روزهاست که گزارش‌هایی درباره تعهد بلاروس به در اختیار گذاشتن سرباز به روسیه منتشر می‌شود و نگرانی‌هایی وجود دارد که مقصر جلوه دادن اوکراین در بلاروس، رویکردی که از آن تحت اصطلاح «پرچم دروغین» نام برده می‌شود، به بهانه‌ای برای حمله این کشور به اوکراین تبدیل شود.
اخیرا الکساندر لوکاشنکو، رییس‌جمهور بلاروس، در مصاحبه‌ای با شبکه تی‌بی‌اس ژاپن، درباره تحریکات مداوم اوکراین سخن گفت و افزود بلاروس باید در نهایت به این تحریکات پاسخ دهد. فراخواندن سفیر بلاروس از اوکراین نیز نشانه نامیمون دیگری از احتمال تشدید تنش بین دو کشور است.
علاوه بر این، پیشروی روسیه در اوکراین نیز با کندی بسیار مواجه شده است. روزهاست که پیشروی به‌خصوصی در اطراف کی‌یف و دیگر شهرهای پرجمعیت، مانند خارکیف، دیده نمی‌شود. شهرهای چرنیهف و سومی در شمال اوکراین هم به‌رغم تلاش روسیه در تصرف آنها، همچنان در دست اوکراین است.
در همین حال پنتاگون گزارش‌هایی درباره کمبود نیرو در ارتش روسیه منتشر کرده است. اما بنا بر گزارش وزارت دفاع بریتانیا، ایستایی عملیات نظامی روسیه در شمال اوکراین، ممکن است نشانه دوره‌ای از بازچینی نیروها برای سر گرفتن حملات تمام‌عیار علیه اوکراین باشد و از آنجا که روسیه در بیرون کشیدن سرباز آماده‌جنگ از داخل نیروهای خودش به مشکل برخورده ممکن است به جذب نیرو از بلاروس متوسل شود.
این نیروها یا به عملیات در اطراف کی‌یف خواهند پیوست ویا برای تقویت تلاش روسیه برای محاصره نیروهای اوکراین در شرق این کشور به کار خواهند آمد. احتمال دیگر درباره نیروهای بلاروس، استفاده از آنها در غرب اوکراین برای ایجاد اختلال در زنجیره تامین این کشور است.
اگر اینکه روسیه چه استفاده‌ای از بلاروس خواهد کرد را کنار بگذاریم، تمایل خود بلاروس به پیوستن به جنگ اوکراین و جنگیدن در جبهه روسیه چقدر خواهد بود؟ به عوامل مختلف دخیل در چنین تصمیمی نگاهی بیندازیم.
انتخابی دشوار برای لوکاشنکو
نخست اینکه لوکاشنکو و حکومت او خودمختاری ناچیزی در تصمیم‌گیری برای پیوستن یا نپیوستن به جنگ اوکراین دارد و اقدامات پیشین ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه نشان داده که به هر اعمال قدرتی در بلاروس متوسل خواهد شد.
ورود به جنگ اوکراین، لوکاشنکو را در موقعیت متزلزلی قرار می‌دهد و فارغ از اینکه چنین تصمیمی، تصمیم او نیست و تصمیم پوتین خواهد بود، او را بیش از پیش در بلاروس نامحبوب خواهد کرد. چنین اقدامی همچنین می‌تواند باعث اعتراضی گسترده در بلاروس شود که از زمان اعتراضات به تقلب در انتخابات ریاست‌جمهوری و به قدرت رساندن چندباره لوکاشنکو در بلاروس، در آگوست ۲۰۲۰ به این سو، مشاهده نشده است.
به‌علاوه، علاقه نیروهای مسلح بلاروس، که تجربه حقیقی جنگ ندارند، برای جنگ با اوکراین، محدود است. این شامل افراد بازنشسته ارتش بلاروس نیز می‌شود که زمانی مشتاقانه می‌پذیرفتند که در برابر حقوق و بازنشستگی اعطایی روسیه، برای مسکو خدمت کنند ولی حالا در چنین تصمیمی تجدیدنظر خواهند کرد.
خطر از دست دادن حمایت مهم‌ترین حامیان حکومت برای لوکاشنکو به این معناست که او باید محتاطانه بین وابستگی به روسیه و غریزه خود برای بقا، خطی بکشد. لوکاشنکو تاکید کرده که بلاروس کوشیده در جنگ روسیه با اوکراین میانجیگری کند و تا بدین جای کار تلاش این کشور برای مقاومت در برابر تلاش‌های اوکراین و کشورهای غربی برای کشاندن پای این کشور به جنگ، موفقیت‌آمیز بوده است.
در همین حال، لوکاشنکو کوشیده «برگ چین» را هم رو کند. او در ملاقات با سفیر چین در بلاروس تاکید کرد که روابط بلاروس با چین الویت اصلی سیاست خارجه و سیاست اقتصادی بلاروس است. این اقدام لوکاشنکو می‌تواند به اقدامی برای ایجاد تعادل در میزان سلطه روسیه بر بلاروس، از طریق تاکید بر روابط اقتصادی میان چین و بلاروس، تعبیر شود.
روابط اقتصادی بین دو کشور بلاروس و چین، شامل ۶ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری چین در بلاروس، به‌عنوان بخشی از ابتکار کمربند و جاده چین است. با توجه به درخواست مداوم چین برای تنش‌زدایی از رابطه روسیه و اوکراین، لوکاشنکو احتمالا امیدوار است که پکن از قدرتش در مسکو، برای دور نگه داشتن مینسک از درگیر شدن در جنگ اوکراین استفاده کند.
حساب‌وکتاب پوتین
کار پوتین برای کشاندن احتمالی پای بلاروس به جنگ اوکراین، ممکن است آنچنان که به نظر می‌رسد آسان نباشد. یکی به این دلیل که بی‌ثبات کردن بلاروس به نفع پوتین که محاصره شدن از سوی غرب را نمی‌پسندد، نیست.
در این حالت، کرملین به دنبال حفظ سلطه بر بلاروس و نسبتا در راستا با غریزه بقای لوکاشنکو خواهد بود و احتمال کشیدن پای بلاروس به جنگ اوکراین را کاهش خواهد داد.
از سوی دیگر، ممکن است ایجاد آشوب در مرز با اتحادیه اروپا و با ناتو و کاهش توانایی لوکاشنکو برای معرفی خود در داخل و در عرصه بین‌الملل به‌عنوان رهبری مستقل از مسکو، به کار پوتین بیاید که به دنبال وارونه کردن امنیت و نظم در اروپاست.
دیگر اینکه روسیه به بلاروس اجازه داده تا سال‌ها پرداخت وام‌هایش را به تعویق بیندازد. این خود سرمایه‌های برون‌مرزی برای روسیه ایجاد کرده که بهتر است در بلاروس بماند و حفظ بهتر این سرمایه‌ها در گرو وارد نکردن بلاروس به درگیری با اوکراین است.
بلاروس تا همین نقطه نیز بهای گزافی برای حمایت لوکاشنکو از پوتین پرداخته است. از زمان آغاز جنگ روسیه با اوکراین، مهاجرت در بلاروس، به‌ویژه در سنین مردان جوانی که باید به ارتش بپیوندند، افزایش یافته است. بخش فناوری اطلاعات در بلاروس، به‌ویژه شرکت‌هایی که صاحبان آنان سرمایه‌گذاران خارجی‌اند هم کارکنان بلاروسی‌شان را به کشورهای دیگر منتقل کرده‌اند.
با تشدید تحریم‌های غرب، وضعیت اقتصادی در بلاروس رو به افول خواهد رفت. لوکاشنکو بدون درگیری قدرت را واگذار نمی‌کند و پوتین هم به‌سادگی از سلطه بر بلاروس دست برنخواهد داشت. اما کاهش توانایی روسیه برای سر پا نگه داشتن دولت لوکاشنکو، احتمال به وجود آمدن تغییرات در بلاروس را بالا خواهد برد.
به‌گزارش متخصصانی که آمار تلفات در اوکراین را مقایسه می‌کنند و تطبیق می‌دهند، روسیه نمی‌پذیرد که در حملات خود در اوکراین، جان غیرنظامیان را گرفته است و این دقیقا همان کاری است که این کشور در سوریه کرده بود. روسیه در سال ۲۰۱۵ با توسل به حملات هوایی کوبنده و آتش توپخانه، در جنگ سوریه دخالت کرد تا بشار اسد، رییس‌جمهور سوریه را بر سر قدرت نگه دارد.
بنا بر اعلام مقام‌های روسیه و رسانه‌های دولتی این کشور، روسیه تنها مراکز نظامی را هدف حمله قرار می‌دهد. تا بدین جای جنگ اوکراین، روسیه به گرفتن جان غیرنظامیان اذعان نکرده است.
به‌تازگی، ۱۳ نفر در حمله ارتش روسیه به یک نانوایی صنعتی در ماکاریف، واقع در غرب کی‌یف، پایتخت،جانشان را از دست دادند. بنا بر آمار دفتر کمیساریای عالی حقوق‌بشر سازمان ملل متحد، پس از گذشت تنها دو هفته از حمله روسیه به اوکراین، دست‌کم ۵۴۹ شهروند اوکراینی جانشان را از دست داده بودند که ۴۱ تای آنها کودک بودند. این رقم ۱۷ ماه مارس به ۷۸۰ جانباخته رسید.
بنا بر آمار پلیس محلی خارکیف، بین ۲۴ فوریه، تاریخ شروع حمله روسیه به اوکراین و ۷ ماه مارس، ۱۳۳ غیرنظامی جانشان را در این شهر از دست دادند که ۵ نفر آنها کودک بودند. دیدبان حقوق‌بشر اسنادی ثبت و ضبط کرده که نشان می‌دهد مرد، در حالی که در صف خرید از سوپرمارکت بوده است، کشته می‌شود.
اما بر اساس آمار دفتر کمیساریای عالی حقوق‌بشر سازمان ملل، رقم کلی مرگ غیرنظامیان در اوکراین، بسیار بالاتر از اعداد تخمینی است. این به آن دلیل است که گزارش تلفات در مناطقی که آماج حمله شدید قرار دارند، به‌شدت به تعویق افتاده و بسیاری گزارش‌ها هم هنوز تایید نشده است.
بر اساس آمار دفتر ریاست‌جمهوری اوکراین، ۱۵۰۰ ساختمان مسکونی، ۲۰۲ مدرسه و ۳۴ بیمارستان اوکراین تحت حمله نیروهای روسیه قرار گرفته‌اند.
طبق گزارش‌های وزارت دفاع اوکراین، روسیه بیش از ۱۴ هزار نیرویش را از دست داده است و نیروهای مسلح اوکراین ۴۵۰ تانک روسی، ۱۴۴۸ خودرو زرهی، ۹۳ هواپیما و ۱۱۲ هلیکوپتر و ۱۲ پهپاد روسیه را نابود کرده‌اند. وزارت دفاع روسیه تنها یک بار شمار تلفات ارتش این کشور در روز دوم ماه مارس منتشر کرد و گفت که نزدیک به ۵۰۰ نظامی روسیه در اوکراین جانشان را از دست داده‌اند.
مقایسه جنگ اوکراین با جنگ سوریه
بر اساس آمار سازمان جنگ‌های هوایی، یک سازمان شفاف‌سازی غیرانتفاعی، عملیات نظامی روسیه در سوریه بیش از ۴۶۰۰ نفر را کشته و زخمی کرده است. این سازمان، عملیات نظامی و آسیب آنها بر غیرنظامیان در مناطق درگیر تنش مانند عراق، سوریه و لیبی از سال ۲۰۱۴ بدین سو را بر روی رسانه، رسانه‌های اجتماعی و در گزارش‌های سازمان‌های مردم‌نهاد دنبال می‌کند.
بر اساس دیگر منابع، اقدامات روسیه در سوریه با مرگ ۲۳ هزار و ۴۰۰ غیرنظامی و زخمی شدن ۴۱ هزار تن در سوریه مرتبط است.
اما تخمین خود روسیه از مرگ و جراحت افراد در سوریه رقمی نزدیک به صفر است. اقدامات روسیه در سوریه حاکی از آن است که ارتش این کشور برای آنکه به غیرنظامیان آسیب نرساند تلاش ناچیزی به خرج داده است و به نظر می‌رسد همین رویکرد درباره اوکراین هم صادق باشد.
در گزارشی منتشرشده در ۱۸ فوریه ۲۰۲۲، دیدبان حقوق‌بشر از بمباران مناطق مسکونی در اوکراین به‌دست نیروهای تحت‌حمایت روسیه ابراز نگرانی کرده بود. شیوه‌ای که روسیه پیش‌تر و در جنگ سوریه نیز بارها به آن متهم شده بود.
در همین حال، تلویزیون دولتی روسیه ویدیو موشک‌هایی که شهرهای اوکراین را هدف قرار می‌دهند را غیرواقعی می‌خواند.
در حالی که ادعاها درباره شمار تلفات نیروهای دشمن به برد و باخت در یک جنگ مربوط است و طرفین نبرد هر یک می‌گویند که طرف دیگر متحمل تلفات بیشتری شده است، سخن از مرگ نظامیان وغیرنظامیان یکسان نیست، چرا که هدف قرار دادن نظامیان در جنگ مشروع است ولی طبق حقوق بین‌الملل، غیرنظامیان «افراد محافظت‌شده» هستند.
تلفات جانبی
روسیه اولین کشوری نیست که به پایین‌تر اعلام کردن شمار تلفات غیرنظامیان متهم شده است. در برخی کشورهای غربی، از مرگ غیرنظامیان در جنگ‌ها به‌عنوان «تلفات جانبی» نام برده می‌شود.
سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، اخیرا اعلام کرده که مسکو «مبدع تلفات جانبی» در اوکراین نبوده است.
او گفت که روسیه کشته شدن غیرنظامیان در جنگ اوکراین را توجیه نمی‌کند اما روسیه نبوده است که مبدع این تلفات جانبی شده، بلکه غرب که در عراق و لیبی هم به دنبال ماجراجویی است مسئول جان ازدست‌رفته غیرنظامیان است.
این گفته، نهایت اذعان روسیه به آسیب به غیرنظامیان در عملیات نظامی این کشور در دیگر کشورهاست.
