در پی حمله پهپادی و موشکی جمهوری اسلامی به اسرائیل، بریتانیا تحریم‌های جدیدی را علیه صنعت پهپادهای نظامی ایران اعلام کرد. آمریکا و کانادا هم تحریم‌های جدید مرتبط با جمهوری اسلامی را وضع کردند که بخش تولید پهپادهای وزرات دفاع ایران را هدف قرار می‌دهد.
با وجود تصاویر ماهواره‌ای و شواهد واضح از آثار حمله، جمهوری اسلامی همچنان بر مدار انکار می‌چرخد و ضربه موشکی اسرائیل را عملیات «ریزپرنده‌های اسباب‌بازی» می‌خواند.
حمله اسرائیل چه چیزی را درباره سامانه پدافند هوایی ایران برملا می‌کند؟
به گفته منابع آمریکایی، جت‌های اسرائیلی، خارج از حریم هوایی ایران سه فروند موشک دوربرد به سمت پایگاه هشتم شکاری اصفهان شلیک کردند.
این موشک‌ها از سپر دفاعی نیروهای مسلح جمهوری اسلامی رد شدند و به هدف مورد نظر اصابت کردند.
بر اساس تصاویر ماهواره‌ای، حمله به رادار درگیرشونده پدافند هوایی اس-۳۰۰ که یکی از اجزای حیاتی این سامانه محسوب می‌شود، آسیب رساند.
پدافند اس-۳۰۰ از خانواده سامانه‌های موشکی زمین به هوای ساخت روسیه است.
تنها دو روز قبل از این حمله موشکی اسرائیل، رسانه‌های وابسته به جمهوری اسلامی با انتشار تصاویری از سامانه‌های پدافند هوایی ساخت ایران، آمادگی دفاعی تهران را برای مقابله با جنگنده‌ها و موشک‌های نقطه‌زن اسرائیلی در بوق و کرنا کرده بودند.
این سر و صدا خیلی زود لابه‌لای تصاویر قبل و بعد از حمله به پایگاه هشتم شکاری اصفهان، گم شد.
جمهوری اسلامی در سال‌های اخیر تحولات قابل توجهی در قابلیت‌های دفاع هوایی خود داشته است.
برای نمونه حکومت ایران ادعا کرده تا پایان سال ۲۰۲۳ (دی ۱۴۰۲)، ساخت ۲۱ سامانه دفاع هوایی متحرک را به سرانجام رسانده است. سامانه‌هایی که از سیستم‌های دفاع هوایی کوتاه‌بُرد تا دور‌بُرد را شامل می‌شوند.
در میان این لایه‌های دفاعی، باید از سامانه دفاع هوایی دوربرد باوَر-۳۷۳ نام برد که بنا بر ادعای معاون وزیر دفاع جمهوری اسلامی، از هر دو سامانه اس-۳۰۰ روسی و پاتریوت آمریکایی برتر و قوی‌تر است.
مقام‌های نظامی جمهوری اسلامی می‌گویند باوَر-۳۷۳ دارای قابلیت شناسایی و درگیری با هواپیماهای رادارگریز، بالگردها، پهپادها و همچنین موشک‌های ضد تشعشع، بالستیک و کروز است. سامانه‌ای که مانند اس-۳۰۰، شامل یک خودروی فرماندهی، رادار جست‌وجو، رادار درگیری و حداکثر شش پرتاب‌گر است.
پیش از معرفی سیستم دفاعی باوَر-۳۷۳ ساخت داخل در سال ۱۳۹۸، جمهوری اسلامی در سال ۱۳۹۵ چهار گردان اس-۳۰۰ از روسیه خرید. هر گردان دارای رادار شناسایی برای کشف اهداف پروازی، خودرو فرماندهی متحرک، رادار درگیری، پرتاب‌گر چهارتایی موشک و متعلقات دیگر مانند جرثقیل برای نصب موشک و ژنراتور بود.
بنا بر گزارش‌ها، نیمی از یکی از گردان‌های اس-۳۰۰، سالانه برای حفاظت از رهبر جمهوری اسلامی جا‌به‌جا و در مشهد مستقر می‌شود.
با وجود سامانه اس-۳۰۰ در جایگاه پدافند هوایی اصلی در پایگاه هشتم شکاری اصفهان و استفاده از اس-۳۰۰ برای حفاظت از علی خامنه‌ای در سفرهای سالانه او به مشهد، می‌توان صحت ادعای جمهوری اسلامی در مورد سیستم پدافند هوایی بومی را زیر سوال برد.
به نظر می‌رسد مقام‌های جمهوری اسلامی به سامانه‌های قدیمی خارجی بیشتر از دست‌سازهای داخلی اعتماد دارند.
گسترش لایه‌های دفاع هوایی با تجهیز نیروهای نیابتی
حمله دقیق جت‌های جنگنده اسرائیل که منجر به انهدام/آسیب سیستم رادار درگیرشونده شبکه پدافند هوایی اس-۳۰۰ شد، نفوذپذیری سپر هوایی جمهوری اسلامی را بیش از پیش آشکار کرد.
منابع نظامی آمریکا معتقدند هدف از این اقدام هدفمند، نمایش قدرت اسرائیل در نفوذ به سامانه پدافند هوایی جمهوری‌اسلامی بوده است. با این حال نباید تلاش‌های جدی جمهوری اسلامی برای تقویت و گسترش قابلیت‌های دفاع هوایی را دست‌کم گرفت.
۳۰ خرداد ۱۳۹۸ نیروهای جمهوری اسلامی یک پهپاد تجسسی ارتش آمریکا را بر فراز تنگه استراتژیک هرمز سرنگون کردند.
آتش پدافند هوایی «سوم خرداد» مسوول انهدام لقب گرفت، لاشه پهپاد در صداوسیمای جمهوری اسلامی به نمایش درآمد و موضوع نشست خبری شد.
برخی تحلیل‌گران نظامی بر این باورند که موشک‌های دوربرد اسرائیل از حریم هوایی عراق به پایگاه هوایی در اصفهان شلیک شد‌ه‌اند. جایی بالای سر گروهای موسوم به «محور مقاومت» که به بی‌ثباتی منطقه زیر سایه سپاه قدس دامن می‌زنند.
اگر جمهوری اسلامی با تجهیز نیروهای نیابتی منطقه‌ای خود موفق به گسترش سامانه‌های پدافند هوایی در لبنان، سوریه، عراق و حتی یمن شود، محور پدافند هوایی ایجاد خواهد کرد که برتری نیروهای اسرائیلی و متحدانش در آسمان را با چالش جدی مواجه می‌کند.
این برتری از عوامل کلیدی موفقیت اسرائیل در رهگیری ۹۹ درصد پرتابه‌های جمهوری اسلامی در شامگاه ۲۴ و بامداد ۲۵ فرودین بود.
این سیاست همین حالا در حال انجام است و شاهدش، سرنگونی پهپاد آمریکایی MQ-9 Reaper به دست نیروهای شبه‌نظامی حوثی تحت حمایت تهران در هشتم نوامبر ۲۰۲۳ (۱۷ آبان ۱۴۰۲) است.
به اعتقاد فرزین ندیمی، پژوهشگر ارشد انستیتو واشینگتن و کارشناس مسایل دفاعی و امنیتی ایران و منطقه خلیج فارس، سرنگونی این پهپاد آمریکایی به احتمال زیاد با استفاده از موشک‌های کروز پدافند هوایی «آیتم ۳۵۸» ساخت جمهوری اسلامی صورت گرفت.
وزرات دفاع جمهوری اسلامی ۳۰ بهمن ۱۴۰۲ با معرفی دو سامانه دفاعی جدید، سامانه موشکی ضد بالستیک آرمان و سامانه پدافند هوایی کوتاه‌بُرد آذرخش، عزمش را برای پر کردن حفره‌های حالا بر ملا شده سپر دفاعی خود نشان داد.
خامنه‌ای در دیدار روز یک‌شنبه با فرماندهان عالی‌رتبه نظامی، بدون کوچک‌ترین اشاره‌ای به خسارت‌های وارد شده مشهود به پایگاه هوایی اصفهان، با تمرکز بر حمله جمهوری اسلامی، مساله تعداد موشک‌های به هدف رسیده سپاه پاسداران در اسرائیل را موضوع «دست دوم و فرعی» خواند.
بخشی از حرف‌های رهبر جمهوری اسلامی که لابه‌لای خبرها کم‌رنگ شد، تاکید او بر نوآوری بود: «یک لحظه هم نباید متوقف شد زیرا توقف به معنای عقب‌گرد است. بنابراین باید نوآوری در تسلیحات و شیوه‌ها و همچنین شناخت روش‌های دشمن همواره در دستور کار باشد.»
دستور خامنه‌ای روشن است: برطرف کردن حفره‌های سپر هوایی و تشکیل محور پدافندی با تجهیز نیروهای نیابتی.
وزارت خزانه‌داری آمریکا روز پنجشنبه ششم اردیبهشت‌ماه در بیانیه‌ای اعلام کرد این اقدام که با هماهنگی بریتانیا و کانادا انجام شده، بیش از ۱۲ نهاد، فرد و کشتی را هدف قرار می‌دهد. آن‌ها متهم به ایفای نقش جدی در تسهیل و تامین مالی فروش مخفیانه هواپیماهای بدون سرنشین ایرانی به وزارت دفاع جمهوری اسلامی هستند.
وزارت خزانه‌داری آمریکا افزود وزارت دفاع جمهوری اسلامی از سپاه پاسداران و جنگ روسیه در اوکراین حمایت می‌کند.
واشینگتن همچنین دو شرکت و یک کشتی درگیر در حمل کالاهای ایرانی را هدف قرار داده است.
برایان نلسون، معاون وزارت خزانه‌داری آمریکا در امور تروریسم و اطلاعات مالی، در مورد این تحریم‌های جدید گفت: «وزارت دفاع ایران با حمایت از جنگ روسیه در اوکراین، حمله بی‌سابقه به اسرائیل و تولید پهپاد و سایر سخت‌افزارهای نظامی خطرناک برای تروریست‌های نیابتی به بی‌ثبات کردن منطقه و جهان ادامه می‌دهد.»
او افزود ایالات متحده در هماهنگی نزدیک با شرکای بریتانیایی و کانادایی خود، به استفاده از تمام ابزارهای موجود «برای مبارزه با کسانی که فعالیت‌های بی‌ثبات‌کننده ایران را تامین مالی می‌کنند، ادامه خواهد داد».
بنا بر اعلام وزارت خزانه‌داری آمریکا، این کشور در تحریم‌های جدید علیه جمهوری اسلامی و روسیه، ۱۶ نهاد، ۸ شخص، ۵ کشتی و یک هواپیما را در فهرست تحریم‌ها قرار داده است.
یکی از شرکت‌ها «تندر صحرا » نام دارد که متهم است به عنوان شرکت اصلی بر فعالیت‌های تجاری و در حمایت از سپاه پاسداران و جنگ روسیه در اوکراین عمل می‌کند.
بهمن ماه سال گذشته، یک گروه هکری به نام پرانا نت‌وورک با هک سرورهای شرکت صحرا تندر تعداد زیادی از اسناد مرتبط با عرضه پهپادهای شاهد از سوی جمهوری اسلامی به روسیه منتشر کرد. طبق این اسناد سال ۲۰۲۲ میلادی، قراردادی به ارزش یک میلیارد و ۷۵۰ میلیون دلار برای فروش شش هزار پهپاد شاهد، سخت افزار و نرم‌افزار بین طرف‌های ایرانی و روسی امضا شده است.
تحریم‌های بریتانیا و کانادا
دولت بریتانیا روز پنجشنبه در اقدامی هماهنگ با ایالات متحده و کانادا، چهار کسب و کار و دو مدیر را با هدف محدود کردن توانایی جمهوری اسلامی در پرتاب پهپادها هدف قرار داد.
بر این اساس، شرکتهای «بنیان دانش شرق»، «پیشرو صنعت آسمان شریف»، «صنایع موتورسازی الوند» و «موجگستر آسمان پرواز» به دلیل نقش در صنایع پهپادی و موشکی جمهوری اسلامی در فهرست تحریم‌ها قرار گرفتند.
بریتانیا همچنین محسن وهابزاده مقدم و عباس عبدی اسجرد را که مدیران شبکهای از شرکتهای هستند که در تولید پهپادها فعالیت می‌کنند، تحریم کرد.
لندن در روز ۳۰ فروردین ۱۳ فرد و نهاد وابسته به حکومت ایران از جمله ستاد کل نیروهای مسلح و نیروی دریایی سپاه پاسداران را در پی حمله جمهوری اسلامی به اسرائیل تحریم کرده بود و آمریکا هم ۱۶ فرد و دو نهاد که امکان تولید پهپاد برای جمهوری اسلامی فراهم می‌کنند را تحریم کرد.
دیوید کامرون، وزیر خارجه بریتانیا، روز پنجشنبه در بیانیه‌ای گفت: «حمله خطرناک رژیم ایران به اسرائیل خطر در پی داشتن هزاران تلفات غیرنظامی و تشدید تنش در منطقه را داشت.»
او افزود: «امروز ما و شرکایمان پیام روشنی ارسال کردیم- ما مسئولان رفتار بی‌ثبات کننده ایران را پاسخگو میکنیم.»
بریتانیا همچنین اعلام کرد که ممنوعیتهای جدیدی را برای صادرات قطعات پهپاد و موشک به ایران اعمال خواهد کرد.
دولت کانادا همچنین در بیانیه‌ای اعلام کرد غلامعلی رشید، فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم الانبیاء، محمدرضا آشتیانی، وزیر دفاع دولت ابراهیم رئیسی، قرارگاه مرکزی خاتمالنبیا و ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی را تحریم کرده است.
در این بیانیه آمده جمهوری اسلامی هم از طریق نیروهای مسلح خود و هم از طریق حمایت از نیروهای نیابتی که شامل تامین مالی، تامین تسلیحات و آموزش و حمایت سیاسی و ایدئولوژیک می‌شود، تهدیدی برای منطقه است.
ملانی جولی، وزیر خارجه کانادا، گفت تحریم‌های جدید پیام روشنی را ارائه می‌دهد که کانادا و متحدانش از اقدام علیه رژیم ایران که به دنبال بی‌ثبات کردن صلح و امنیت منطقه است، دریغ نخواهند کرد.
او نوشت: «رفتار ایران چه بهطور مستقیم و چه از طریق نیابتیهایش، عمیقا نگرانکننده است و خطر تشدید تنشها و خشونتهای منطقه‌ای را به دنبال دارد. کانادا در کنار اسرائیل و مردمش میایستد و بر تعهد خود به امنیت آن‌ها تاکید می‌کند.»
پیشتر در روز پنجشنبه پارلمان اروپا با رای مثبت اکثریت اعضا، قطعنامهای در واکنش به حملات جمهوری اسلامی به اسرائیل تصویب کرد که در آن از اتحادیه اروپا خواسته شده با تجدیدنظر در استراتژی خود در قبال تهران، تحریم‌های جمهوری اسلامی را گستردهتر و سپاه پاسداران را به عنوان گروهی تروریستی شناسایی کند.
روز چهارشنبه پنجم اردیبهشت هم جو بایدن بسته کمکی به ارزش ۹۵.۳ میلیارد دلار به اوکراین، اسرائیل و تایوان را امضا کرد که به ابتکار مجلس نمایندگان آمریکا، با دو طرح «قانون مهسا» و «قانون کشتیرانی» برای افزایش تحریم‌ها و فشارها بر جمهوری اسلامی نیز گره خورده بود.
طرح قانون مهسا با هدف تحریم علی خامنه‌ای و ابراهیم رئیسی به دلیل نقض حقوق بشر و سرکوب معترضان در ایران ارائه شده است.
طرح دیگر نیز که به «قانون کشتیرانی» معروف است و بنادر و پالایشگاههایی را هدف قرار می‌دهد که نفت ایران را حمل یا فرآوری آن را ممکن میسازند.
