حسن حسن‌زاده، فرمانده سپاه محمد رسول‌الله تهران بزرگ، پیش از برگزاری رزمایش جمعه که با عنوان رزمایش ۱۱۰ هزار نفره راهیان قدس برگزار شد، گفته بود بر اساس رویه‌ای که پس از سقوط اسد افزایش یافته است، بسیاری از سپاهی‌ها و بسیجی‌ها از پذیرش دعوت برای شرکت در رزمایش خوداری کرده‌اند.
سگو که با درجه سرتیپی بازنشسته شده است، با اشاره به اینکه به باور او کارتر در به قدرت رسیدن آیت‌الله‌ها در ایران نقش داشته است، به ایران اینترنشنال گفت: «او برای بیرون راندن شاه، هر کاری می‌توانست کرد، بدون اینکه فکر کند چه کسی جایگزین او خواهد شد. کارتر علیه شاه صحبت کرد و او را مورد انتقاد قرار داد.»
سگو در ادامه با اشاره به ساواک گفت: «من نمی‌گویم حکومت شاه خوب بود یا فساد نداشت. این را هم نمی‌گویم ساواک خوب بود. اما هر بار در این موقعیت‌ها باید فکر کنی چطور می‌خواهی ادامه دهی یا چه کسی جایگزین خواهد شد.»
سگو از سال ۱۳۵۵ تا ۱۳۵۷ به‌عنوان وابسته نظامی اسرائیل در ایران خدمت کرد و پس از بازگشت روح‌الله خمینی به ایران در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷، از ایران گریخت.
او مشاهدات، گفت‌وگوها و دیده‌های خود را از سال‌های منتهی به انقلاب و پیامدهای آن به‌عنوان شاهد عینی ارائه داده است.
سگو که افسر ارشد ارتش اسرائیل در ایران بود، در آستانه انقلاب ۵۷ در گفت‌وگوهای مستقیم با کارتر و مقام‌های دولتی و نظامی آمریکا، ایران و اسرائیل شرکت داشت و شاهد تحول نظام پادشاهی به حکومت دینی در ایران بود.
سگو می‌گوید برای کارتر احترام قائل است و او را برای پیشگامی در حقوق بشر و نیز به‌خاطر نقش او در توافق کمپ دیوید که به صلح میان مصر و اسرائیل منجر شد، می‌ستاید، اما معتقد است که این رییس‌جمهوری دموکرات به ایران پشت کرد و به گفته او «رفتارش با ایران فاجعه‌بار بود.»
میراث جنجالی کارتر در ایران
نقش کارتر در ایران همواره محل بحث و جنجال بوده است. شماری از کاربران ایرانی فعال در شبکه‌های اجتماعی وقتی از درگذشت کارتر در ۹ دی‌ماه سال جاری باخبر شدند، درباره آن‌چه نقش او در به قدرت رسیدن خمینی می‌دانند، نوشتند.
سگو، که پس از انقلاب ۱۳۵۷ هم همچنان رابطه دوستانه خود با کارتر را حفظ کرده بود، می‌گوید رئیس‌جمهوری فقید ایالات متحده بر این باور بود که پایان حکومت ۳۷ ساله شاه و ۲۵۰۰ سال نظام پادشاهی در ایران به دموکراسی در این کشور منجر خواهد شد.
به‌گفته سگو، باور کارتر به دموکراسی و حقوق بشر، محرک اصلی این نگرش بود. او بر این باور است که آمریکایی‌ها، ساده‌دلانه می‌پنداشتند خمینی که ضدکمونیست بود، منافع آمریکا را در این کشور حفظ خواهد کرد و در آن مقطع بر این باور بودند که شاه کنترل کشور را دیگر از دست داده و محکوم به شکست است.
ژنرال رابرت هایزر سال ۱۳۵۷ با ماموریتی محرمانه به‌عنوان فرستاده‌ی آمریکا به تهران اعزام شد تا با فرمانده‌های ارتش ایران دیدار کند. سگو روایتی از این سفر را مطرح می‌کند که اسناد از طبقه‌بندی خارج‌شده آمریکا و خاطرات هایزر نیز آن را تایید می‌کنند.
سگو در گفت‌وگو با برنامه چشم‌اندازی به ایران به ایران اینترنشنال گفت: «او به‌جای اینکه سراغ ارتش برود و اعتمادسازی کند یا جایگزینی نظامی یا غیرنظامی را برای حفظ روابط با آمریکا و غرب تقویت کند، واقعا بر دموکراسی تاکید داشت.»
بعدها معلوم شد شماری از فرمانده‌های ارشد ارتش در تدارک فرار خود از ایران بودند و حتی برخی از آن‌ها با فعالان انقلابی تماس گرفته بودند.
بر اساس آن‌چه در خاطرات هایزر آمده است دولت کارتر حمایت آمریکا از یک کودتا را منتفی نمی‌دانست. طبق خاطرات هایزر و یادآوری‌های سگو، زبیگنیو برژینسکی، مشاور وقت امنیت ملی، طرفدار اقدام فوری بود اما سایروس ونس، وزیر خارجه وقت ایالات متحده با کودتا مخالف بود.
هایزر در خاطراتش نوشته است: «برژینسکی می‌خواست این دستور، به ارتش ایران چراغ سبزی برای کودتای نظامی بدهد. رییس‌جمهوری کارتر نیز قصد داشت چنین معنایی را فقط در نهایت و به‌عنوان آخرین راه‌حل منتقل کند.»
در خود دولت آمریکا نیز، مقام‌ها درباره چگونگی برخورد با متحد در حال زوال خاورمیانه‌ای‌شان، در بحبوحه جنگ سرد، دچار دودستگی بودند.
سگو معتقد است ضمن اینکه کمونیسم در آن زمان برای آمریکایی‌ها تهدید اصلی محسوب می‌شد، جستجوی کارتر برای دموکراسی، او را نسبت به نیت واقعی خمینی دچار ساده‌اندیشی کرد
سگو توضیح می‌دهد: «داستان عجیب این است که قبل از به زمین نشستن پرواز خمینی در تهران، رییس‌جمهوری کارتر با رییس‌جمهوری فرانسه و آلمان تماس گرفت و به آن‌ها گفت: «نگران نباشید، من درباره خمینی تحقیق کرده‌ام و او کمونیست نیست.»
مکاتبات خمینی و کارتر؟
سال ۲۰۱۶، بی‌بی‌سی بر اساس اسناد محرمانه آمریکا که به تازگی از طبقه‌بندی محرمانه خارج شده بود، گزارشی منتشر کرد که نشان می‌داد کارتر پیش از به قدرت رسیدن خمینی، با او و نمایندگانش در تهران تماس‌هایی داشته است.
گفته می‌شود خمینی که آن زمان در پاریس در تبعید بود، در نامه‌هایی به کارتر تضمین داده بود که ثبات را برقرار کرده و منافع آمریکا حفظ خواهد شد.
مقام‌های جمهوری اسلامی البته بارها هرگونه مکاتبه محرمانه با کشوری که خمینی آن را «شیطان بزرگ» می‌نامید، انکار کرده‌اند.
در سوی دیگر، مقام‌هایی مانند استوارت آیزنستت، مشاور ارشد سیاست داخلی کارتر، شاه را مقصر اصلی به قدرت رسیدن جمهوری اسلامی می‌دانند.
آیزنستت پنجشنبه در یک سخنرانی در مراسم خاکسپاری کارتر با اشاره به انقلاب ۵۷، گفت: «جیمی کارتر ایران را از دست نداد، شاه از دست داد.»
در این مراسم که جو بایدن، دونالد ترامپ و سه رییس‌جمهور پیشین آمریکا حضور داشتند، با این یادآوری رخدادهای پرمناقشه سال ۱۳۵۷ در ایران بار دیگر در میان عالی‌ترین رهبران کشور آمریکا مورد بازخوانی قرار گرفت.
آیا پشیمانی در کار بود؟
چند سال پس از انقلاب ۱۳۵۷، سگو در کنفرانسی در رابطه با صلح در آتلانتا با رییس‌جمهوری کارتر و سایروس ونس دیدار کرد.
او می‌گوید کنجکاو بود بداند دولت کارتر پس از تثبیت قدرت خمینی به چه نتیجه‌ای رسیده و مستقیما از ونس پرسیده آیا از عملکرد آمریکا در دوران انقلاب ۱۳۵۷ پشیمان است یا خیر؟
سگو می‌گوید: «به او گفتم باید از شما بپرسم. حالا بعد از انقلاب، چه احساسی دارید؟» او گفت که به‌شدت پشیمان است و این [حمایت نکردن جدی از شاه] اشتباه بزرگی بود.»
سگو اضافه می‌کند که همان شب همین پرسش را از کارتر هم پرسیده است: «رییس‌جمهوری کارتر هیچ پشیمانی نشان نداد.»
پیشنهاد کمک اسرائیل
در سال ۱۳۵۶، زمانی که احساسات ضددربار در حال رشد بود و فراتر از پایتخت ایران گسترش می‌یافت، اسرائیلی‌ها به تهران پیشنهاد کمک دادند.
موشه دایان، وزیرخارجه وقت اسرائیل با همراهی ییتسحاک سگو با نعمت‌الله نصیری، رییس وقت ساواک دیدار کردند. دیداری که به گفته‌ی سگو، آن‌گونه که مقام‌های اسرائیلی انتظار داشتند پیش نرفت.
سگو می‌گوید: «من بعد از ۴۵ سال هم آن دیدار را طوری به یاد دارم که انگار همین دیروز رُخ داده است.»
او روایت می‌کند: «دایان به نصیری که پسرش را روی پاهایش نشانده بود، گفت: ژنرال نصیری، سگو به من گفت که تظاهرات بزرگی در جریان است. من آمده‌ام که هر کمکی از اسرائیل خواستید در اختیارتان بگذارم.»
سگو ادامه می‌دهد: «نصیری به او گفت: نگران نباشید، همه چیز تحت کنترل است. ما اوضاع را کنترل می‌کنیم. به هیچ‌چیز نیاز نداریم. همه‌چیز داریم. اما حالا که آمدید، بیا درباره جنگ اتیوپی و سومالی حرف بزنیم.»
سگو با یادآوری آن روز می گوید وقتی از جلسه بیرون آمدند، سرخورده شده بود. او می‌گوید دایان به او گفت: «خجالت می‌کشم این را بگویم. نصیری فراموشی گرفته است. برویم.»
برای شنیدن نسخه انگلیسی کامل این گفتگو و آگاهی بیشتر درباره چگونگی فرار سگو از ایران و دیدارش با محمدحسین بهشتی پیش از فرارش از ایران، قسمت ۳۳ پادکست چشم‌اندازی به ایران را می‌توانید تماشا کنید یا گوش دهید. این برنامه را می‌توانید در یوتیوب، اسپاتیفای، اپل، آمازون، کست‌باکس یا دیگر پلتفرم‌های اصلی پادکست گوش دهید.
براساس اطلاعاتی که رسانه‌های رسمی در ایران منتشر کرده‌اند هدف این رزمایش «پیام آمادگی همه‌جانبه بسیجیان برای مقابله با هر تهدید و نشان دادن سطح آمادگی، انسجام و مهارت‌های حرفه‌ای بسیجیان در امداد و نجات، دفاع از کوی و برزن و مقابله با عملیات‌های تروریستی» بوده است.
در راهپیمایی جمعه ۲۱ دی‌ماه ۱۴۰۳، که سپاه آن را «رزمایش» نامیده، بسیجیان از سه راه تهران پارس در شرق تهران، راهپیمایی خود را به طرف چهارراه ولی عصر در مرکز تهران آغاز کردند.
در طی این مسیر، برخی تجهیزات و ماکت تجهیزات به نمایش در آمد. همچنین بسیجیان، ماکتهای مقوایی از حسن نصرالله، دبیر کل سابق حزب الله لبنان، یحیی سینوار و اسماعیل هنیه، رهبران سابق حماس و فرماندهان ارشد کشتهشده سپاه به دست داشتند که همگی آن‌ها از سوی اسرائیل مورد هدف قرار گرفتند.
در چندسال اخیر حامیان حکومت در مراسم حکومتی «۲۲ بهمن»، از ماکت مقوایی روح الله خمینی که از سوی کاربران فضای مجازی به طنز «امام مقوایی» نامیده می‌شود، استفاده می‌کردند.
هرچند تصاویر منتشر شده از این رزمایش، نمیتواند اثبات کند که ۱۱۰ هزار نفر در آن شرکت داشتند، اما به گزارش خبرگزاریهای رسمی، توزیع بستههای معیشتی، ۶۷۰ سری جهیزیه و لوازمالتحریر از جمله برنامه‌های آن بوده است.
یکی از ماموریتهای اصلی سپاه «محمد رسول‌الله» سرکوب اعتراضات پایتخت است. این دومین رزمایش امنیتی سپاه طی دو ماه اخیر است که همزمان با احتمال بروز اعتراضات سراسری در پی بحران ناکارآمدی جمهوری اسلامی برگزار می‌شود.
دو ماه پیش سپاه رزمایشی امنیتی در اطراف تهران در جاده تلو و در مقر تیپ امنیتی «آل محمد» که بر سرکوب اعتراضات شهری متمرکز است برگزار کرده بود.
برنز جمعه ۲۱ دی در مصاحبه با «رادیو عمومی ملی» آمریکا، موسوم به «انپیآر»، گفت: «موقعیت استراتژیک ایران در طول شش یا هفت ماه گذشته بهطور قابل توجهی آسیب دیده است.»
رییس سی‌آی‌ای با اشاره به دو حمله موشکی «نافرجام» جمهوری اسلامی به اسرائیل، «فروپاشی» حزب‌الله لبنان به‌عنوان مهمترین گروه نیابتی تهران، «کاهش شدید قدرت حماس» در نوار غزه و در نهایت سقوط حکومت بشار اسد افزود: «تمامی این مسائل رژیم ایران را از نظر استراتژیک، در موقعیت بسیار ضعیفتری قرار داده است.»
به گفته برنز، شرایط کنونی جمهوری اسلامی میتواند امکان آغاز «مذاکرات جدی» در خصوص برنامه هسته‌ای تهران را فراهم آورد.
در هفتههای اخیر و همزمان با نزدیک شدن به آغاز به کار رسمی دولت دونالد ترامپ، مقام‌های جمهوری اسلامی از تمایل خود برای از سرگیری مذاکرات هسته‌ای خبر دادهاند.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، ۱۴ دی در مصاحبه با شبکه سیسیتیوی چین اعلام کرد تهران برای مذاکرات «سازنده و بدون تاخیر» بر سر برنامه هسته‌ای خود آمادگی دارد.
او در عین حال تاکید کرد مذاکرات آتی باید «با هدف رسیدن به یک توافق» انجام شود.
محمدجواد ظریف، معاون راهبردی دولت جمهوری اسلامی، هم آذرماه در مقالهای در مجله فارِن اِفِرز، خواستار اقدامات «ملموس و عملی» غرب در مسیر احیای برجام شد و گفت ترامپ باید به دنبال توافقی باشد که به هر دو طرف سود برساند.
شورای حکام آژانس بینالمللی اول آذر به پیشنهاد بریتانیا، فرانسه و آلمان، قطعنامهای علیه برنامه هسته‌ای حکومت ایران به تصویب رساند و بر لزوم همکاری فوری تهران با آژانس تاکید کرد.
امانوئل مکرون، رییس‌جمهوری فرانسه، ۱۷ دی نسبت به نزدیک شدن برنامه هسته‌ای حکومت ایران به «نقطه بیبازگشت» هشدار داد و از احتمال تصمیمگیری درباره اجرای مکانیسم ماشه علیه جمهوری اسلامی سخن گفت.
رییس سی‌آی‌ای در ادامه مصاحبه خود با انپیآر گفت اولویت جمهوری اسلامی در مقطع فعلی چیزی جز «بقا» نیست و موقعیت تضعیفشده حکومت ایران ممکن است تهران را به تلاش برای «بازسازی بازدارندگی» خود وادارد.
برنز اضافه کرد احتمال میرود که جمهوری اسلامی در مواجهه با شرایط کنونی، تصمیم سال ۲۰۰۳ خود برای تعلیق برنامه تولید تسلیحات هسته‌ای را تغییر دهد.
او تاکید کرد: «ما امروز هیچ نشانهای از اتخاذ چنین تصمیمی نمیبینیم، اما واضح است که این موضوع را بهدقت رصد می‌کنیم.»
در ماههای اخیر و بهویژه پس از حمله پنجم آبان اسرائیل به دهها هدف نظامی در ایران، شماری از مقام‌های جمهوری اسلامی از احتمال تغییر «دکترین هسته‌ای» تهران خبر دادهاند.
کمال خرازی، رییس شورای راهبردی روابط خارجی و مشاور علی خامنهای، ۱۱ آبان گفت اگر جمهوری اسلامی در معرض «تهدیدی وجودی» قرار بگیرد، ممکن است دکترین هسته‌ای خود را تغییر دهد.
او افزود جمهوری اسلامی از «توانایی لازم» برای ساخت سلاح اتمی برخوردار است و در این زمینه با «مشکلی» مواجه نیست.
احمد نادری، عضو هیات رییسه مجلس، هم ۲۶ آبان با تاکید بر ضرورت «تغییر دکترین هسته‌ای» حکومت ایران، اذعان کرد برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی نتوانسته است از نظر امنیتی «هیچ» دستاوردی داشته باشد.
علی‌محمد نائینی، سخنگوی سپاه پاسداران، پیشتر گفته بود این رزمایش با هدف آماده‌سازی برای مقابله با هر گونه تهدید احتمالی علیه پایتخت، طراحی شده است.
براساس اطلاعاتی هم که رسانه‌های رسمی در ایران منتشر کردند هدف این رزمایش «پیام آمادگی همه‌جانبه بسیجیان برای مقابله با هر تهدید و نشان دادن سطح آمادگی، انسجام و مهارت‌های حرفه‌ای بسیجیان در امداد و نجات، دفاع از کوی و برزن و مقابله با عملیات‌های تروریستی» بوده است.
نائينی گفته بود این رزمایش ۱۱۰ هزار نفره خواهد بود که با توجه به ابراز نگرانی پیشینی فرمانده سپاه تهران بزرگ از عدم ثبت‌نام به گفته او «بسیاری از دوستان دارای افتخار حضور در سپاه و بسیج» برای شرکت در این رزمایش، مشخص نیست با حضور چه تعداد افرادی برگزار شده است.
حسن‌زاده در صحبت‌های خود که یک روز پیش از برگزاری رزمایش ایراد شده و در رسانه‌های داخلی منتشر شده با اشاره به آن‌چه او خطر «اختلال جمعیتی» در رزمایش خوانده، گفت:«بر اساس آمار حدودی که به بنده وصول شده، دست کم ۲۷هزار برادر و خواهر اهل افغانستان و مقیم ایران فرم شرکت در رزمایش را پر کرده‌اند»
حسن‌زاده در ادامه با اشاره به آن‌چه رویه عدم همراهی اعضا سپاه و بسیج با برنامه‌های سپاه خوانده، گفت: «متاسفانه بسیاری از دوستان که افتخار حضور در بسیج و سپاه را داشته‌اند، تا این لحظه یا به‌علل مختلف عذر خواسته‌اند و یا هنوز پاسخ قاطع نداده‌اند. رویه‌ای که بعد از حوادث سوریه شاهد افزایش آن هستیم.»
حسن‌زاده در ادامه بدون اشاره به جزئیات، گفته بود شرکت در این رزمایش برای شرکت‌کنندگان مزایایی دارد: «بسیج و سپاه در این زمینه از هیچ چیز کوتاهی نخواهند کرد و اتفاقا برادران و خواهران افغانی متقاضی هم از این قضیه راضی هستند.»
مزایایی که بخشی از آن در زمان برگزاری رزمایش رونمایی شد و بر اساس گزارش رسانه‌های داخلی، بین شرکت‌کنندگان آن بسته معیشتی، جهیزیه و لوازم التحریر توزیع شد.
برگزاری رزمایش‌های مختلف همزمان با افزایش نارضایتی‌ها
همزمان با افزایش نارضایتی‌ها در ایران، سپاه پاسداران در حال اجرای سلسله رزمایش‌هایی در کشور است. هدف رزمایش بسیجیان در تهران، که برای دومین بار در دو ماه اخیر برگزار شد، مقابله با اعتراضات مردمی در پایتخت است.
حدود دو ماه پیش، رزمایش امنیتی در اطراف تهران در جاده تلو و در مقر تیپ امنیتی آل محمد سپاه پاسداران که بر سرکوب اعتراضات شهری متمرکز بود، برگزار شد.
سپاه از روز شنبه ۱۵ دی‌ماه هم رزمایش چند مرحلهای موسوم به «پیامبر اعظم ۱۹» را در کشور آغاز کرد که برخلاف رزمایش‌های مشابه که معمولا در سه ماه آخر هر سال از سوی نیروهای مسلح انجام شده، این بار بیشتر بر موضوع امنیت شهری متمرکز شده است.
۱۸ دی‌ماه هم نیروهای موسوم به «صابرین» سپاه در این رزمایش شرکت کردند که به گفته احمدعلی فیضاللهی فرمانده این تیپ، در شرایطی که سایر نیروها نیاز به پشتیبانی دارند وارد عمل میشوند.