خبرگزاری اینترفاکس روسیه: مسکو به اسد و خانواده‌اش پناهندگی داده است
دو منبع امنیتی منطقه‌ای یک‌شنبه به رویترز گفتند اسرائیل سه حمله هوایی علیه یک مجتمع امنیتی بزرگ در منطقه کفرسوسه واقع در پایتخت سوریه انجام داده است. یکی از اهداف این حملات، مرکز تحقیقاتی جمهوری اسلامی بود.
اسرائیل پیش‌تر گفته بود جمهوری اسلامی از این مرکز برای تولید موشک‌های هدایت شونده دوربرد استفاده می‌کند.
اسرائیل در این حملات، ساختمان مرکزی گمرک و مقر اطلاعات نظامی دمشق را نیز هدف قرار داده است.
به دنبال بیش از یک سال درگیری بی‌وقفه در خاورمیانه، در نهایت سقوط اسد به‌عنوان یکی از غیرمنتظره‌ترین رخدادها در تاریخ این منطقه به ثبت رسید. با این حال، آزمون واقعی برای سوریه و خاورمیانه زمانی خواهد بود که گروه‌های مخالف اسد به مرحله تقسیم قدرت در این کشور برسند.
فایننشال تایمز یک‌شنبه ۱۸ آذر نوشت به نظر می‌رسد از بسیاری جهات، سرنگونی حکومت سوریه یکی از «پیامدهای ناخواسته» عملیات نظامی اسرائیل در منطقه پس از حمله هفتم اکتبر حماس باشد زیرا رویدادهای خاورمیانه طی این یک سال «تمامی هنجارهای پیشین در منطقه را بر هم زده و محیطی قابل انفجار و غیرقابل پیش‌بینی به وجود آورده است».
این رسانه افزود پیشروی برق‌آسای مخالفان در سوریه نشان‌دهنده «ماهیت نامطمئن رژیم درهم شکسته و فاسد اسد» بود و در نهایت به سرنگونی آن انجامید اما شادی گسترده در سوریه به دنبال تحولات اخیر، با نگرانی در خصوص سرنوشت این کشور پیوند خورده است.
در راس مخالفان حاکم بر دمشق، هیات تحریر شام دیده می‌شود، گروهی اسلام‌گرا که پیش‌تر از متحدان القاعده بود و از سوی سازمان ملل متحد، آمریکا و شماری دیگر از کشورها به‌عنوان گروهی تروریستی شناخته می‌شود.
ابومحمد الجولانی، رهبر این گروه، پیش‌تر از قصد خود برای فتح دمشق سخن گفته بود و اکنون به نظر می‌رسد تصمیم‌گیرنده اصلی مخالفان حاکم بر پایتخت سوریه باشد.
در طول شش سال گذشته، تحریر شام کنترل ادلب در شمال غربی سوریه را در دست داشت و از طریق یک حکومت غیرنظامی، این استان را اداره می‌کرد.
در این مدت، تحریر شام کوشیده است از خود، تصویر یک گروه اسلام‌گرای «معتدل» ارائه دهد؛ با این حال، این گروه همچنان از مشت آهنین برای تثبیت قدرت خود در ادلب بهره برده و سازمان‌های وابسته به سازمان ملل مواردی از نقض حقوق بشر را در این منطقه به ثبت رسانده‌اند.
فایننشال تایمز در ادامه گزارش خود نوشت اگر جولانی قدرت را در سوریه به دست گیرد، این موضوع مشکلاتی را برای قدرت‌های غربی و نهادهای بین‌المللی ایجاد خواهد کرد زیرا آن‌ها باید در خصوص چگونگی تعامل با او و تحریر شام تصمیم‌گیری کنند.
تحریر شام تنها یکی از گروه‌هایی است که در عملیات اخیر برای سرنگونی اسد مشارکت کردند اما نکته نگران‌کننده این است که این گروه‌ها در گذشته سابقه درگیری با یک‌دیگر را داشته‌اند.
در جریان کارزار اخیر علیه حکومت سوریه، میان تحریر شام از یک سو و «ارتش ملی سوریه» از سوی دیگر که مجموعه‌ای از گروه‌های مورد حمایت ترکیه در آن جای دارند، هماهنگی وجود داشت. این هماهنگی همچنین شامال سایر گروه‌هایی می‌شد که دمشق را از سمت جنوب به محاصره خود درآوردند.
فایننشال تایمز هشدار داد با این حال آزمون واقعی زمانی خواهد بود که این گروه‌ها به تقسیم غنائم پیروزی و سپس قدرت بپردازند.
مالک العبده، تحلیل‌گر امور سوریه، کارزار نظامی مخالفان حاکم بر دمشق را «یک طرح تخریب کنترل‌شده» خواند و گفت هماهنگی آشکار میان تحریر شام و سایر گروه‌ها در این عملیات، دلگرم‌کننده است.
او افزود: «واضح است که برنامه‌ای [برای آینده سوریه] وجود دارد. هیات تحریر شام و الجولانی به‌طور بسیار دقیق اعلام کرده‌اند که طرحی وجود دارد. این موضوع باعث اطمینان خاطر بسیاری از مردم شده است.»
این تحلیل‌گر در عین حال هشدار داد ترس از وقوع مجدد خشونت‌ها در سوریه بر شادمانی کنونی سایه افکنده است و برای گروهی، برقراری ثبات و توقف خونریزی‌ها در این کشور ایده‌آل و دور از ذهن به نظر می‌رسد.
کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، در بیانیه‌ای تحولات روزها و ساعت‌های اخیر سوریه را «بی‌سابقه» خواند و اعلام کرد لندن با شرکای خود در منطقه در حال گفت‌وگو و نظارت دقیق بر اوضاع است.
او گفت: «مردم سوریه برای مدت طولانی تحت رژیم وحشی اسد رنج کشیده‌اند و ما از رفتن او استقبال می‌کنیم.»
استارمر تاکید کرد اکنون تمرکز بریتانیا بر برقراری یک راه‌حل سیاسی و بازگشت صلح و ثبات به سوریه است.
نخست‌وزیر بریتانیا از همه طرف‌ها خواست «از غیرنظامیان و اقلیت‌ها محافظت کنند و اطمینان دهند کمک‌های ضروری در ساعات و روزهای آینده به افراد آسیب‌پذیر خواهد رسید».
دونالد ترامپ در گفت‌وگو با شبکه ان‌بی‌سی گفت که تصمیم دارد در اولین روز کاری خود تلاش کند قانون تابعیت بر اساس تولد در خاک آمریکا را لغو کند. او افزود قصد دارد طی دوره چهارساله ریاست جمهوری‌اش تمام مهاجران غیرقانونی را از آمریکا اخراج کند.
حدود دو هفته پیش که مخالفان حاکم بر دمشق عملیات خود را از مقر اصلی‌شان در ادلب آغاز کردند، کمتر کسی گمان می‌کرد این کارزار به سقوط حکومت بشار اسد بینجامد. آنچه اکنون قطعی به نظر می‌رسد این است که تحولات برق‌آسای سوریه، توازن قدرت در منطقه را دستخوش تغییر خواهد کرد.
سرنگونی حکومت بشار اسد نقطه عطفی برای سوریه به شمار می‌رود. او پس از مرگ پدرش، حافظ اسد، قدرت را سال ۲۰۰۰ در سوریه به دست گرفت و همانند پدرش، با «مشت آهنین» حکومت کرد.
بشار اسد جوان یک ساختار سیاسی به‌شدت کنترل‌شده و سرکوبگر را از پدرش به ارث برد که در آن مخالفت تحمل نمی‌شد.
حافظ اسد ۲۹ سال در راس قدرت بود و پس از آنکه حکومت به بشار واگذار شد، امید می‌رفت او از سرکوب بکاهد و فضایی بازتر به وجود آورد، اما این امیدها پس از مدت کوتاهی نقش بر آب شد.
بشار اسد در طول دوران ریاست‌جمهوری‌اش اعتراضات مسالمت‌آمیز مردم سوریه را با خشونت سرکوب کرد و با اقدامات خود، یک جنگ داخلی در این کشور به راه انداخت.
جنگ داخلی سوریه که با تظاهرات مسالمت‌آمیز مردم این کشور علیه حکومت اسد در سال ۲۰۱۱ آغاز شد، بیش از ۵۰۰ هزار کشته و شش میلیون آواره بر جای گذاشت.
ورود داعش از یک سو و نیروهای حامی حکومت اسد، نظیر سپاه پاسداران، روسیه و حزب‌الله از سوی دیگر به مناقشه سوریه، علاوه بر تلفات جانی، اقتصاد این کشور را به ویرانی کشاند و زیرساخت‌های آن را به شکل گسترده‌ای تخریب کرد.
بیبیسی در تحلیلی پس از سقوط اسد نوشت متحدان اسد در مقطع کنونی درگیر مسائل مختلفی بودند و «عملا او را رها کردند». بدون حمایت این متحدان، نیروهای وابسته به حکومت سوریه نتوانستند – و در برخی نقاط نخواستند – مخالفان را متوقف کنند.
تغییر چهره خاورمیانه پس از سقوط اسد
پایان پنج دهه حکومت خاندان اسد بر سوریه توازن قدرت در خاورمیانه را تغییر خواهد داد.
جمهوری اسلامی بار دیگر شاهد ضربه‌ای به نفوذ منطقه‌ای خود بود زیرا حکومت اسد نقشی محوری در ارتباط تهران و حزب‌الله لبنان ایفا می‌کرد و در انتقال تسلیحات و مهمات به این گروه دست داشت.
حزب‌الله نیز پس از بیش از یک سال نبرد با اسرائیل، به‌شدت تضعیف شده است و سرنوشتی نامشخص دارد. حوثی‌های یمن، دیگر گروه نیابتی جمهوری اسلامی، اوضاع بهتری ندارند و در ماه‌های گذشته، مکررا هدف حملات هوایی قرار گرفته‌اند.
با در نظر گرفتن وضعیت سایر گروه‌های مورد حمایت جمهوری اسلامی در منطقه، مانند شبه‌نظامیان عراقی و حماس در غزه، می‌توان گفت آنچه مقام‌های حکومت ایران «محور مقاومت» می‌خوانند، در تحولات اخیر به‌شدت آسیب دیده است.
اسرائیل همواره جمهوری اسلامی را تهدیدی وجودی قلمداد کرده است و به همین دلیل، از تغییر چهره خاورمیانه پس از تضعیف «محور مقاومت» استقبال خواهد کرد.
ترکیه چه رویکردی در قبال تحولات سوریه خواهد داشت؟
در همین حال، خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داد پس از سرنگونی بشار اسد، پناهنده‌های سوری در برخی مناطق ترکیه به جشن و پایکوبی پرداختند و بسیاری از آن‌ها از احتمال بازگشت به وطن خود ابراز خرسندی کردند.
این رسانه افزود ترکیه ۹۱۱ کیلومتر مرز مشترک با سوریه دارد و از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱، یکی از حامیان اصلی گروه‌های مخالف اسد بوده است.
در حالی که مقام‌های ترکیه هرگونه دخالت در تحولات اخیر سوریه را به‌شدت رد کرده‌اند، ناظران بر این باورند رخدادهای سوریه، که به نظر می‌رسد با اهداف دیرینه ترکیه در منطقه هماهنگ است، بدون رضایت آنکارا نمی‌توانست به قوع بپیوندد.
به دنبال رویدادهای سوریه، ترکیه قادر است از طریق «ارتش ملی سوریه»، نیروهای کُرد وابسته به حزب کارگر کردستان (پ‌ک‌ک) را به عقب براند.
ترکیه همواره حمایت خود را از تمامیت ارضی سوریه اعلام کرده است. به گزارش آسوشیتدپرس، «آخرین چیزی که ترکیه می‌خواهد، یک منطقه خودمختار تحت کنترل کردها در مرزهایش یا موج جدیدی از پناهجویان ناشی از بی‌ثباتی است».
این بدان معناست که سقوط حکومت سوریه می‌تواند خطراتی نیز برای ترکیه به همراه داشته باشد که از آن جمله می‌توان به احتمال بروز هرج و مرج، و در پی آن، موج جدید مهاجرت به این کشور اشاره کرد.
سینان اولگن، مدیر مرکز مطالعات اقتصاد و سیاست خارجی مستقر در استانبول، در همین رابطه گفت: «نخستین و مهم‌ترین خواسته ترکیه، یک سوریه باثبات است.»
او افزود بزرگ‌ترین خطری که ترکیه تمام تلاش خود را برای جلوگیری از وقوع آن به کار خواهد گرفت، تجزیه سوریه است زیرا در صورت محقق شدن چنین سناریویی، ساختارهای گوناگون قدرت برای به دست آوردن خودمختاری در سوریه رقابت خواهند کرد و این مساله به مذاق آنکارا خوش نخواهد آمد.
به گفته این تحلیل‌گر، ایجاد یک دوره انتقالی پایدار در سوریه این امکان را به ترکیه خواهد داد تا کمک‌های اقتصادی خود را در اختیار سوریه قرار دهد و شرایط را برای بازگشت پناهجویان به کشورشان فراهم کند.
