمله اشپیگل و فایننشال‌تایمز در هفته‌های اخیر نوشته‌اند که «حمایت آمریکا از اوکراین وارد مرحله انتخاب گزینشی شده است». باید این را در نظر داشت که دولت ترامپ در شرایطی که اولویت‌هایش در خاورمیانه، توافق‌های انرژی، فروش سلاح و مهار چین است، تمایلی ندارد در اوکراین همان سطح از «تعهد نامحدود» دولت‌های قبلی را ادامه دهد. لحن کاخ سفید نیز تغییر کرده: سخن‌گفتن از «انعطاف»، «واقع‌بینی» و «زمان مناسب برای مصالحه» همان چیزی است که اوکراین همیشه از آن هراس داشته است.
در نهایت به نظر میرسد جوهر ماجرا این است که واشینگتن دیگر به دنبال یک پیروزی اوکراینی نیست؛ بلکه به دنبال یک توقف قابل اداره است. توقفی که بتواند آن را «دستاورد سیاست خارجی آقای رئیس جمهوری» معرفی کند، حتی اگر در عمل به معنای تثبیت شرایط فعلی روسیه باشد.
از طرف دیگر از نگاه مسکو، شرایط بینهایت امیدوارکننده است. افزایش حملات پهپادی روسیه، موج فشار بر زیرساختهای اوکراین، و پیشروی‌های کوچک اما ثابت نیروهای روسی همگی بخشی از یک استراتژی فرسایشیاند که هدف آن «بالا بردن قیمت صلح» است. به عبارت دیگر، روسیه امروز در نقطهای ایستاده که هر توافقی برایش بهتر از توافق دو سال پیش خواهد بود.
در این میان، اروپا نیز نگران است. پاریس و برلین آشکارا میگویند طرحی که بدون حضور پررنگ اوکراین و تنها با جلب رضایت روسیه نوشته شود، نه به صلح میانجامد و نه به امنیت. اما وزن سیاست خارجی اروپا و توان نظامی و اراده آن در برابر واشینگتن محدودتر از آن است که بتواند، به رغم حمایتهای نظامی، سیاسی و معنوی از کیف، مسیر را تغییر دهد.
حالا این لحظه، لحظهای است که آینده جنگ اوکراین در چهار نقطه بازتعریف می‌شود:
روسیه که آهسته اما پیوسته پیش می‌رود
اوکراینی که به تجهیزات و تضمینهای تازه نیاز دارد
اروپایی که نگران تکرار توافقی مانند مینسک است
و آمریکا که تلاش می‌کند صلحی «قابل فروش» بسازد، نه یک پیروزی کامل
این جا است که وعده ترامپ برای پایان سریع جنگ، امروز بخشی غیر قابل باور از یک معادله پیچیده شده است. اگرچه پایان ممکن است نزدیک باشد، اما نه به الزام به شکلی که اوکراین میخواست. آنچه اکنون در حال شکلگیری است، چیزی شبیه یک توافق سرد است. توافقی که اگرچه کشتار را متوقف می‌کند، اما نقشه سیاسی اوکراین را برای سالها منجمد خواهد کرد.
