در پی انتشار گزارش بازداشت شش مرزبان ایرانی به دست طالبان در روز پنج‌شنبه، فرماندهی مرزبانی جمهوری اسلامی در اطلاعیه‌ای اعلام کرد این مرزبانان پس از «رفع سوء‌تفاهم پیش آمده با طالبان، به سلامت به کشور بازگشتند».
پیشتر ایران‌اینترنشنال خبر داده بود که چند مامور مرزبان جمهوری اسلامی به دست نیروهای طالبان بازداشت شدهاند.
نیروهای طالبان دست‌کم پنج مرزبان ایرانی را در بدو ورود به خاک افغانستان و در ولایت فراه بازداشت کردند.
با آنکه منابع رسمی افغانستان یا جمهوری اسلامی در ابتدا درباره این خبر سکوت کردند، اما منابع محلی، در این زمینه تصاویر و توضیحاتی در اختیار افغانستان‌اینترنشنال قرار دادند.
بر اساس این گزارش‌ها، نیروهای ایرانی اعلام کرده‌اند «به اشتباه وارد خاک افغانستان شدهاند».
نیروهای طالبان مرزبان‌های بازداشت شده را برای تحقیقات بیشتر به «اداره استخبارات افغانستان» تحویل داده‌اند.
از زمان بازگشت دوباره طالبان به قدرت در افغانستان در سال ۱۴۰۰، نیروهای این گروه تا کنون چندین بار با مرزبانان جمهوری اسلامی درگیر شدهاند.
ششم خرداد سال گذشته درگیری‌های مسلحانه‌ای در مرز ایران و افغانستان درگرفت که به گفته طالبان منجر به کشته شدن یک مرزبان ایرانی و یک عضو طالبان شد.
یک روز پس از آن درگیری، گزارش‌های ضد و نقیضی درباره تصرف پاسگاه جمهوری اسلامی به دست طالبان منتشر شد.
همان زمان، دست‌کم سه منبع دولت طالبان در گفت‌وگو با افغانستان‌اینترنشنال تایید کردند در جریان درگیری‌ها، جنگجویان این گروه وارد خاک ایران شدند.
احمد وحیدی، وزیر کشور در دولت ابراهیم رئیسی این حادثه را یک «درگیری مختصر» توصیف کرد و گفت مشکلات به وجود آمده از طریق «مذاکره» با طالبان برطرف شده است.
پیش از این رویارویی مستقیم و در تیر سال ۱۴۰۱ نیز گزارش‌هایی درباره درگیری میان نیروهای طالبان و مرزبانی جمهوری اسلامی و کشته شدن یک مرزبان ایران منتشر شده بود.
یک ماه پیش از آن و در اردیبهشت همان سال، پس از درگیری بین دو طرف، طالبان یک خودروی نظامی ایران را توقیف کرد که حسن کاظمی قمی، نماینده ویژه رئیسی در امور افغانستان، دلیلش را «جاده‌سازی بدون هماهنگی قبلی» از سوی طالبان و «نقض مرز» خواند.
روز ۱۰ آذر ۱۴۰۰ هم بین نیروهای ایران و طالبان در ولایت نیمروز درگیری رخ داده بود.
افغانستان‌اینترنشنال همان زمان به نقل از شاهدان عینی نوشت نیروهای مرزی جمهوری اسلامی داخل خاک افغانستان شدهاند.
رسول موسوی، مقام وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی دلیل این درگیری‌ها را «غیرحرفه‌ای بودن مرزبانان طالبان» ذکر کرد.
حدود سه سال تنش مرزی طالبان با جمهوری اسلامی در ماه‌های گذشته با تنش‌های آبی بر سر حقابه هیرمند نیز همراه شده است.
با وجود تصاویر ماهواره‌ای و شواهد واضح از آثار حمله، جمهوری اسلامی همچنان بر مدار انکار می‌چرخد و ضربه موشکی اسرائیل را عملیات «ریزپرنده‌های اسباب‌بازی» می‌خواند.
حمله اسرائیل چه چیزی را درباره سامانه پدافند هوایی ایران برملا می‌کند؟
به گفته منابع آمریکایی، جت‌های اسرائیلی، خارج از حریم هوایی ایران سه فروند موشک دوربرد به سمت پایگاه هشتم شکاری اصفهان شلیک کردند.
این موشک‌ها از سپر دفاعی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی رد شدند و به هدف مورد نظر اصابت کردند.
بر اساس تصاویر ماهواره‌ای، حمله به رادار درگیرشونده پدافند هوایی اس-۳۰۰ که یکی از اجزای حیاتی این سامانه محسوب می‌شود، آسیب رساند.
پدافند اس-۳۰۰ از خانواده سامانه‌های موشکی زمین به هوای ساخت روسیه است.
تنها دو روز قبل از این حمله موشکی اسرائیل، رسانه‌های وابسته به جمهوری اسلامی با انتشار تصاویری از سامانه‌های پدافند هوایی ساخت ایران، آمادگی دفاعی تهران را برای مقابله با جنگنده‌ها و موشک‌های نقطه‌زن اسرائیلی در بوق و کرنا کرده بودند.
این سر و صدا خیلی زود لابه‌لای تصاویر قبل و بعد از حمله به پایگاه هشتم شکاری اصفهان، گم شد.
جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر تحولات قابل توجهی در قابلیت‌های دفاع هوایی خود داشته است.
برای نمونه حکومت ایران ادعا کرده تا پایان سال ۲۰۲۳ (دی ۱۴۰۲)، ساخت ۲۱ سامانه دفاع هوایی متحرک را به سرانجام رسانده است. سامانه‌هایی که از سیستم‌های دفاع هوایی کوتاه‌بُرد تا دور‌بُرد را شامل می‌شوند.
در میان این لایه‌های دفاعی، باید از سامانه دفاع هوایی دوربرد باوَر-۳۷۳ نام برد که بنا بر ادعای معاون وزیر دفاع جمهوری اسلامی، از هر دو سامانه اس-۳۰۰ روسی و پاتریوت آمریکایی برتر و قوی‌تر است.
مقام‌های نظامی جمهوری اسلامی می‌گویند باوَر-۳۷۳ دارای قابلیت شناسایی و درگیری با هواپیماهای رادارگریز، بالگردها، پهپادها و همچنین موشک‌های ضد تشعشع، بالستیک و کروز است. سامانه‌ای که مانند اس-۳۰۰، شامل یک خودروی فرماندهی، رادار جست‌وجو، رادار درگیری و حداکثر شش پرتاب‌گر است.
پیش از معرفی سیستم دفاعی باوَر-۳۷۳ ساخت داخل در سال ۱۳۹۸، جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۵ چهار گردان اس-۳۰۰ از روسیه خرید. هر گردان دارای رادار شناسایی برای کشف اهداف پروازی، خودرو فرماندهی متحرک، رادار درگیری، پرتاب‌گر چهارتایی موشک و متعلقات دیگر مانند جرثقیل برای نصب موشک و ژنراتور بود.
بنا بر گزارش‌ها، نیمی از یکی از گردان‌های اس-۳۰۰، سالانه برای حفاظت از رهبر جمهوری اسلامی جا‌به‌جا و در مشهد مستقر می‌شود.
با وجود سامانه اس-۳۰۰ در جایگاه پدافند هوایی اصلی در پایگاه هشتم شکاری اصفهان و استفاده از اس-۳۰۰ برای حفاظت از علی خامنه‌ای در سفرهای سالانه او به مشهد، می‌توان صحت ادعای جمهوری اسلامی در مورد سیستم پدافند هوایی بومی را زیر سوال برد.
به نظر می‌رسد مقام‌های جمهوری اسلامی به سامانه‌های قدیمی خارجی بیشتر از دست‌سازهای داخلی اعتماد دارند.
گسترش لایه‌های دفاع هوایی با تجهیز نیروهای نیابتی
حمله دقیق جت‌های جنگنده اسرائیل که منجر به انهدام/آسیب سیستم رادار درگیرشونده شبکه پدافند هوایی اس-۳۰۰ شد، نفوذپذیری سپر هوایی جمهوری اسلامی را بیش از پیش آشکار کرد.
منابع نظامی آمریکا معتقدند هدف از این اقدام هدفمند، نمایش قدرت اسرائیل در نفوذ به سامانه پدافند هوایی جمهوری‌اسلامی بوده است. با این حال نباید تلاش‌های جدی جمهوری اسلامی برای تقویت و گسترش قابلیت‌های دفاع هوایی را دست‌کم گرفت.
۳۰ خرداد ۱۳۹۸ نیروهای جمهوری اسلامی یک پهپاد تجسسی ارتش آمریکا را بر فراز تنگه استراتژیک هرمز سرنگون کردند.
آتش پدافند هوایی «سوم خرداد» مسوول انهدام لقب گرفت، لاشه پهپاد در صداوسیمای جمهوری اسلامی به نمایش درآمد و موضوع نشست خبری شد.
برخی تحلیل‌گران نظامی بر این باورند که موشک‌های دوربرد اسرائیل از حریم هوایی عراق به پایگاه هوایی در اصفهان شلیک شدهاند. جایی بالای سر گروهای موسوم به «محور مقاومت» که به بی‌ثباتی منطقه زیر سایه سپاه قدس دامن می‌زنند.
اگر جمهوری اسلامی با تجهیز نیروهای نیابتی منطقه‌ای خود موفق به گسترش سامانه‌های پدافند هوایی در لبنان، سوریه، عراق و حتی یمن شود، محور پدافند هوایی ایجاد خواهد کرد که برتری نیروهای اسرائیلی و متحدانش در آسمان را با چالش جدی مواجه می‌کند.
این برتری از عوامل کلیدی موفقیت اسرائیل در رهگیری ۹۹ درصد پرتابه‌های جمهوری اسلامی در شامگاه ۲۴ و بامداد ۲۵ فرودین بود.
این سیاست همین حالا در حال انجام است و شاهدش، سرنگونی پهپاد آمریکایی MQ-9 Reaper به دست نیروهای شبه‌نظامی حوثی تحت حمایت تهران در هشتم نوامبر ۲۰۲۳ (۱۷ آبان ۱۴۰۲) است.
به اعتقاد فرزین ندیمی، پژوهشگر ارشد انستیتو واشینگتن و کارشناس مسایل دفاعی و امنیتی ایران و منطقه خلیج فارس، سرنگونی این پهپاد آمریکایی به احتمال زیاد با استفاده از موشک‌های کروز پدافند هوایی «آیتم ۳۵۸» ساخت جمهوری اسلامی صورت گرفت.
وزرات دفاع جمهوری اسلامی ۳۰ بهمن ۱۴۰۲ با معرفی دو سامانه دفاعی جدید، سامانه موشکی ضد بالستیک آرمان و سامانه پدافند هوایی کوتاه‌بُرد آذرخش، عزمش را برای پر کردن حفره‌های حالا بر ملا شده سپر دفاعی خود نشان داد.
خامنه‌ای در دیدار روز یک‌شنبه با فرماندهان عالی‌رتبه نظامی، بدون کوچک‌ترین اشاره‌ای به خسارت‌های وارد شده مشهود به پایگاه هوایی اصفهان، با تمرکز بر حمله جمهوری اسلامی، مساله تعداد موشک‌های به هدف رسیده سپاه پاسداران در اسرائیل را موضوع «دست دوم و فرعی» خواند.
بخشی از حرف‌های رهبر جمهوری اسلامی که لابه‌لای خبرها کم‌رنگ شد، تاکید او بر نوآوری بود: «یک لحظه هم نباید متوقف شد زیرا توقف به معنای عقب‌گرد است. بنابراین باید نوآوری در تسلیحات و شیوه‌ها و همچنین شناخت روش‌های دشمن همواره در دستور کار باشد.»
دستور خامنه‌ای روشن است: برطرف کردن حفره‌های سپر هوایی و تشکیل محور پدافندی با تجهیز نیروهای نیابتی.
