صدراعظم اتریش: پوتین خود را پیروز جنگ اوکراین می‌داند
مقطع جدید پس از شکست روسیه در تصرف کی‌یف آغاز شده و حالا طرفین برای دور جدیدی از زورآزمایی در منطقه دونباس، در شرق اوکراین، آماده می‌شوند.
بنا بر تحلیل گاردین، اقدام نیروهای روسیه در رو کردن به سمت دونباس در شرق اوکراین و محل دو جمهوری خودخوانده تجزیه‌طلب دونتسک و لوهانسک، شاهدی بر کاهش اهداف این کشور در جنگ اوکراین است. ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه، اندکی پیش از آغاز جنگ اوکراین، استقلال دونتسک و لوهانسک را به رسمیت شناخت.
بر اساس تصاویر ماهواره‌ای چند روز پیش، یک کاروان روسی تقریبا ۱۳ کیلومتری در حدود ۸۰ کیلومتری شرق شهر خارکیف مستقر شده است که به نظر می‌رسد در حال حرکت به سوی شهر ایزیوم است. این عکس‌ها یادآور یکی از اولین تصاویر ماهواره‌ای از جنگ اوکراین است. نیروهای روسیه چندین روز است که می‌کوشند از ایزیوم به اسلاویانسک برسند، اما تاکنون پیشرفت چندانی نداشته‌اند.
یک استاد در زمینه مطالعات دفاعی در این باره می‌گوید که به نظر می‌رسد روسیه در چند روز اخیر شمار گردان‌های این کشور در شرق اوکراین را از ۳۰ گردان به ۴۰ گردان رسانده باشد. او افزود که تشکیل یک تک‌جبهه ممکن است اکنون برای روسیه دست‌یافتنی‌تر باشد و به پوتین همان چیزی را بدهد که می‌تواند با آن، حمله روسیه به اوکراین را پیروزی جا بزند.
بنا بر پیش‌بینی کشورهای غربی، ممکن است روسیه در دونباس شمار نیروهایش را دو برابر و یا حتی سه‌برابر کند که این تغییرجهتی سرنوشت‌ساز به‌نفع مسکو خواهد بود. روس‌ها همین حالا هم عملیات ابتدایی را شروع کرده‌اند و سریع‌ترین خطوط تامین نیروهایی اوکراینی مستقر در این منطقه را بمباران کرده‌اند.
نیروهای روسیه فرودگاه دنیپرو، بزرگترین شهر پشت خطوط دفاعی اوکراین را ویران کرده‌اند و حمله راکتی بی‌رحمانه آنها به ایستگاه قطار کراماتورسک در روز جمعه ۱۹ فروردین، که جان بیش از ۵۰ تن را گرفت، هم به‌هدف ایجاد اختلال در «قابلیت مانور» اوکراین انجام شده بود.
مسئله مسکو در حال حاضر این است که آیا نیروهایش که همین حالا هم از پا افتاده‌اند می‌توانند کار ناتمام روسیه در دونباس را به سرانجام برسانند یا نه. بر اساس تخمین منابع اطلاعاتی غرب،۳۷ تا ۳۸ گردان روسیه، پس از تارانده شدن از اطراف کی‌یف، پایتخت، و شهرهای چرنیهف و سومی، برای نبرد کارایی ندارند. چنین مسئله‌ای مسکو را با تنها ۹۰ گردان قدرتمند آماده‌جنگ باقی می‌گذارد؛ هر گردان برای داشتن قوای کامل، باید حدودا ۸۰۰ سرباز داشته باشد.
در گوشه‌ای دیگر از شرق اوکراین، نیروهای روسی، به‌آهستگی، به تصرف شهر بندری ماریوپل نزدیکتر می‌شوند. اقدامی که بنا بر تحلیل موسسه مطالعات جنگ، به‌بهایی گزاف برای خود مهاجمان روس و آینده‌ای بسیار خوفناک‌تر برای ساکنان شهر تمام می‌شود.
بنا بر تخمین ولودیمیر زلنسکی، ریییس‌جمهور اوکراین، ده‌ها هزار تن در ماریوپل جانشان را از دست داده‌اند؛ تقلای روسیه برای تصرف این شهر بندری بار دیگر به این کشور نشان داد که مسکو نمی‌تواند شهرهای پرجمعیت اوکراین را جز به‌قیمت تلفات بالای نیروهای خودش بگیرد.
مقطع جدید، برای اوکراین مقطعی حاد است. نیروهای اوکراینی در کی‌یف نشان دادند که در ضدحمله به نیروهای روسیه، با سلاح‌های ضدتانک، موفق عمل می‌کنند. اما قوای نیروهای اوکراینی هم تحلیل رفته است و قادر به عقب راندن سربازان روس در شرق و جنوب نبوده‌اند.
تمرکز نیروهای اوکراین در درجه اول بر توقف پیشروی ارتش روسیه خواهد بود تا از محاصره نیروهایش در منطقه شرقی دونباس پیشگیری کنند و روسیه را به نوعی بن‌بست برسانند؛ چرا که پس از گذشت بیش از دو ماه از جنگ، قوای طرفین درگیری، هر دو بیشتر و بیشتر تحلیل می‌رود.
اما چنین اقدامی، نیروهای اوکراین را تا حدود زیادی از دریا دور می‌اندازد و گذرگاهی زمینی، از دونتسک تا شبه‌جزیره کریمه، در اختیار روسیه می‌گذارد. اوکراین ممکن است آنطور که پوتین می‌خواهد «غیرنظامی» نشود اما همین حالا اقتصاد آن نابود شده است. بنا بر اعلام بانک جهانی، اقتصاد اوکراین در سال ۲۰۲۲ ، ۴۵ درصد کوچک‌تر شده است.
زلنسکی بارها از غرب تقاضای سلاح‌های بهتر و بیشتر کرده است تا چنین بن‌بستی برای روسیه را به پیروزی اوکراین تبدیل کند. اما کمک‌های غرب به اوکراین تا بدین لحظه، یا دست‌کم کمک‌هایی که عمومی شده است، برای ایجاد تغییر در موازنه نظامی به‌نفع اوکراین کافی نیست.
مسئله برای غرب، که اوکراین برای آن در جنگی نیابتی درگیر شده است، این است که آیا باید تجهیزاتی به کی‌یف برساند که نیروهای اوکراینی را قادر سازد وضعیت جاری را زیرورو کنند، نیروهای روسیه را از خرسون در نزدیکی دهانه رود دنیپر در جنوب به عقب برانند و مهاجمان روس به مناطق دیگر در دونباس عقب بنشانند یا نه.
اینکه کشورهای عضو جبهه شرقی ناتو درخواست اوکراین برای تجهیز این کشور با جت‌های جنگی طراحی روسیه را رد کرده‌اند، نشان می‌دهد که غرب، به‌خصوص ایالات متحده، از تحریک روسیه‌ای غیرقابل‌پیش‌بینی و همچنین تغییر موازنه نظامی آشکار در جنگ اوکراین، بیمناک است. نقطه عطف کنونی در شرایط فعلی این است که آیا لهستان اجازه خواهد داشت حدود ۱۰۰ تانک روسی تی-۷۲ که در زرادخانه‌اش دارد را به اوکراین بدهد یا نه.
حفظ موازنه نظامی در اوکراین دشوار است. باید دید که آیا متحدان غربی اوکراین می‌خواهند پوزه پوتین را به خاک بمالند یا تنها آنقدری سلاح به اوکراین بدهند تا روسیه را به مواضعی که پیش از آغاز جنگ در ۲۴ فوریه، در آن مستقر بود، بازگرداند؟ اگر اوکراین در وضعیت نظامی قدرتمندتری بود، می‌توانست برای بازپس‌گیری مناطقی از دونباس که از سال ۲۰۱۴ در دست روسیه است هم اقدام کند، همان نقطه‌ای که دفاع روسیه در آن محکم‌تر است.
با این حال نگرانی‌ها درباره استفاده روچرا غرب نگران استفاده روسیه از سلاح‌های شیمیایی در اوکراین است؟سیه از سلاح‌های شیمیایی به طور فزاینده‌ای مطرح است ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین، هم درباره چنین احتمالی هشدار داده است.
با اینکه روسیه اتهام‌های اخیر را رد می‌کند اما طی دو دهه گذشته در کارنامه کرملین مواردی از این دست ثبت شده است.
کشورهای غربی از جمله آمریکا گفته‌اند در حال بررسی احتمال وقوع حمله شیمیایی در اوکراین هستند و بریتانیا هم هشدار داده در صورت تایید چنین موضوعی، همه گزینه‌ها برای مقابله با روسیه روی میز خواهد بود.
نگرانی‌ها به ویژه زمانی افزایش یافت که وال‌استریت ژورنال گزارش داد که اوایل مارس نمایندگان حاضر در مذاکرات صلح روسیه و اوکراین دچار مسمومیت شیمیایی شدند؛ البته بعدا دست‌کم یک منبع دولتی اوکراین این موضوع را رد کرد.
چرا غرب نگران استفاده روسیه از سلاح‌های شیمیایی در اوکراین است؟
با اینکه جهان استفاده از سلاح‌های شیمیایی را ممنوع اعلام کرده، دولت روسیه در دو دهه گذشته در چند مورد در چنین حملاتی دست داشته است.
از جمله در سال ۲۰۱۸ دولت بریتانیا روسیه را متهم کرد که با استفاده از ماده شیمیایی نوویچوک، عامل اعصاب کشنده که دهه‌ها پیش در اتحاد جماهیر شوروی ساخته شد، یک جاسوس سابق به نام سرگئی اسکریپال را که در بریتانیا زندگی می‌کرد مسموم کرد.
در یک مورد مهم دیگر، الکسی ناوالنی، رهبر اپوزیسیون روسیه در سال ۲۰۲۰ با نوع دیگری از ماده شیمیایی نوویچوک مسموم شد.
البته کرملین دست داشتن در هر دو مورد را رد کرده است.
رالف تراپ، مشاور خلع سلاح در فرانسه، می‌گوید: این دو حادثه باعث می‌شود کنار گذاشته شدن برنامه‌های شوروی سابق با علامت سوال مواجه شود.
گزارش‌هایی درباره استفاده روسیه از سلاح‌های شیمیایی در جنگ سوریه یا کمک به حکومت بشار اسد در این زمینه نیز مطرح شده است.
سازمان منع سلاح‌های شیمیایی (OPCW) استفاده ارتش بشار اسد از سلاح شیمیایی علیه مردم سوریه را تایید کرده است.
دولت روسیه نقش داشتن در حملات شیمیایی در سوریه را رد می‌کند و حتی وقوع برخی از آنها را جعلی می‌خواند.
روسیه درباره اوکراین دست پیش را گرفت و کی یف را به آماده شدن برای استفاده از سلاح‌های شیمیایی متهم کرد. دولت‌های غربی می‌گویند احتمالا این همان تاکتیک «پرچم دروغین» است که کرملین پیش از این نیز از آن استفاده کرده است. «پرچم دروغین» به عملیات نظامی و سیاسی پنهانی گفته می‌شود که طوری طراحی شود و به اجرا درآید که طرف مقابل را مظنون نشان دهد.
جو بایدن ۲۲ مارس گفت: «روسیه سابقه‌ای طولانی در متهم کردن دیگران به کارهایی دارد که در حال انجام آنهاست یا قصد انجام آنها را دارد.»
تراپ که یکی از ماموران سابق سازمان منع سلاح‌های شیمیایی است و در نظارت بر پایبندی برخی کشورها از جمله اوکراین به کنوانسیون تسلیحات شیمیایی نقش داشته است، می‌گوید هیچ مدرکی مبنی بر اینکه اوکراین سلاح‌های شیمیایی دارد در دست نیست و «برای اوکراینی‌ها منطقی نیست که به استفاده از سلاح‌های شیمیایی فکر کنند».
روسیه و اوکراین هر دو از امضا‌کنندگان کنوانسیون منع سلاح‌های شیمیایی هستند و استفاده از هر نوع مواد شیمیایی در جنگ را غیرقانونی می‌داند. مواد شیمیایی مطرح در این کنوانسیون دامنه‌ای گسترده دارد و شامل مثلا کلر که می‌تواند به صورت قانونی در ضدعفونی کردن آب به کار برود هم می‌شود.
سازمان منع سلاح های شیمیایی که بر پایبندی به این کنوانسیون نظارت می‌کند، در سال ۲۰۱۷ تأیید کرد که روسیه تمام ذخایر اعلام شده تسلیحات شیمیایی خود را نابود کرده است.
وزارت خارجه روسیه اتهام‌های مطرح شده علیه این کشور مبنی بر برنامه‌ریزی نظامی برای استفاده از سلاح‌های شیمیایی در اوکراین را «کارزار بدنام کردن» روسیه از طرف کشورهای غربی خوانده است.
چرا احتمال دارد روسیه در اوکراین سلاح شیمیایی استفاده کند؟
استفاده از سلاح‌های شیمیایی در میدان نبرد و علیه نیروهای نظامی که مجهز به تجهیزات حفاظتی هستند کاربرد محدودی دارد.
با این حال همان طور که پل راجرز، پژوهشگر مطالعات صلح در دانشگاه بردفورد بریتانیا، می‌گوید: سلاح‌های شیمیایی در درجه اول برای ارعاب مردم و شکستن اراده آنها برای مقاومت است.
ناظران نگران این هستند که ارتش روسیه برای ایجاد وحشت در بین غیرنظامیان دست به حمله شیمیایی علیه شهرهای اوکراین بزند.
برای مثال، گاز کلر که چگالی بیشتری نسبت به هوا دارد و به زمین نزدیکتر است، در صورت استفاده می‌تواند به پناهگاه‌های زیرزمینی که غیرنظامیان به آنها پناه می‌برند نفوذ کند و باعث خفگی مردم شود.
ارتش روسیه همچنین می‌تواند از سموم اعصاب مانند سارین استفاده کند که بسیار کشنده است اما به سرعت محو می‌شود و به مهاجمان اجازه می‌دهد بعد از حمله شیمیایی، مقصد مورد نظر را اشغال کنند. اما استفاده از مواد شیمیایی مانند سم نوویچوک کاربرد کمتری برای ارتش روسیه خواهند داشت، زیرا این نوع سموم پایدار هستند و پیش از اینکه ارتش بتواند هدف را اشغال کند، نیاز به ضدعفونی گسترده‌ای دارد.
آیا راهی برای پیشگیری از حمله شیمیایی به اوکراین وجود دارد؟
اگر کرملین در مورد اتهامات خود مبنی بر قصد و آمادگی اوکراین برای استفاده از سلاح‌های شیمیایی جدی باشد، می‌تواند این اتهام‌ها را از مسیرهای مناسب پیگیری کند.
لیو سیدنس می‌گوید: «روسیه می‌تواند از سازمان منع سلاح‌های شیمیایی آنچه را که بازرسی چالشی نامیده می‌شود مطالبه کند. اگر این یک دغدغه واقعی برای پوتین است و او خود نمی‌خواهد از سلاح شیمیایی استفاده کند، باید این کار را انجام دهد.»
اما اگر دولت روسیه این ادعا را به عنوان بهانه‌ای برای اینکه خود از این نوع سلاح‌ها استفاده کند، مطرح می‌کند، هر کشوری، حتی اوکراین، می‌تواند سازمان منع سلاح‌های شیمیایی را به بازرسی از اوکراین برای به چالش کشیدن این ادعا فرابخواند. آلستر هی، سم شناس زیست‌محیطی در دانشگاه لیدز بریتانیا، می‌گوید: «اوکراینی‌ها می‌توانند بگویند بیایید و ببینید، ما چیزی برای پنهان کردن نداریم؛ و این به وضوح باعث به دام افتادن روسیه خواهد شد.»
آیا می‌توان به کمک علم احتمال وقوع یک حمله شیمیایی را تایید کرد؟
در چنین شرایطی از سازمان منع سلاح‌های شیمیایی خواسته می‌شود تا هرگونه ادعای حمله شیمیایی را تایید کند. تراپ می‌گوید این سازمان می‌تواند حتی بدون حضور مستقیم در منطقه جنگی، شواهدی به‌ویژه از تصاویر ماهواره‌ای و گزارش‌های پزشکی جمع‌آوری کند. او می‌گوید: «اگر حمله شیمیایی صورت گرفته باشد، قربانیانی را خواهید دید که در مراکز پزشکی تحت درمان هستند و علائم و سوابق پزشکی آنها در این زمینه سرنخ می‌دهد.»
سلاح‌های شیمیایی از نظر نحوه عملکرد و انواع آثاری که از خود به جا می گذارند بسیار متفاوتند. اگر بازرسان بلافاصله پس از حمله دسترسی مستقیم به این مناطق داشته باشند، می‌توانند نمونه‌هایی از آثاری که مواد شیمیایی در خون باقی می‌گذارند یا بقایای آن در محیط را جمع‌آوری کنند. اما در برخی شرایط، جمع آوری آثار و شواهد دشوارتر است. مثلا اثبات حمله شیمیایی با کلر شاید سخت باشد، زیرا گاز کلر می‌تواند بدون برجای گذاشتن هیچ اثری از بین برود.
تراپ می‌گوید: در طول جنگ داخلی سوریه، بازرسان سازمان منع سلاح‌های شیمیایی برای اولین بار شواهدی را در یک منطقه جنگی جمع‌آوری کردند و گزارش دادند که هم از گاز کلر و هم از مواد شیمیایی استفاده شده است؛ چیزی که دولت سوریه آن را رد کرده است. بازرسان این کار را با پذیرش خطرهای بزرگی انجام دادند و دست‌کم یک بار مورد حمله قرار گرفتند.
در هر صورت، بازرسان بین‌المللی برای بازدید از مناطق جنگی برای تایید وقوع حمله شیمیایی به تضمین‌هایی برای ایمنی خود مانند آتش‌بس نیاز دارند. سازمان منع سلاح‌های شیمیایی به مجله نیچر گفت تا کنون هیچ درخواستی برای بازرسی چالشی دریافت نکرده است.
