پاپ فرانسیس: برای توقف جنگ در اوکراین درخواست ملاقات با پوتین کرده‌ام
با اینکه رهبران اروپا متعهد شده‌اند تا نیاز کشورهایشان به صادرات نفت و گاز روسیه را قطع کنند، واقعیت این است که چنین اقدامی در کوتاه‌مدت بسیار دشوار است. دست‌کم یک زمستان سرد دیگر تا زمانی که کشورهایی که اقتصادشان به‌شدت به صادرات روسیه وابسته است بتوانند به سایر منابع تامین روی بیاورند، باقی است. آلمان و ایتالیا از جمله این کشورهایند.
گاردین در گزارشی به پیامدهای قطع صادرات گاز روسیه به اروپا و میزان آمادگی کشورهای قاره سبز برای تصمیم مسکو پرداخته است.
ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه، اخیرا هشدار داد و فرمانی صادر کرد که خریداران خارجی، باید پول گاز روسیه را به روبل، واحد ملی پول روسیه، بپردازند. با اعلام و اجرای این حکم پوتین، روسیه لهستان و بلغارستان را به «موش آزمایشگاهی» چنین تصمیمی تبدیل کرد و صادرات گاز به این دو کشور را متوقف کرد.
بنا بر اعلام کرملین، ارسال گاز روسیه از طریق خطلوله یامال از سیبری، به لهستان و بلغارستان، متوقف شده چرا که این دو کشور درخواست روسیه مبنی بر پرداخت هزینه گاز به روبل را نپذیرفته‌اند. به نوشته گاردین، چنین تصمیمی می‌تواند آغازگر مرحله جدیدی از جنگ اوکراین باشد؛ مقطعی که در آن روسیه با عمل به تهدید پوتین، ذخیره عظیم گازی این کشور را به‌عنوان اسلحه‌ای در مقابل اروپا به کار می‌گیرد.
قرعه قطع صادرات گاز روسیه چطور به نام لهستان و بلغارستان افتاد؟
به نظر می‌رسد دو کشور لهستان و بلغارستان، به‌دقت برای قطع صادرات گاز روسیه انتخاب شده باشند. بنا بر آمار سال ۲۰۲۰ «یورواستات»، لهستان حدود ۴۵ درصد از گاز طبیعی‌اش را از روسیه وارد می‌کند که درصد بالایی به‌نسبت برخی دیگر از کشورهای اروپایی نیست، اما لهستان در زمره کشورهایی است که بیشترین حمایت سیاسی و نظامی را از اوکراین داشته است.
بلغارستان کمتر تهدیدی برای روسیه در جنگ اوکراین به شمار می‌رود اما به نفت روسیه وابستگی بیشتری دارد؛ حدود ۷۳ درصد گاز بلغارستان از صادرات روسیه تامین می‌شود.
گاردین می‌نویسد هدف قرار دادن لهستان و بلغارستان به پوتین مجال می‌دهد تا قدرت منابع گازی‌اش به‌عنوان سلاح را بسنجد؛ یکی با لهستان، کشوری که تهدیدی واقعی برای روسیه به شمار می رود و دیگر با بلغارستان، کشوری که در برابر قطع صادرات گاز روسیه آسیب‌پذیر است و مسکو می‌تواند با چنین اقدامی درس عبرتی به دیگر کشورها در موقعیت مشابه با بلغارستان بدهد.
آیا لهستان و بلغارستان بدون گاز روسیه دوام می‌آورند؟
هر دو کشور لهستان و بلغارستان اعلام کرده‌اند که بدون گاز روسیه دوام می‌آورند و شواهد حاکی از صحت ادعای این دو کشور است. قرارداد لهستان با شرکت روسی گازپروم آخر سال ۲۰۲۲ به پایان می‌رسد و این کشور برای مدتی بر یافتن منابع جایگزین متمرکز بوده است.
به‌باور یک تحلیلگر کارشناس حوزه سوخت در اروپا، لهستان کنار آلمان واقع شده و این کشور می‌تواند گاز را از آنجا وارد کند. او افزود که لهستان پایانه واردات گاز طبیعی مایع خودش را دارد و در سال ۲۰۲۲ همچنین خطلوله غیرمستقیمی هم از نروژ هم خواهد داشت، لهستان همچنین انگار که چنین موقعیتی را پیش‌بینی کرده باشد، ذخیره گازی هم انبار کرده است.
شرایط بلغارستان در حد لهستان مساعد نیست اما این کشور هم تا پایان سال ۲۰۲۲ یک خطلوله جدید به یونان خواهد داشت. یک تحلیگر به گاردین گفت که یک نهاد بلغار اخیرا یک محموله گاز طبیعی مایع برای ارسال به بندری به یونان رزور کرده که ممکن است نشانه از آن باشد که بلغارستان می‌خواهد گاز خود را از جای دیگر تامین کند.
باقی کشورهای اروپا چه خواهند کرد؟
به‌گفته یک تحلیلگر، پوتین آشکارا تهدید کرده که تامین گاز کشورهایی را که روابط غیردوستانه با روسیه داشته باشند قطع می‌کند، مگر اینکه این کشورها هزینه گاز روسیه را به روبل بپردازند. به‌گفته این تحلیلگر و با توجه به آنچه روی داد، ثابت شد که پوتین در این باره لاف نزده بود.
به نوشته گاردین، تهدید پوتین بدان معناست که کشورها و شرکت‌هایی که گاز روسیه را می‌خرند باید تصمیم بگیرند که آیا حاضرند هزینه گاز را به روبل بپردازند یا نه. مجارستان، که کشور حامی روسیه در اروپا به شمار می‌رود، به درخواست روسیه جواب مثبت داده است. به‌گزارش بلومبرگ، دست‌کم چهار شرکت خصوصی در مجارستان با تصمیم کرملین موافقت کرده‌اند.
اما کشور لتونی که سال ۲۰۲۰، تمام گاز مصرفی‌اش را از روسیه وارد کرده بود همراه با دو کشور لیتوانی و استونی متعهد شده که هیچ گازی از روسیه نخرد. یک پایانه واردات گاز طبیعی مایع در لیتوانی، جایگزینی اساسی در چنین تصمیمی، به‌ویژه برای اقتصاد نسبتا کوچک این کشورها به شمار می‌رود. این کشورها همچنین نخستین کشورهای اروپایند که به واردات گاز روسیه پایان خواهند داد.
بنا بر درخواست کمیسیون اروپا، کشورها نباید پول خرید گاز از روسیه را به روبل بپردازند چرا که چنین اقدامی می‌تواند به نقض تحریم‌های اتحادیه اروپا بینجامد. با وجود این، بنا بر درخواست روسیه، پرداخت‌ها به بانک گازپروم باید پیش از تبدیل به روبل، به یورو و یا دلار باشد. چنین اقدامی همچنان تحریم‌های اتحادیه اروپا را نقض می‌کند. اما کمسیون اتحادیه اروپا به‌تازگی اعلام کرد که قراردادها می‌توانند اندکی دستکاری شوند تا مطابق با این درخواست باشند.
چنین اعلامی از سوی کمیسیون اروپا می‌تواند خبر خوبی برای کشورهایی با اقتصاد بزرگ مانند آلمان و ایتالیا باشد که گاز خود را از روسیه وارد می‌کنند. روسیه ۶۰ درصد گاز مصرفی آلمان را تامین می‌کند و بنا بر اعلام این کشور، مدتی طول می‌کشد تا چنین درصدی به صفر درصد برسد.
اگر تمام آنچه روسیه در اوکراین می‌خواهد محقق شود، آینده بسیار نگران‌کننده دست‌اندازی روسیه به مولداوی و منطقه جدایی‌طلب ترانسنیستریا در این کشور را به دنبال خواهد داشت. مرحله دوم جنگ روسیه حاکی از جدی‌تر شدن تنش است.
به عقیده برخی کارشناسان، راهبرد سیاست خارجی روسیه در قبال همسایگانش تا حد زیادی با آمال‌وآرزوی ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور این کشور برای تبدیل کردن روسیه به قدرتی بزرگ مانند اتحاد جماهیر شوروی گره خورده است. پوتین از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی با تاسف و تحت «فاجعه‌ای جغرافیایی‌سیاسی» یاد می‌کند. به‌جز سودای آفریدن دوباره جماهیر شوروی، روسیه به حکومت‌هایی دوست در کشورهای همسایه نیاز دارد و یا دست‌کم حکومت‌هایی که می‌تواند بر آنها اعمال نفوذ کند و آنها را از لغزیدن به مدار اتحادیه اروپا و ناتو بازدارد.
برای مدت‌ها، یکی از اهرم‌های اصلی روسیه برای نفوذ این‌چنینی، از طریق «دولت‌های دوفاکتو»، دولت‌های غیررسمی، در جمهوری‌های اتحادیه جماهیر شوروی سابق بود. آبخاز و اوستیای جنوبی در گرجستان، ترانسنیستریا در مولداوی و دو جمهوری خودخوانده لوهانسک و دونتسک در دونباس اوکراین از این جمله‌اند. این اقدامات مسکو را قادر می‌سازد تا بر انتخاب‌های سیاست خارجی در این کشورها نفوذ طولانی‌مدت اعمال کند.
اما غیررسمی بودن دولت‌های نام‌برده، چیزی از ارزش سرزمینی این مناطق کم نمی‌کند. روسیه با به رسمیت شناختن استقلال آبخاز و اوستیای جنوبی در گرجستان در سال ۲۰۰۸، الحاق شبه‌جزیره کریمه اوکراین در سال ۲۰۱۴ و به رسمیت شناختن دو جمهوری خودخوانده لوهانسک و دونتسک در شرق این کشور، دست‌کم تا حدودی به هدفش برای بازگرداندن دایره نفوذ مسکو در فراسوی مرزهای روسیه رسیده است. این راهبرد روسیه در اعلام آمادگی اخیر این کشور برای برگزاری «همه‌پرسی استقلال» در شهر مهم خرسون، در جنوب اوکراین، نمایان است.
هدف روسیه برای اشغال مناطق جنوب اوکراین گرچه ناشی از به‌کارگیری چنین راهبردی است، در عین حال بازتاب آن است که روسیه چقدر از آن آمال اولیه خود فاصله گرفته است و از ضرب‌الاجل دو ماه پیش به کی‌یف برای تسلیم در فوریه ۲۰۲۲، به درخواست از اوکراین برای به رسمیت شناختن استقلال دو جمهوری خودخوانده لوهانسک و دونتسک و به رسمیت شناختن تعلق شبه‌جزیره کریمه به روسیه، بسنده کرده است.
به‌مقصد ترانسنیستریا در مولداوی
اگر روسیه در اشغال اراضی اوکراین موفق شود، به گذری زمینی به ترانسنیستریا، یکی از اولین دولت‌های دوفاکتویی که روسیه به رسمیت شناخت هم دسترسی پیدا می‌کند. احتمال دسترسی روسیه به این منطقه از زمان الحاق شبه‌جزیره کریمه اوکراین به خاک روسیه در سال ۲۰۱۴، همواره وجود داشته است.
با وجود خطر کشانده شدن به درگیری روسیه و اوکراین، انگیزه کمی برای حفاظت از ترانسنیتریا وجود دارد و اگر نیروهای روسیه تصمیم بگیرند به آن سو سرازیر شوند، توانایی محدودی برای مقابله با اهداف مسکو وجود دارد. چنین اقدامی از سوی روسیه، مولداوی را در برابر حمله روسیه هر چه بیشتر آسیب‌پذیر خواهد کرد. با در نظر گرفتن این نکته که مولداوی بههیچوجه توانایی دفاعی مثل دفاع اوکراین هم ندارد.
علاوه بر این، با توجه به جامعه قابل‌ملاحظه روس‌زبان و قومیت روس ساکن مولداوی، مسکو می‌تواند دوباره به بهانه «نسل‌کشی» برای توجیه حمله نظامی به مولداوی متوسل شود و اقلیتی کوچک از طرفداران تندرو روسیه در این کشور را علم کند تا به برگزاری «همه‌پرسی استقلال» اصرار کنند.
فارغ از آنچه روسیه توانایی انجام آن را دارد، مسکو قصد روشنی در مرحله دوم جنگ دنبال می‌کند که تصاحب اراضی بیشتر اوکراین و دولت‌های نیابتی‌اش در امتداد ساحل دریای سیاه است.
پیامدهای موفقیت احتمالی روسیه برای اوکراین بسیار آسیب‌زا خواهد بود. در این صورت، کنترل حکومت مرکزی به یک سرزمین محصور، با قلمرویی نابودشده از نظر اقتصادی وابسته خواهد بود و مراکز تجمع جمعیت، از جمله کی‌یف به‌سادگی در معرض آتش توپخانه و موشک‌های روسی قرار می‌گیرد و خطوط مقدم مناطقی به‌شدت بی‌ثبات و تنها با شدت درگیری کمتر، باقی خواهند ماند. در همین حال، شمار زیادی از شهروندان اوکراین گرفتار اشغال نیروهای روس خواهند شد که جهان شاهد جنایات آنها در بوچا بوده است.
ادامه اعمال فشار بر روی پوتین
کارشناسان می‌گویند با وجود برآوردهایی از این دست، روشن است که اوکراین باید تا آنجا که در توان دارد از اراضی سرزمینی‌اش دفاع کند و غرب نیز باید به حمایت از تلاش اوکراین ادامه دهد. غرب باید این حمایت را برای اعمال راهبردی که از سرایت جنگ به کشورهای همسایه اوکراین جلوگیری می‌کند، سرعت و شدت ببخشد تا به‌تدریج توانایی مسکو برای جنگ و نگه‌داری اراضی در اوکراین را کاهش دهد.
برنامه تحریمی غرب به‌ویژه هنگامی که پای صادرات نفت و گاز روسیه به میان می‌آید باید گسترش پیدا کند. تامین تجهیزات جنگی باید برای توانمندسازی اوکراین برای مقاومت و به عقب راندن مهاجمان روس افزایش داده شود که البته چنین کاری بدون خطر برای اوکراین و شرکای غربی این کشور نخواهد بود. در این صورت، روسیه حملات هوایی‌اش را افزایش می‌دهد و احتمالا فهرست اهدافش، به‌ویژه در امتداد ساحل دریای سیاه نیز بلندتر خواهد شد. نمونه اخیر چنین احتمالی، حمله موشکی روسیه به شهر بندری اودسا بوده است.
به نظر می‌رسد مهار پوتین در اوکراین، تنها راه واقعی برای اجتناب از وقوع تراژدی در ابعاد بزرگتر و سرایت درگیری به کشوری دیگر است. غرب هر چه سریع‌تر به این نکته آگاه شود و بر مبنای آن عمل کند، احتمال بازداشتن روسیه و حفظ صلح و ثبات آتی در اوکراین و فراتر از این کشور، بیشتر ممکن خواهد بود.
