کشتن اسماعیل هنیه، رییس دفتر سیاسی حماس در تهران، درخواست‌هایی برای پاسخ و انتقام را در بالاترین سطوح رهبری جمهوری اسلامی برانگیخته است. مقامات حکومت ایران، اسرائیل را عامل حمله به هنیه می‌دانند. نشریه نیوزویک در گزارشی به سه گزینه پیش روی جمهوری اسلامی در این زمینه پرداخته است.
ضیف در حمله سه هفته پیش اسرائیل به جنوب غزه کشته شد.
ارتش اسرائیل روز پنج‌شنبه اعلام کرد: «در ۱۳ ژوییه ۲۰۲۴، جنگنده‌های ارتش اسرائیل به منطقه خان یونس حمله کردند و پس از ارزیابی اطلاعاتی، می‌توان تایید کرد که محمد ضیف در این حمله از بین رفته است».
خبرگزاری رویترز پیش از این در گزارشی به نقش فرمانده پشت پرده حماس در حمله به اسرائیل پرداخت و از او به عنوان مسوول اصلی حمله روز شنبه ۱۵ مهر ۱۴۰۲ به اسرائیل یاد کرد.
اسرائیل حمله ویرانگر حماس را «۱۱ سپتامبر» این کشور خواند. حمله‌ای که مغز متفکر و مخفی پشت آن به گفته برخی منابع، یک مبارز فلسطینی و نیروی تحت تعقیب حماس به نام «محمد الضیف» (ضیف) بود.
ضیف روز شنبه در حالی که هزاران راکت از نوار غزه به‌سوی اسرائیل پرتاب می‌شد، در یک نوار صوتی این عملیات را «سیل‌الاقصی» نامید.
استفاده از چنین عبارتی از سوی ضیف، نشان داد که این حمله «پاسخ به حملات اسرائیل به مسجد‌الاقصی در اورشلیم» است.
بر اساس گزارش رویترز، یک منبع آگاه نزدیک به حماس گفت که ضیف در ماه می ۲۰۲۱ و پس از یورش اسرائیل به سومین مکان مقدس مسلمانان، شروع به برنامه‌ریزی برای عملیاتی کرد که در نهایت منجر به کشته و زخمی شدن هزاران نفر شده است.
این منبع به رویترز گفت تصاویر یورش اسرائیل به مسجد‌الاقصی در ماه رمضان، ضرب و جرح نمازگزاران، حمله به آن‌ها و بیرون کشیدن افراد مسن و جوان از مسجد، «خشم مسلمانان را برانگیخت و شعله‌ور کرد».
هجوم به محوطه مسجدی که برای مدت‌‌ها محل درگیری بر سر مسایل مربوط به حاکمیت و مذهب در اورشلیم بوده است، به آغاز جنگ ۱۱ روزه بین اسرائیل و حماس در سال ۲۰۲۱ کمک کرد.
حمله ۱۵ اکتبر حماس بزرگ‌ترین ضعف دفاعی اسرائیل از زمان درگیری اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۷۳ به شمار می‌رود. این حمله، اسرائیل را به اعلان جنگ و انجام حملات هوایی تلافی‌جویانه سوق داد که تاکنون منجر به کشته و زخمی شدن هزاران نفر از فلسطینیان در نوار غزه شده است.
اسرائیل روز ۱۹ مهر ۱۴۰۲ اعلام کرد حداقل هزار مرد مسلح را که از غزه وارد خاک اسرائیل شده بودند، کشته است.
به گزارش رویترز، ضیف (تا پیش از کشته شدنش) دست‌کم از هفت سوءقصد اسرائیل نجات یافته بود که آخرین مورد آن در سال ۲۰۲۱ بود.
ضیف به ندرت صحبت می‌کرد و هرگز در انظار عمومی ظاهر نمی‌شد. بنابراین وقتی شبکه تلویزیونی حماس از سخنرانی او در روز شنبه (هفت اکتبر) خبر داد، فلسطینیها متوجه شدند اتفاق مهمی در حال وقوع است.
ضیف در نوار ضبط شده گفت: «امروز خشم‌الاقصی، خشم مردم و ملت ما در حال انفجار است. مجاهدین (مبارزان) ما! امروز روز شماست تا به این جنایتکار [اسرائیل] بفهمانید زمانش به پایان رسیده است.»
بر اساس گزارش رویترز، تنها سه تصویر از ضیف وجود داشته؛ یکی در ۲۰ سالگی، دیگری با نقاب و سومی تصویری از سایه او که هنگام پخش نوار صوتی استفاده شد.
از محل اختفای ضیف اطلاعی در دست نبود؛ اگرچه او به احتمال زیاد در غزه، در پیچ و خم تونل‌های زیرزمینی مخفی شده بود.
یک منبع امنیتی اسرائیل به رویترز گفته بود ضیف به‌طور مستقیم در برنامه‌ریزی و جنبه‌های عملیاتی حمله هفتم اکتبر دست داشت.
پس از این حمله، منابع فلسطینی گفتند یکی از خانه‌هایی که اسرائیل در غزه هدف حملات هوایی قرار داد، متعلق به پدر ضیف بود که منجر به کشته شدن برادر و دو عضو دیگر خانواده او شد.
دو مغز متفکر حمله، یک استاد
یک منبع نزدیک به حماس گفت که تصمیم برای حمله به اسرائیل، به‌طور مشترک از سوی ضیف به‌عنوان فرمانده گردان‌های القسام حماس و یحیی سنوار، رهبر حماس در غزه گرفته شد اما «معمار این حمله»، شخص ضیف بود.
این منبع در ادامه به رویترز گفت که پنهان‌کاری برای این عملیات به حدی بود که ایران به‌عنوان دشمن قسم‌خورده اسرائیل و منبع مهم مالی، آموزشی و تسلیحاتی حماس، اطلاعاتی کلی از آن داشت.
به گفته او، جمهوری اسلامی تنها می‌دانست این گروه در حال برنامه‌ریزی برای یک عملیات بزرگ است ولی از زمان و جزییاتش خبر نداشت.
در هیچ یک از اتاق‌های عملیات مشترکی که حماس، رهبری فلسطین، شبه‌‌نظامیان تحت حمایت جمهوری اسلامی، حزب‌الله لبنان و ایران حضور داشتند، بحثی درباره این حمله نشد؛ چرا که به گفته این منبع، «دایره افراد مطلع از جزییات حمله، بسیار کوچک بود».
موضوعی که تلویحا از سوی علی خامنه‌‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در روز ۱۸ مهر ۱۴۰۲ تایید شد.
او گفت که تهران در حمله به اسرائیل دخالتی نداشته است اما بر دست و شانه عوامل آن بوسه می‌زند.
به گزارش رویترز، واشینگتن اعتقاد داشته است که تهران در این حمله نقش داشته؛ با این حال هنوز به اطلاعات یا مدرکی دال بر «مشارکت مستقیم جمهوری اسلامی» دست نیافته است.
رویترز در ادامه، عملیات طراحی شده از سوی ضیف را شامل تلاش طولانی‌مدت برای فریب اسرائیل خوانده بود.
پیش از این حمله، اسرائیل به این باور رسیده بود که حماس علاقه‌ای به درگیری جدید ندارد و در عوض، بر توسعه اقتصادی در غزه تمرکز کرده است.
یک منبع نزدیک به حماس گفت: «در حالی که اسرائیل شروع به ارائه مشوق‌های اقتصادی به کارگران غزه می‌کرد، جنگجویان ما اغلب مقابل چشمان ارتش اسرائیل آموزش می‌دیدند و تمرین می‌کردند.»
علی برکه، مسوول روابط خارجی حماس گفت: «ما از دو سال پیش برای این نبرد آماده می‌شدیم.»
ضیف در نوار صوتی خود با صدایی آرام گفت که حماس بارها به اسرائیل هشدار داده تا از جنایت علیه فلسطینیها دست بردارد، زندانیانی را که به گفته او مورد آزار و شکنجه قرار گرفته‌اند آزاد کند و مانع مالکیت فلسطینیها بر سرزمین خود نشود.
او در این فایل صوتی گفت: «رژیم اشغالی هر روز به روستاها و شهرهای ما در کرانه باختری یورش می‌برد، به خانه‌ها حمله می‌کند، می‌کشد، مجروح، ویران و بازداشت می‌کند. در عین حال، هزاران جریب از زمین‌های ما را مصادره می‌کند.»
به گفته ضیف، اسرائیل فلسطینیها را «از خانه‌هایشان بیرون می‌کند» تا برای خودش شهرک‌سازی کند؛ در حالی که «محاصره جنایتکارانه در غزه» ادامه دارد.
رهبری همیشه در سایه
ناآرامی‌های کرانه باختری از حدود یک سال پیش از حمله هفتم اکتبر آغاز شد.
این منطقه از سال ۱۹۶۷ که به دست اسرائیلی‌ها تصرف شد تاکنون مرکز درگیری اسرائیل و فلسطین بوده است.
ضیف در نوار صوتی‌اش گفت که حماس از جامعه بینالمللی خواسته به «جنایت اشغال» پایان دهد اما در مقابل اسرائیل اقدامات تحریک‌آمیزش را افزایش داده است.
او همچنین گفت که حماس در گذشته خواهان توافقی بشردوستانه برای آزادی اسرای فلسطینی شده ولی این درخواست از سوی اسرائیل رد شده است.
ضیف مدعی شد اسرائیل مشغول «عیاشی، اشغالگری، انکار قوانین و قطعنامه‌های بینالمللی زیر سایه حمایت آمریکا و غرب و سکوت جامعه جهانی» بوده و برای همین آن‌ها تصمیم گرفتند خودشان به همه این‌ها پایان دهند.
ضیف با نام اصلی «محمد مصری» در سال ۱۹۶۵ در اردوگاه آوارگان خان یونس به دنیا آمد؛ اردوگاهی که پس از جنگ اعراب و اسرائیل در سال ۱۹۴۸ ایجاد شد.
او پس از پیوستن به حماس در جریان انتفاضه اول یا قیام فلسطینیها در سال ۱۹۸۷، به محمد ضیف معروف شد.
یک منبع آگاه در حماس گفت که ضیف سال ۱۹۸۹ از سوی اسرائیل دستگیر و برای حدود ۱۶ ماه زندانی شد.
ضیف مدرک «علوم» را از دانشگاه اسلامی غزه گرفت و به تحصیل در رشته‌های فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی پرداخت.
او به هنر علاقه داشت؛ برای همین ریاست کمیته سرگرمی دانشگاه را بر عهده گرفت و در یک نمایش کمدی هم ایفای نقش کرد.
ضیف صفوف جنگجویان حماس، شبکه تونل‌ها و دانش ساخت بمب این گروه را توسعه داد و مسوول کشته شدن ده‌ها اسرائیلی در بمب‌گذاری‌های انتحاری بود. برای همین هم طی دهه‌‌های گذشته نامش همواره در صدر فهرست افراد تحت تعقیب اسرائیل قرار داشت.
«ماندن در سایه» برای او یک امر حیاتی بود.
منابع حماس گفته بودند که ضیف در یکی از تلاش‌‌های اسرائیل برای ترور او، یک چشم خود را از دست داده است. او از ناحیه یک پا هم آسیب جدی دیده بود.
همسر، دختر سه ساله و پسر هفت ماهه او در سال ۲۰۱۴ در جریان یکی از حمله‌های هوایی اسرائیل کشته شدند.
بقای ضیف در حین اداره شاخه مسلح حماس باعث شده بود از او به‌عنوان یک قهرمان مردمی فلسطین یاد شود.
در فایل‌های ویدیویی پخش شده، او نقاب زده یا فقط سایه‌ای از او دیده می‌شد.
رویترز به نقل از منبعی نزدیک به حماس نوشته بود که او از فن‌آوری‌های دیجیتال و مدرن مانند تلفن‌های هوشمند استفاده نمی‌کرد.
به گفته این منبع، محمد ضیف همیشه در حال فرار بود؛ مردی که سایه شد.
در حالی که تهران در حال بررسی دامنه و مقیاس برنامه‌های خود برای گرفتن انتقام کشته شدن هنیه در خاک ایران است، امیرحسین وزیریان، تحلیل‌گر مقیم تهران، به نیوزویک گفت ایران «سه گزینه» برای پاسخ به این حمله دارد.
بر اساس این گزارش، گزینه اول مستلزم آن چیزی است که وزیریان آن را «عملیات مستقیم»، شبیه حمله موشکی و پهپادی سپاه پاسداران به اسرائیل در فروردین ماه ۱۴۰۳ می‌داند.
در این زمان، عملیاتی موسوم به «وعده صادق» علیه اسرائیل انجام شد که دستور آن در واکنش به قتل مقامات نیروی قدس سپاه پاسداران در حمله به ساختمان کنسولگری ایران در دمشق صادر شد.
بنا بر گزارش‌ها، اسرائیل با حمله به یک پایگاه هوایی در اصفهان، در جنوب تاسیسات هسته‌ای نطنز، پاسخ این حمله موشکی و پهپادی جمهوری اسلامی را داد؛ هر چند هیچ یک از طرفین رسما نقش اسرائیل را در این حمله تایید نکردند.
گزینه دوم که وزیریان از آن به عنوان یک «عملیات غیرمستقیم» برای جمهوری اسلامی یاد کرد، استفاده از «نیروهای نیابتی، به‌ویژه حزب‌الله و حوثی‌ها» است.
این دو گروه تحت حمایت جمهوری اسلامی در ماه‌های اخیر به طور مرتب علیه اسرائیل حملاتی را انجام داده‌اند. تبادل تقریبا روزانه آتش میان اسرائیل و حزب‌الله بیم یک جنگ گسترده‌تر را به وجود آورده و حملات حوثی‌ها علیه کشتی‌رانی تجاری در دریای سرخ، تردد کشتی‌ها در این آبراه حیاتی را مختل کرده است.
گزینه سومی که وزیریان توصیف کرد، یک «عملیات ترکیبی» است که هم شامل حمله مستقیم جمهوری اسلامی به اسرائیل می‌شود و هم حملات هم‌زمان گروه‌های محور مقاومت.
وزیریان گفت: «به نظر من ایران و سایر اعضای محور مقاومت می‌توانند به بزرگ‌ترین شهر اسرائیل، تل‌آویو و حتی حیفا حمله کنند. حمله نمادین به اسرائیل و بندر این کشور در این زمینه مهم است.»
در نهایت، او استدلال کرد که یکی از تعیین‌کننده‌ترین عوامل در تعیین سطح واکنش جمهوری اسلامی، مشخص شدن روش‌های مورد استفاده اسرائیل در ترور هنیه است.
او گفت که اگر قتل هنیه از راه دور یا با وسیلهای مانند کوادکوپتر انجام شده باشد، «شاید ایران تصمیم بگیرد غیرمستقیم پاسخ دهد».
از سوی دیگر، اگر این حمله از داخل خاک ایران انجام شده باشد، همانطور که گزارشهای اولیه نشان میدهند، «ایران احتمالا مستقیما به اسرائیل حمله خواهد کرد».
با این حال، این تحلیل‌گر معتقد است هیچ یک از طرفین به طور مستقیم به دنبال جنگ کامل نیستند.
وزیریان گفت: «من معتقد نیستم که ایران با یک جنگ همه جانبه علیه اسرائیل همراه شود و اسرائیل نیز به تنهایی جنگ تمام عیار را علیه ایران دنبال نخواهد کرد.»
او افزود: «فکر میکنم این بازی شبیه یک بازی شطرنج است و هم ایران و هم اسرائیل در تلاش هستند تا بر اصل بازی مسلط شوند تا تعادل قوا در منطقه و در جنگ کنونی در منطقه ادامه یابد.»
وضعیت پیچیده ایران
جواد حیراننیا، مدیر گروه مطالعات خلیج فارس در مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه مستقر در تهران، «وضعیت پیچیده» را برای ایران توصیف کرد.
او گفت: «نتانیاهو میخواهد جنگ را گسترش دهد تا ایران را به یک جنگ منطقهای بکشاند و متعاقبا آمریکا را وارد درگیری کند.»
حیراننیا به نیوزویک گفت: «از یک طرف ایران باید به اسرائیل پاسخ بازدارنده بدهد. از سوی دیگر، یک پاسخ قوی میتواند جنگ را گسترش دهد که به نفع نتانیاهو خواهد بود.»
حیراننیا در ادامه تاکید کرد: «این موضوع می تواند مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا را تحتالشعاع قرار دهد؛ موضوعی که مسعود پزشکیان برای رفع تحریمها تاکید زیادی بر آن داشته است.»
کشتن هنیه هم‌زمان با آغاز کار پزشکیان
نیوزویک نوشت که قتل هنیه تنها چند ساعت پس از شرکت در مراسم تحلیف مسعود پزشکیان، «آغازی شوم» را برای رییسجمهوری جدید جمهوری اسلامی رقم زد.
جو تروزمن، محقق ارشد بنیاد دفاع از دموکراسیها گفت که نمایش آسیبپذیری جمهوری اسلامی احتمالا پاسخ تهران به قتل هنیه را تقویت می‌کند.
تروزمن به نیوزویک گفت: «اسرائیل یک بار دیگر حفرههای امنیتی ایران را نشان داد و رژیم تصمیم گرفته که برای بازگرداندن قدرت بازدارندگی خود علیه دولت اسرائیل اقدام کند.»
او افزود که ممکن است گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی از تهران چراغ سبز دریافت کنند تا حملاتی را علیه پرسنل آمریکایی در منطقه، کشتیهای تجاری در دریای سرخ و اراضی اسرائیل انجام دهند.
به گفته تروزمن، هدف این حملات، «تحت فشار قرار دادن آمریکا و اسرائیل برای دستیابی به آتشبس با حماس» خواهد بود.
نیوزویک نوشت که کشتن هنیه و واکنش متعاقب آن از سوی جمهوری اسلامی میتواند تاثیری معکوس بر مذاکرات به بنبست رسیده برای تحقق آتشبس غزه و توافق آزادی گروگانها داشته باشد.
به نوشته این نشریه آمریکایی، این حمله پتانسیل این را دارد که این مذاکرات را از بین ببرد.
مصریها نیز به عنوان یکی از میانجیهای مذاکرات آتشبس غزه، قبلا درباره اینکه آیا نتانیاهو واقعا به چنین مذاکرهای علاقه دارد یا نه، ابراز تردید کردهاند.
