با شدت گرفتن حمله‌های اسرائیل به غزه، مخابرات فلسطین از اختلال کامل در همه خدمات ارتباطی و اینترنت در غزه خبر داد. هم‌زمان با افزایش نگرانی‌ها از گسترش درگیری‌ها به دیگر نقاط منطقه، آمریکا ۳۰۰ نیروی نظامی دیگر خود را به خاورمیانه فرستاد.
گردانهای عزالدین قسام، شاخه نظامی حماس هستند که در حمله هفتم اکتبر به خاک اسرائیل، حدود هزار و ۴۰۰ نفر را کشتند و بیش از ۲۰۰ نفر را به اسارت گرفتند.
بخش انگلیسی الجزیره و اکونومیست در گزارش‌های جداگانه‌ای به بررسی منشاء پیدایش حماس و شاخه نظامی آن پرداختند.
حماس چیست و چه زمانی تاسیس شد؟
اکونومیست نوشت حماس از سوی شیخ احمد یاسین و دستیارش عبدالعزیز الرنتیسی به‌عنوان شاخه‌ای از اخوان المسلمین، گروه اسلام‌گرای مصری در سال ۱۹۸۷ تاسیس شد.
حماس مخفف کلمات «جنبش مقاومت اسلامی» (به عربی: حرکات المقاومه الاسلامیه) و به معنی «غیرت» است. این گروه در اولین منشورش که در سال ۱۹۸۸ منتشر شد، وظیفه خود را تلاش برای آزادسازی فلسطین از «موجودیت نامشروع» اسرائیل عنوان کرد.
شروع حملات نظامی حماس
به گزارش اکونومیست حماس اولین حملاتش را به اهداف نظامی اسرائیل در سال ۱۹۸۹ انجام داد و در اوایل دهه ۱۹۹۰ به‌طور رسمی شاخه نظامی خود را تاسیس کرد.
گردانهای قسام مستقر در غزه، از زمان تاسیس خود در سال ۱۹۹۲ مقاومت مسلحانه‌‌ای را در برابر اسرائیل به راه انداختند.
الجزیره در گزارش خود نوشت حماس که طرفدار مقاومت مسلحانه برای آزادسازی فلسطین بود، با توافق‌نامه اسلو در سال ۱۹۹۳ مخالفت کرد.
حماس ادعا کرد که اسرائیل از این توافق‌نامه برای گسترش غیرقانونی شهرک‌‌های خود در سرزمین‌‌های اشغالی سال ۱۹۶۷ استفاده می‌کند.
این گروه مخالفت خود را با توافق‌نامه اسلو، با انجام حملات انتحاری در داخل اسرائیل ابراز کرد.
(پیمان‌های اسلو به دو موافقت‌نامه میان حکومت اسرائیل و سازمان آزادی‌بخش فلسطین (ساف) گفته میشود که آغازگر فرایند صلح اسرائیل و فلسطین شد و موجبات تاسیس حکومت خودگردان فلسطین را فراهم آورد. پیمان «اسلو یک» در سال ۱۹۹۳ و پیمان «اسلو دو» در سال ۱۹۹۵ به امضای یاسر عرفات و اسحاق رابین رسیدند و بیل کلینتون، رییسجمهوری وقت آمریکا در هر دو پیمان به عنوان میانجی و شاهد حضور داشت. هدف این فرایند رسیدن به یک معاهده صلح بر مبنای قطعنامه‌های ۲۴۲ و ۳۳۸ شورای امنیت سازمان ملل و تحقق «حق تعیین سرنوشت مردم فلسطین» بود. فرایند صلح اسلو با مذاکرات سری نمایندگان ساف و اسرائیل در اسلو، پایتخت نروژ آغاز شد و به رسمیت شناختن اسرائیل از سوی ساف به عنوان یک دولت قانونی و به رسمیت شناختن ساف از سوی اسرائیل به عنوان نماینده فلسطینیان را به همراه داشت.)
چگونگی تشکیل گردانهای قسام
حماس در سال ۱۹۹۲ واحد نظامی خود را برای متمرکزسازی و بهبود عملیات‌هایی تاسیس کرد که جنگجویانش علیه اسرائیل در دهه‌های ۱۹۸۰ و ۱۹۹۰ انجام می‌دادند.
به گزارش وب‌سایت رسمی گروه حماس، نام گردانهای قسام از یک مبارز سوری به نام عزالدین القسام الهام گرفته شده است که پس از تبعید به فلسطین، علیه اشغالگری بریتانیا مبارزه کرد.
محمد ضیف، فرمانده نظامی حماس و مروان عیسی، معاون او، گردانهای قسام را رهبری میکنند.
به گفته کارشناسان، اقدامات گردانهای قسام علیه اسرائیل به حماس کمک کرده است تا در میان بخش بزرگی از فلسطینیها محبوبیت پیدا کند.
به گزارش اکونومیست، با وجود محاصره نوار غزه، حماس توانست به آرامی ظرفیت نظامی خود را ایجاد کند. این گروه تا سال ۲۰۰۸ و زمانی که اولین جنگش را علیه اسرائیل آغاز کرد، ساختار نظامی و آموزش هزاران جنگجو را با حمایت جمهوری اسلامی، سوریه و حزبالله لبنان توسعه داد و به مدت یک سال به سوی اسرائیل خمپاره پرتاب کرد اما این حملات از نظر نظامی دستاورد چندانی نداشت.
از آن زمان تاکنون حماس دست به نوآوری زده است. این گروه در سال ۲۰۱۴، زمانی که سومین جنگ خود را علیه اسرائیل آغاز کرد طیف وسیع‌تری از قابلیتهای رزمی داشت. تعداد و بُرد موشکهای آن افزایش یافت و در پنهان کردن زیرساختهای نظامی خود عملکرد بهتری کسب کرد.
بریگادهای‌های قسام تا چه اندازه قدرتمند هستند؟
الجزیره در گزارش خود بر اساس اطلاعات کتاب «حقایق جهانی» سازمان سی‌آی‌ای نوشت گردانهای قسام بین ۲۰ تا ۲۵ هزار عضو دارند که البته این تعداد «مورد بحث» است.
بر اساس این منبع، بریگاد‌های حماس تاکنون هزاران جنگنده را در حملات اسرائیل از دست داده‌اند و منابع آن در حملات هوایی اسرائیل تمام شده است.
خروج اسرائیل از غزه در سال ۲۰۰۵ به حماس فرصتی برای بازسازی شاخه نظامی خود داد. گفته میشود حمایت مالی از سوی جمهوری اسلامی، این گروه مسلح را قادر ساخت تا قابلیتهای نظامی پیچیده‌‌اش را توسعه دهد.
حماس زرادخانه‌اش را یک عامل بازدارنده در مقابل اسرائیل قلمداد می‌کند.
بر اساس گزارش سال ۲۰۲۱ وزارت امور خارجه آمریکا، قسام و سایر گروه‌های مسلح فلسطینی بیش از چهار هزار و ۴۰۰ موشک در رویارویی با اسرائیل در سال ۲۰۲۱ پرتاب کردند.
در ۱۱ روز نبرد، دست‌کم ۲۶۰ فلسطینی در حملات اسرائیل کشته شدند، در حالی که اسرائیل تنها ۱۳ مورد تلفات داشت.
گزارشها حاکی از آن است که قسام در زمینه بمب‌‌های دست‌ساز و راکت‌‌اندازها، موشکهای ضد تانک و خمپاره تخصص دارد اما آنان تا حد زیادی به استراتژی پنهان‌‌کاری متکی هستند و زیرساختهای تونلی گسترده‌‌ای دارند که به جنگجویان امکان میدهد بدون شناسایی، حرکت کنند.
شبکه زیرزمینی حماس در نوار غزه
به گزارش اکونومیست، اولین تونلها در این منطقه به منظور قاچاق و از سوی قبایل بادیه‌نشین در دو طرف مرز مصر و غزه در سال ۱۹۸۱ ساخته شد؛ زمانی که اسرائیل و مصر مرز میان خود را مشخص کردند.
اولین حمله تونلی از این نوار در سال ۱۹۸۹ رخ داد اما حماس از سال ۲۰۰۱ ساخت یک شبکه زیرزمینی گسترده را آغاز کرد. هدف اولیه ساخت این شبکه زیرزمینی، قاچاق مواد و اسلحه از مصر بود.
اما این تونلها کاربردهای متعددی دارند. فرماندهان حماس می‌توانند در این تونلها پنهان شوند و از آن برای برقراری ارتباط پنهانی استفاده کنند. این تونلها مخفی‌گاه‌هایی برای اسلحه و مهمات فراهم کردند و حماس میتواند از آن‌ها برای کمین در طول جنگ‌های زمینی اسرائیل در غزه استفاده کند.
بر اساس گزارش اکونومیست، این تونلها همچنین اجازه حملات برون‌مرزی به اسرائیل و آدم‌ربایی را برای حماس فراهم میکنند. به عنوان نمونه، ربودن سرجوخه گیلاد شالیت در سال ۲۰۰۶ که به حماس فرصت داد او را با شمار زیادی از نیروها و فرماندهان زندانی خود در اسرائیل مبادله کند.
هزینه ساخت تونل
بر اساس داد‌های «اندیشکده رند» و به گزارش اکونومیست، تا سال ۲۰۱۴ برای ساخت شبکه زیرزمینی در نوار غزه ۹۰۰ کارمند تمام‌وقت به استخدام حماس درآمدند.
به‌طور میانگین ساخت هر تونل سه ماه طول می‌‌کشد و حدود ۱۰۰ هزار دلار هزینه دارد.
حماس سرمایه‌‌ای را که برای ساخت تونلها جمع‌‌آوری کرده بود به عنوان طرح‌‌های سرمایه‌‌گذاری تجاری با قراردادهایی جلوه داد که از سوی وکیل‌ها تنظیم شده بودند.
تصور میشود جمهوری اسلامی و کره شمالی در تامین هزینه و مهندسان برای ساخت این تونلها به حماس کمک کردهاند.
این مجموعه زیرزمینی شامل هزار و ۳۰۰ تونل میشود که در مجموع ۵۰۰ کیلومتر امتداد دارد.
سال ۲۰۱۴ ارتش اسرائیل «عملیات تیغه حفاظتی» را راه‌اندازی کرد؛ یک جنگ هوایی و زمینی که تونلها را هدف قرار می‌داد. اسرائیل توانست در این عملیات حدود ۳۲ مورد از تونلها را نابود کند که در مجموع ۱۰۰ کیلومتر امتداد داشتند.
بنابر گزارش اکونومیست، تعیین مکان تونلها بسیار دشوار است و حتی زمانی که مکان یک تونل مشخص میشود، تخریب آن موضوع دیگری است.
حمله هفتم اکتبر
حماس به مدت دو سال از تشدید درگیری با اسرائیل اجتناب کرد اما حمله هفتم اکتبر بسیار پیچیده‌تر از حمله‌های قبلی بود.
حماس به سنسورهای اسرائیل حمله کرد و دوربین‌های امنیتی آن را از کار انداخت. بر اساس گزارشها، این گروه از جنگ الکترونیک پیشرفته استفاده و سیستم‌های ارتباطی اسرائیل را مختل کرد.
همه این اقدامات نشان می‌دهند حماس مدتی است فن‌آوری‌های نظامی خود را با حمایت‌های خارجی و احتمالا از سوی جمهوری اسلامی تقویت کرده است.
محمد ضیف، فرمانده نظامی گردانهای قسام پس از حمله هفتم اکتبر گفت: «این روز بزرگ‌ترین نبرد برای پایان دادن به آخرین اشغال روی زمین است.»
او آشکارا از حامیان و ملت‌های مسلمان خواست تا به مبارزه مسلحانه بپیوندند.
دیگر گروه‌های مقاومت مسلح غزه کدامند؟
به گزارش الجزیره، گروه‌های مسلح دیگری در غزه اعلام کردهاند در حال پیوستن به مقاومت فعلی علیه نیروهای اسرائیل هستند.
گردانهای سرایا القدس متعلق به جهاد اسلامی فلسطین که در سال ۱۹۹۲ تشکیل شد، مسوولیت دست‌کم ۲۳ حمله موشکی به اسرائیل را بر عهده گرفته است.
جبهه خلق برای آزادی فلسطین هم از طریق گردانهای ابوعلی مصطفی در غزه حضور فعال نظامی دارد. آن‌ها از طریق پیام‌های تلگرامی به فراخوان‌های حماس برای مقاومت مسلحانه پیوسته‌اند.
علاوه بر حمله‌های هوایی و عملیات زمینی اسرائیل در غزه، نیروی دریایی این کشور نیز مناطق ساحلی این باریکه را هدف حمله قرار داد.
در کرانه باختری نیز نیروهای اسرائیل به شهرهای جنین و طولکرم حمله کردند که در نتیجه این درگیری‌ها در طولکرم یک فلسطینی و در جنین سه نفر دیگر کشته شدند.
در همین حال، سخنگوی پنتاگون سه‌شنبه ۹ آبان از اعزام ۳۰۰ نیروی آمریکایی دیگر به خاورمیانه خبر داد اما گفت این نیروها به اسرائیل منتقل نخواهند شد. آمریکا در هفته‌های اخیر، در چند مرحله ناوها و هواپیماهای جنگی خود را نیز به منطقه اعزام کرده است.
با شدت گرفتن درگیری‌های ارتش اسرائیل و حماس در نوار غزه و افزایش تحرکات نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی در خاورمیانه، وزیر خارجه ایران سه‌شنبه ۹ آبان در دیدار با اسماعیل هنیه گفت در صورت ادامه حمله‌های اسرائیل و گسترش درگیری‌ها در منطقه، هیچ طرفی از پیامدهای آن مصون نخواهد ماند.
پیش‌تر امیرعبداللهیان ارتباط تهران با گروه‌های شبه‌نظامی در منطقه را تکذیب کرده و گفته بود ایران هیچ گروه و جنگ نیابتی‌ای در منطقه ندارد.
در حالی که در هفته‌های اخیر، حمله‌های نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی به مواضع آمریکا و اسرائیل شدت گرفته، کریستوفر ری، رییس اف‌بی‌آی گفت که در صورت گسترش بحران در منطقه، احتمالا حملات سایبری علیه منافع و زیرساختهای حیاتی آمریکا که قبلا توسط ایران و برخی عوامل انجام شده، وخیم‌تر میشود.
از سوی دیگر، کریستین ابی زید، رییس مرکز ملی مبارزه با تروریسم آمریکا، گفت که پس از حمله حماس به اسرائیل، هیچ نشانه‌ای از تهدید نگران‌کننده‌ای از سوی جمهوری اسلامی در خاک آمریکا مشاهده نکرده است، اما هشدار داد که تهران دارای توانایی قابل توجهی برای افزایش تنش دارد.
با افزایش نگرانی‌ها از گسترش تهدیدهای جموری اسلامی، مقام‌های ارشد سابق و یک منبع امنیتی اردنی به رویترز گفتند که اردن اکنون به دلیل نگرانی‌ها از احتمال گسترش درگیری‌ها از سوی حکومت ایران و نیروهای نیابتی‌اش در منطقه، خواستار سامانه‌های دفاعی پیشرفته‌تر از آمریکا است.
در همین حال، سایت «امواج مدیا» خبر داد اسماعیل قاآنی، فرمانده نیروی قدس سپاه برای بررسی احتمال گسترده‌تر شدن دامنه درگیری‌ها در بیروت، پایتخت لبنان به سر می‌برد.
حملات حوثیهای یمن به اسرائیل
گروه حوثیهای یمن اعلام کرد سه حمله پهپادی علیه اسرائیل انجام داده است. این گروه تهدید کرد تا زمانی که اسرائیل حملات خود را به نوار غزه متوقف نکند، این کشور را هدف قرار خواهد داد.
ارتش اسرائیل اعلام کرد سه موشک زمین به زمین شلیک شده از سوی دریای سرخ را رهگیری و ساقط کرده است. واینت نوشت این موشکها از یمن به سمت اسرائیل شلیک شده بودند.
سخنگوی ارتش اسرائیل گفت: نیروهای نیابتی ایران مانند حوثی‌ها، تلاش میکنند ما را به چالش بکشند و حواس ما را از جنگ در غزه منحرف کنند، اما ما تمرکز خود را بر غزه حفظ میکنیم.
نیروهای دفاعی اسرائیل صبح روز سه‌شنبه نهم آبان اعلام کردند یک «هدف هوایی» را شناسایی و ساقط کردهاند که به خاک اسرائیل نزدیک میشده است.
پیش‌تر گزارش شده بود یک پهپاد در نزدیکی شهر ساحلی ایلات در فاصله ۲۰۰ کیلومتری غزه و جنوبیترین بخش اسرائیل مشاهده شده است.
حوثی‌ها که از گروه‌های شبه‌نظامی مورد حمایت جمهوری اسلامی در منطقه هستند، پیش از این در روز ۲۷ مهر با تعدادی پهپاد و موشک دوربرد کروز اسرائیل را هدف قرار دادند. این حمله از سوی ناو یواساس کارنی در دریای سرخ و همچنین سامانه دفاعی عربستان سعودی رهگیری و دفع شد.
ادامه درگیری‌ها میان اسرائیل و فلسطین
رسانههای اسرائیلی گزارش دادند درگیری‌های شدید میان ارتش این کشور و شبه‌نظامیان حماس در نوار غزه ادامه دارد.
یوآف گالانت، وزیر دفاع اسرائیل، گفت: ارتش در عملیات زمینی در نوار غزه در حال دستیابی به دستاوردهای مهمی است اما بهای سنگینی را نیز میپردازد. طبق اعلام ارتش اسرائیل،در آخرین دور حملهها به شمال غزه، ۹ سرباز این کشور کشته شدند.
طبق اعلام ارتش اسرائیل، نیروی زمینی این کشور کنترل یک پایگاه نظامی حماس در جبالیا را به دست گرفته است و در این عملیات حدود ۵۰ عضو حماس، از جمله ابراهیم بیاری، فرمانده گردان مرکزی حماس در این منطقه، کشته شدند.
در مقابل، حملات راکتی شبه‌نظامیان فلسطینی به شهر ساحلی اشدود، چهار مجروح بر جای گذاشت.
طبق اعلام وزارت کشور حماس، در حملات هوایی ارتش اسرائیل به مناطق مسکونی در اردوگاه آوارگان جبالیا در شمال غزه، ۴۰۰ نفر کشته و مجروح شدند.
تنش میان حزبالله و اسرائیل
تزاچی هانگبی، مشاور امنیت ملی اسرائیل گفت «فردای حماس»، اسرائیل «درسهای آموخته شده» را علیه شبه‌نظامیان حزبالله به کار خواهد بست. او افزود این موضوع جنبه عملیاتی خواهد داشت اما از دادن توضیح بیشتر خودداری کرد.
ارتش اسرائیل از سرنگونسازی یک موشک که از لبنان به یک پهپاد اسرائیلی شلیک شده بود، خبر داد. هواپیماهای جنگنده اسرائیل در واکنش، به موضعی که این موشک از آن شلیک شده بود، حمله کردند.
در همین حال، شبکه المیادین خبر داد حسن نصرالله، دبیرکل حزبالله لبنان روز جمعه ۱۲ آبان برای اولین بار پس از آغاز جنگ حماس و اسرائیل سخنرانی خواهد کرد.
مخالفتها با درخواست آتشبس
افزایش روزافزون تلفات، درخواستهای آمریکا به‌عنوان متحد اصلی اسرائیل و دیگر کشورها و سازمان ملل را برای متوقف شدن نبرد به منظور رسیدن کمک‌های بشردوستانه بیشتر به غزه تشدید کرده است.
وزارت بهداشت غزه که توسط حماس اداره میشود، اعلام کرد شمار کشته‌شدگان از زمان آغاز جنگ به ۸ هزار و ۵۲۵ نفر رسیده است.
فیلیپ لازارینی، کمیسر کل آژانس امدادرسانی و کاریابی برای آوارگان فلسطینی سازمان ملل (اونروا) اعلام کرد بیش از ۷۰ درصد کشته‌شدگان مناقشه حماس و اسرائیل در نوار غزه، زنان و کودکان هستند.
آمریکا هم در همراهی با اسرائیل درخواستها را برای آتشبس رد کرد. جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی آمریکا گفت برقراری آتشبس در حال حاضر پاسخ درستی نیست. او به‌جای آن پیشنهاد داد برای تسهیل کمکرسانی به غیرنظامیان در غزه وقفههایی در نبرد ایجاد شود.
جان کربی همچنین با اشاره به مذاکرات با وزیر دفاع عربستان سعودی در واشینگتن، در جمع خبرنگاران گفت با وجود جنگ غزه، عربستان هنوز هم به عادیسازی روابط با اسرائیل علاقمند و متعهد است.
در همین حال، دبیرکل سازمان ملل متحد خواستار حفاظت از غیرنظامیان گرفتار در درگیری بین اسرائیل و نیروهای حماس شد و بر لزوم احتیاط از سوی همه طرفها تاکید کرد.
در حالی که تلاشهای بین‌المللی برای فراهم کردن امکان ارسال کمک‌های انسان‌دوستانه به غزه ادامه دارد، کاخ سفید اعلام کرد ۶۶ کامیون حامل کمک‌های بشردوستانه طی ۲۴ ساعت گذشته وارد غزه شدند و انتظار میرود دهها کامیون دیگر نیز طی ساعتهای آینده ترخیص شوند.
وضعیت گروگانهای حماس
رویترز به نقل از متخصصان نظامی نوشت نیروهای اسرائیلی در تهاجم زمینی خود به آرامی پیش میروند تا احتمال مذاکره شبه‌نظامیان حماس برای آزادی گروگانها بر جا بماند.
به گزارش رسانههای اسرائیلی، دیوید بارنیا، رییس موساد طی روزهای گذشته به قطر سفر کرده است تا با مقام‌های ارشد این کشور درباره آزادسازی گروگانهای در اختیار حماس گفت‌وگو کند.
در همین حال، سخنگوی شاخه نظامی حماس در ویدیویی گفت که این گروه به میانجیگرها اعلام کرده که طی روزهای آینده تعدادی از اسرای خارجی را آزاد خواهد کرد.
از زمان حمله هفتم اکتبر حماس، ۲۴۰ گروگان از اسرائیل از سوی این گروه شبه‌نظامی به غزه برده شدند.
در پی حملات زمینی شامگاه دوشنبه ارتش اسرائیل، یکی از گروگانها آزاد شد.
اوری مگیدیش، سرباز زن اسرائیلی است که ۱۵ مهر از سوی حماس ربوده شده بود.
واکنشها و رایزنیهای بین‌المللی درباره مناقشه خاورمیانه
وزارت خارجه قطر در بیانیهای اعلام کرد که حملات اسرائیل به نوار غزه «تلاشها برای میانجیگریها و کاهش تنش را تضعیف می‌کند»
در ادامه رایزنیهای بین‌المللی، جو بایدن و پادشاه اردن درباره راههای توقف خشونتها و کاهش تنش‌های منطقه‌ای گفت‌وگو کردند.
دفتر نخستوزیری بریتانیا نیز اعلام کرد که ریشی سوناک در گفت‌وگو با محمود عباس گفته که به حمایت از اقدامات دیپلماتیک برای محافظت از غیرنظامیان فلسطینی و جلوگیری از تشدید تنش‌ها در خاورمیانه ادامه خواهد داد.
در همین حال، حمله‌های اسرائیل به غزه با واکنش اعتراضآمیز برخی کشورهای آمریکا جنوبی همراه شده است. وزارت خارجه بولیوی اعلام کرد که روابط دیپلماتیک خود را با اسرائیل قطع می‌کند.
کلمبیا در اعتراض به حمله اسرائیل به غزه، سفیر خود را از این کشور فراخواند. رییسجمهوری کلمبیا در ایکس نوشت: اگر اسرائیل به کشتار مردم فلسطین ادامه دهد، ما نمیتوانیم در این کشور بمانیم.
رییسجمهوری شیلی نیز اعلام کرد این کشور در واکنش به نقض قوانین بین‌المللی از سوی اسرائیل در غزه، سفیر خود در اسرائیل را برای رایزنی فرا خوانده است.