عضو سازمان توسعه تجارت ایران: صادرات ۵۰۰ میلیون دلاری جمهوری اسلامی به سوریه شدنی نیست
حدود دو هفته پیش که مخالفان حاکم بر دمشق عملیات خود را از مقر اصلی‌شان در ادلب آغاز کردند، کمتر کسی گمان می‌کرد این کارزار به سقوط حکومت بشار اسد بینجامد. آنچه اکنون قطعی به نظر می‌رسد این است که تحولات برق‌آسای سوریه، توازن قدرت در منطقه را دستخوش تغییر خواهد کرد.
سرنگونی حکومت بشار اسد نقطه عطفی برای سوریه به شمار می‌رود. او پس از مرگ پدرش، حافظ اسد، قدرت را سال ۲۰۰۰ در سوریه به دست گرفت و همانند پدرش، با «مشت آهنین» حکومت کرد.
بشار اسد جوان یک ساختار سیاسی به‌شدت کنترل‌شده و سرکوبگر را از پدرش به ارث برد که در آن مخالفت تحمل نمی‌شد.
حافظ اسد ۲۹ سال در راس قدرت بود و پس از آنکه حکومت به بشار واگذار شد، امید می‌رفت او از سرکوب بکاهد و فضایی بازتر به وجود آورد، اما این امیدها پس از مدت کوتاهی نقش بر آب شد.
بشار اسد در طول دوران ریاست‌جمهوری‌اش اعتراضات مسالمت‌آمیز مردم سوریه را با خشونت سرکوب کرد و با اقدامات خود، یک جنگ داخلی در این کشور به راه انداخت.
جنگ داخلی سوریه که با تظاهرات مسالمت‌آمیز مردم این کشور علیه حکومت اسد در سال ۲۰۱۱ آغاز شد، بیش از ۵۰۰ هزار کشته و شش میلیون آواره بر جای گذاشت.
ورود داعش از یک سو و نیروهای حامی حکومت اسد، نظیر سپاه پاسداران، روسیه و حزب‌الله از سوی دیگر به مناقشه سوریه، علاوه بر تلفات جانی، اقتصاد این کشور را به ویرانی کشاند و زیرساخت‌های آن را به شکل گسترده‌ای تخریب کرد.
بیبیسی در تحلیلی پس از سقوط اسد نوشت متحدان اسد در مقطع کنونی درگیر مسائل مختلفی بودند و «عملا او را رها کردند». بدون حمایت این متحدان، نیروهای وابسته به حکومت سوریه نتوانستند – و در برخی نقاط نخواستند – مخالفان را متوقف کنند.
تغییر چهره خاورمیانه پس از سقوط اسد
پایان پنج دهه حکومت خاندان اسد بر سوریه توازن قدرت در خاورمیانه را تغییر خواهد داد.
جمهوری اسلامی بار دیگر شاهد ضربه‌ای به نفوذ منطقه‌ای خود بود زیرا حکومت اسد نقشی محوری در ارتباط تهران و حزب‌الله لبنان ایفا می‌کرد و در انتقال تسلیحات و مهمات به این گروه دست داشت.
حزب‌الله نیز پس از بیش از یک سال نبرد با اسرائیل، به‌شدت تضعیف شده است و سرنوشتی نامشخص دارد. حوثی‌های یمن، دیگر گروه نیابتی جمهوری اسلامی، اوضاع بهتری ندارند و در ماه‌های گذشته، مکررا هدف حملات هوایی قرار گرفته‌اند.
با در نظر گرفتن وضعیت سایر گروه‌های مورد حمایت جمهوری اسلامی در منطقه، مانند شبه‌نظامیان عراقی و حماس در غزه، می‌توان گفت آنچه مقام‌های حکومت ایران «محور مقاومت» می‌خوانند، در تحولات اخیر به‌شدت آسیب دیده است.
اسرائیل همواره جمهوری اسلامی را تهدیدی وجودی قلمداد کرده است و به همین دلیل، از تغییر چهره خاورمیانه پس از تضعیف «محور مقاومت» استقبال خواهد کرد.
ترکیه چه رویکردی در قبال تحولات سوریه خواهد داشت؟
در همین حال، خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داد پس از سرنگونی بشار اسد، پناهنده‌های سوری در برخی مناطق ترکیه به جشن و پایکوبی پرداختند و بسیاری از آنها از احتمال بازگشت به وطن خود ابراز خرسندی کردند.
این رسانه افزود ترکیه ۹۱۱ کیلومتر مرز مشترک با سوریه دارد و از زمان آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱، یکی از حامیان اصلی گروه‌های مخالف اسد بوده است.
در حالی که مقام‌های ترکیه هرگونه دخالت در تحولات اخیر سوریه را به‌شدت رد کرده‌اند، ناظران بر این باورند رخدادهای سوریه، که به نظر می‌رسد با اهداف دیرینه ترکیه در منطقه هماهنگ است، بدون رضایت آنکارا نمی‌توانست به قوع بپیوندد.
به دنبال رویدادهای سوریه، ترکیه قادر است از طریق «ارتش ملی سوریه»، نیروهای کُرد وابسته به حزب کارگر کردستان (پ‌ک‌ک) را به عقب براند.
ترکیه همواره حمایت خود را از تمامیت ارضی سوریه اعلام کرده است. به گزارش آسوشیتدپرس، «آخرین چیزی که ترکیه می‌خواهد، یک منطقه خودمختار تحت کنترل کردها در مرزهایش یا موج جدیدی از پناهجویان ناشی از بی‌ثباتی است».
این بدان معناست که سقوط حکومت سوریه می‌تواند خطراتی نیز برای ترکیه به همراه داشته باشد که از آن جمله می‌توان به احتمال بروز هرج و مرج، و در پی آن، موج جدید مهاجرت به این کشور اشاره کرد.
سینان اولگن، مدیر مرکز مطالعات اقتصاد و سیاست خارجی مستقر در استانبول، در همین رابطه گفت: «نخستین و مهم‌ترین خواسته ترکیه، یک سوریه باثبات است.»
او افزود بزرگ‌ترین خطری که ترکیه تمام تلاش خود را برای جلوگیری از وقوع آن به کار خواهد گرفت، تجزیه سوریه است زیرا در صورت محقق شدن چنین سناریویی، ساختارهای گوناگون قدرت برای به دست آوردن خودمختاری در سوریه رقابت خواهند کرد و این مساله به مذاق آنکارا خوش نخواهد آمد.
به گفته این تحلیل‌گر، ایجاد یک دوره انتقالی پایدار در سوریه این امکان را به ترکیه خواهد داد تا کمک‌های اقتصادی خود را در اختیار سوریه قرار دهد و شرایط را برای بازگشت پناهجویان به کشورشان فراهم کند.
محمدباقر قالیباف، رییس مجلس با اشاره به حضور نظامی در کشورهای منطقه در سال‌های اخیر، گفت: «ما آن زمان به درخواست دولت عراق و دولت سوریه به آنجا رفتیم چون امت اسلامی در خطر بود، این وظیفه بود یعنی امنیت ملی ما در خطر بود.»
محمدباقر قالیباف، رییس مجلس با اشاره به سفر اخیر خود به لبنان، گفت: «جبهه مقاومت را زنده‌تر و مصمم‌تر از همیشه دیدم و حزب‌الله از همیشه خلاق‌تر و قوی‌تر است.» او افزود: «شما و دشمنان خواهید دید که جبهه مقاومت از همیشه زنده‌تر است.»
گروهی از دانشجویان دانشگاه بهشتی، یک‌شنبه ۱۸ آذر در اعتراض به مسمومیت دانشجویان دختر بر اثر نشت گاز خوابگاه، در محوطه این دانشگاه تجمع و تحصن کردند.
این دانشجویان با انتقاد از بی‌توجهی مسئولان دانشگاه به وضعیت نامناسب رفاهی خود در خوابگاه، خواستار استعفای رییس دانشگاه شدند.
ویدیوهای منتشر شده نشان می‌دهد دانشجویان معترض در جریان تجمع خود شعارهایی از جمله «دانشجو داد بزن / حق‌ات را فریاد بزن»، «دانشجو روز نمی‌خواهد / رفاه و خوابگاه می‌خواهد» و «رییس بی‌کفایت، استعفا استعفا»، سردادند.
۱۶ آذر، هم‌زمان با روز دانشجو در ایران، ۴۴ دانشجوی دانشگاه بهشتی در خوابگاه دختران در ولنجک، به دنبال انتشار گاز مونوکسید کربن دچار مسمومیت شده و به بیمارستان منتقل شدند.
در ادامه، آتش‌نشانی تهران اعلام کرد که این رخداد به دلیل نقص فنی در موتورخانه خوابگاه دانشجویی رخ داده است.
پس از آن در ۱۷ آذر دانشجویان دانشگاه بهشتی اعلام کردند که در واکنش به بی‌توجهی به در خطر بودن جان دانشجویان، ۱۸ آذر در محوطه دانشگاه تجمع اعتراضی برگزار خواهند کرد.
ساعاتی پس از آن خبرنامه دانشجویان امیرکبیر در خبری به نقل از دانشجویان نوشت که بلوک دوم خوابگاه کوی دختران دانشگاه بهشتی مجددا دچار نشتی گاز شده و سیستم گرمایشی و شوفاژها خاموش شده‌اند.
سایت انصاف‌نیوز نیز در خبری در این خصوص نوشت دانشجویان احساس خطر کرده و پس از ترک اتاق‌هایشان، بالاجبار در محوطه پراکنده شده یا در طبقات دیگر همان بلوک یا بلوک‌های دیگر ساکن شده‌اند.
هم‌زمان سخنگوی سازمان اورژانس کشور از جان‌باختن ۸۵ نفر در کشور بر اثر استنشاق گاز مونوکسیدکربن در ۷۷ روز گذشته خبر داد و گفت بیشترین فوتی‌ها مربوط به تهران با ۱۲ نفر، اصفهان با ۱۲ نفر و خراسان رضوی با هفت نفر است.
به گفته بابک یکتاپرست، از ابتدای مهر تا ۱۷ آذر امسال، هزار و ۴۹۷ نفر در کشور با گاز مونوکسیدکربن مسموم شدند.
مسمومیت دانشجویان در خوابگاه‌های دانشجویی پیش از این نیز سابقه داشته و اعتراضاتی را به همراه داشته است.
در هفته‌های گذشته دانشجویان معترض در برخی دانشگاه‌های ایران به دلایل مختلف دست به تجمع و تحصن زدند.
سقوط حکومت بشار اسد در همان نخستین ساعات موجی از واکنش‌های جهانی را به همراه داشت. آمریکا، اتحادیه اروپا و اسرائیل از سقوط حکومت سوریه ابراز خرسندی کردند. جمهوری اسلامی خواهان تداوم رابطه با سوریه پسا اسد شد و برخی از همسایگان سوریه هم بر پرهیز از هرج و مرج تاکید کردند.
استقبال اسرائیل از سقوط اسد
بنیامین نتانیاهو گفت که سقوط اسد «نتیجه مستقیم حملات ما علیه جمهوری اسلامی و حزب‌الله است.»
او تاکید کرد که «اجازه نخواهیم داد هیچ نیروی متخاصمی در مرزهای ما مستقر شود.»
ساعاتی پیش از این سخنان ارتش اسرائیل اعلام کرد نیروهای خود را در منطقه حائل تحت نظارت سازمان ملل متحد با سوریه و در تعدادی از نقاط لازم برای دفاع با توجه به آخرین رویدادها در این کشور عربی مستقر کرده است.
در همین حال وزیر دفاع اسرائیل گفت که او و بنیامین نتانیاهو به ارتش اسرائیل دستور دادند تا با کنترل منطقه حائل و نقاط استراتژیک، از برقراری امنیت در شهرک‌های اسرائیلی اطمینان حاصل کند.
اتحادیه اروپا: پایان دیکتاتوری اسد یک تحول مثبت است
در ادامه واکنش‌های مقام‌های غربی، مایا کالاس، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در حساب ایکس خود «پایان دیکتاتوری اسد» را «یک تحول مثبت و مورد انتظار» خواند.
او همچنین سقوط اسد را بیانگر ضعیف شدن روسیه و ایران به عنوان حامیان او دانست.
مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تاکید کرد که این اتحادیه با «همه شرکای سازنده در سوریه و منطقه کار خواهد کرد».
در همین حال امانوئل مکرون، رییس‌جمهور فرانسه، با استقبال از سقوط حکومت بشار اسد و ادای احترام به مردم سوریه گفت:«سرانجام دولت وحشی سقوط کرد.»
او تاکید کرد که فرانسه به امنیت خاورمیانه متعهد خواهد ماند.
اولاف شولتس، صدراعظم آلمان، از سقوط بشار اسد، به عنوان «خبر خوب» استقبال کرد و افزود که او «به طرز وحشیانه‌ای» مردم خود را سرکوب و کشتار کرد.
دنیل شاپیرو، مقام وزارت دفاع آمریکا، نیز ضمن استقبال از سقوط اسد خواستار حفاظت از غیرنظامیان، به‌ویژه اقلیت‌ها، احترام به قوانین بین‌المللی و تلاش برای ایجاد سیاستی فراگیر در سوریه شد.
در همین حال وزیران دفاع ترکیه و آمریکا طی تماس تلفنی درباره تحولات سوریه گفت‌وگو کردند.
هاکان فیدان، وزیر خارجه ترکیه، کشور حامی مخالفان اسد، گفت:«ترکیه برای وحدت ملی، حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه اهمیت زیادی قائل است.»
او همچنین از «رویکرد سازنده ایران» در قبال بحران سوریه قدردانی کرد
واکنش روسیه و جمهوری اسلامی
وزارت خارجه روسیه نیز اعلام کرد که بشار اسد پس از گفت‌وگو با طرف‌های درگیری از ریاست‌جمهوری استعفا داده است. در این بیانیه اعلام شده که روسیه در این مذاکرات شرکت نداشته است.
روسیه همچنین اعلام کرد که نیروهایش در پایگاه‌های خود در سوریه به حالت آماده‌باش هستند اما هیچ تهدید فوری علیه آنها وجود ندارد.
وزارت خارجه جمهوری اسلامی نیز بدون اشاره مستقیم به سقوط حکومت بشار اسد، تنها به «تحولات سوریه» پرداخت و بر ادامه روابط دو کشور «بر اساس علائق و منافع مشترک و عمل به تعهدات حقوقی بین‌المللی» تاکید کرد.
در این اطلاعیه تاکید شده است:«تعیین سرنوشت و تصمیم‌گیری در مورد آینده سوریه تنها بر عهده مردم این کشور، بدون مداخله مخرب یا تحمیل خارجی است.»
وزارت خارجه چین نیز اعلام کرد که اوضاع سوریه را زیر نظر دارد و امیدوار است که ثبات به سرعت برقرار شود.
مقام‌های کشورهای عربی از جمله پادشاه اردن و وزارت خارجه قطر خواستار انتقال صلح آمیز قدرت و جلوگیری از هرج و مرج در سوریه شده‌اند.
در همین حال یک مقام عربستان سعودی به رویترز گفت که این کشور امیدوار است روندهای مثبتی مانند حفاظت از نهادهای دولتی و حمایت از اقلیت‌ها در سوریه ادامه یابد.
همچنین دولت عراق در بیانیه‌ای اعلام کرد که هرگونه دخالت در امور داخلی سوریه یا حمایت از یک طرف علیه طرف دیگر، تنها به تشدید درگیری‌ها و تفرقه منجر خواهد شد.
