پس از ۲۲ سال که ایران، به دلیل اصرار مقامات جمهوری اسلامی بر توسعه برنامه هسته‌ای، با شدیدترین تحریم‌ها روبرو شده است، حالا لاریجانی، سیاستمدار کهنه‌کار و مشاور علی خامنه‌ای، می‌گوید انرژی هسته‌ای تنها «بخشی از توان» جمهوری اسلامی و قابل مذاکره است.
لاریجانی در یک گفت‌وگو با عنوان «میان‌تیتر» با بیان اینکه «مساله هسته‌ای بخشی از توان ملی ماست» گفت: «[برنامه هسته‌ای] همه توان ملی ما نیست و مردم باید زندگی کنند.»
لاریجانی که از سال ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۶، در زمان آغاز چالش‌ها بر سر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، همزمان با ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد، به عنوان دبیر شورای عالی امنیت ملی، هدایت مذاکرات با کشورهای غربی را بر عهده داشت، در این گفت‌وگو با اشاره به همین سابقه گفت، مذاکرات «حد» دارد، اگرچه در توافق هسته‌ای سانتریفیوژها از نه هزار به پنجاه هزار رسید، اما در ازای آن فضای کار و تلاش و توسعه سایر بخش‌ها در کشور ایجاد شد.
این سخنان یادآور گفته‌های مشهور حسن روحانی است. روحانی که توافق برجام در زمان ریاست جمهوری او منعقد شد، آذرماه سال ۱۳۹۲، در دفاع از مذاکرات هسته‌ای گفت: «سانتریفیوژ باید بچرخد، اما زندگی مردم و اقتصاد هم باید بچرخد.»
آیا مشاور رهبر جمهوری اسلامی نظر نظام را بیان می‌کند؟
اگرچه لاریجانی، عنوان مشاور رهبر جمهوری اسلامی را یدک می‌کشد و فرستاده ویژه او در جریان قرارداد پر حاشیه ۲۵ ساله با چین بود، اما او تاکنون دو بار توسط شورای نگهبان، برای حضور در رقابت انتخاباتی ریاست جمهوری رد صلاحیت شده است.
خانواده لاریجانی، به خصوص برادر بزرگتر صادق لاریجانی، که زمانی نفوذ بسیار بالایی در ساختاری جمهوری اسلامی داشتند، از زمان ریاست ابراهیم رئیسی بر قوه قضائیه، به مرور به حاشیه رفتند. آنها ناخرسندی خود را رسانه‌ای هم کردند، اما علی خامنه‌ای با وجود دلجویی تلویحی، در عمل کاری برای آنها نکرد.
سخنان اخیر لاریجانی درباره مذاکره، بیشتر از دفتر خامنه‌ای به جریان کارگزاران و اعتدال‌گرا، یعنی حامیان خانواده اکبر هاشمی رفسنجانی و حسن روحانی، نزدیک است. همان جریانی که لاریجانی سابقا اصولگرا، در سال‌های اخیر خود را به آنها نزدیک کرده است.
تلاش جریان اصلاح‌طلب برای نجات از طریق مذاکره
مذاکره برای رفع تحریم‌ها در جمهوری اسلامی به موضوع رقابت بین دو جریان اصولگرا و اصلاح‌طلب تبدیل شده بود. با خروج دونالد ترامپ از برجام در اردیبهشت سال ۱۳۹۷، که اوضاع اقتصادی ایران را به شکلی تاریخی دچار التهاب کرد، دولت دوم حسن روحانی تا آخرین روزهای خود تلاش کرد توافق برجام را احیا کند؛ به ویژه آنکه با پایان ریاست جمهوری دور اول ترامپ، دولت جو بایدن آمادگی بیشتری برای احیای توافق داشت.
در جریان رقابت‌های انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری سال ۱۴۰۳، پس از مرگ ابراهیم رئیسی روشن شد که بایدن معافیت‌هایی در ماه‌های پایانی دولت روحانی در نظر گرفته بود، دولت روحانی هم قادر بود که توافق را احیا کند. محمدجواد ظریف، وزیر خارجه دولت روحانی که اکنون در سمت معاونت راهبردی ریاست جمهوری، در عمل پشتیبانی از تلاش‌ها برای مذاکره را هدایت می‌کند، اسفند سال ۱۳۹۹ گفته بود دولت بایدن باید پیش از انتخابات سال ۱۴۰۰ برجام را احیا کند.
دولت اصولگرای رئیسی، در تلاش بود توافق را به نام خود ثبت کند، اما موفق نشد. با مرگ رئیسی در بهار سال ۱۴۰۳، مسعود پزشکیان با شعار رفع تحریم‌ها از طریق مذاکره وارد میدان شد، ظریف در این رقابت‌ها شانه به شانه او تلاش کرد.
اما پیروزی پزشکیان، با پیروزی ترامپ در ایالات متحده مصادف شد.
ضعیف‌ترین نسخه اصلاح‌طلبان در مقابل قاطع ترین نسخه کاخ سفید
بر اساس آمار رسمی جمهوری اسلامی که ابهامات جدی درباره آن وجود دارد، در انتخابات ریاست جمهوری سال ۱۴۰۳، نرخ مشارکت در دور اول کمتر از ۴۰ و در دور دوم کمتر از ۵۰ درصد بود. این پایین ترین نرخ مشارکت در انتخابات ریاست جمهوری ایران است. روحانی سال ۱۳۹۲، به پشتوانه مشارکت نزدیک به ۷۳ درصدی به دنبال مذاکرات بود.
در سوی دیگر پیروز انتخابات آمریکا، ترامپ است. محبوبیت او نه تنها نسبت به دور اول کاسته نشده، که افزایش نیز یافته است. او در دور اول ریاست جمهوری خود، فرمان هدف قراردادن قاسم سلیمانی، فرمانده سپاه قدس جمهوری اسلامی را صادر کرد. شخصی که حامیان جمهوری اسلامی به او لقب «مالک اشتر» داده بودند و هدایت گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه را بر عهده داشت. ترامپ در دور اول با خروج از برجام و اعمال برنامه فشار حداکثری، صادرات نفت جمهوری اسلامی را عملا متوقف کرد. در داخل ایران تورم حدود سه برابر شد. دلار که در زمان پیروزی ترامپ در سال ۱۳۹۶، در تهران حدود ۳۶۰۰ تومان معامله می‌شد، پس از خروج او از برجام به نزدیک ۱۱ هزار تومان رسید.
ترامپ سال ۱۴۰۳، با حمایت قاطع اسرائیل در رقابت‌های انتخاباتی همراه بود و اسرائیل در سال ۱۴۰۳، برای اولین بار هم از خاک ایران مورد هدف قرار گرفته و هم به خاک ایران برای اولین بار به طور مستقیم حمله کرده است.
این در حالی است که جمهوری اسلامی دیگر مثل دوران ریاست جمهوری روحانی، حزب الله لبنان، بشار اسد و کتائب حزب‌الله عراق را به عنوان نیروی نیابتی و متحد در اختیار ندارد.
توافق برای بقا، مذاکرات تسلیم
در این شرایط، اخبار منتشر شده نشان می‌دهد بخشی از جریان قدرت در جمهوری اسلامی، به دنبال مذاکره مستقیم با ترامپ است. محمود واعظی، رییس دفتر روحانی در دوران ریاست جمهوری او، در گفت‌وگویی خواسته است جمهوری اسلامی به جای کشورهای ثالث از طریق افراد داخل آمریکا با ترامپ مذاکره کند.
آبان‌ماه ۱۴۰۳، اخباری درباره دیدار ایلان ماسک با امیر سعید ایروانی، سفیر جمهوری اسلامی در سازمان ملل، منتشر شده بود.
نهم بهمن‌ماه نیز، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در گفت‌وگو با اسکای‌نیوز، ضمن اشاره به احتمال انجام مذاکرات جدید با ایالات متحده گفت که اگرچه ایران آماده شنیدن پیشنهادهای ترامپ است اما برای قانع شدن به شروع مذاکرات جدید، شرایط «بسیار متفاوت و دشوارتر از گذشته» است.
در مقابل علی لاریجانی در گفت‌وگوی اخیر خود که در آن اذعان کرد برنامه هسته‌ای قابل مذاکره‌است، تاکید کرد «وقتی کسی پیشنهاد نداده، راجع به چه چیزی صحبت می‌کنیم؟»
لاریجانی با بیان اینکه مذاکره سازوکاری دارد و باید پیشنهادات مدونی وجود داشته باشد، گفت: «الان می بینم خیلی ها در رسانه های داخلی این حرف ها را می زنند. ولع بلاوجه نباید در این قضیه داشته باشم چون کسی چنین پیشنهادی به شما نداده که الان بحث می کنید.»
لاریجانی ادامه داد: «اینقدر عجولانه و پابرهنه در صحنه دیپلماتیک پریدن و حرف زدن، دیگران را به اشتباه محاسباتی می‌اندازد.»
در هفته‌های اخیر، اظهار نظرهایی مشابه عراقچی، که لاریجانی آنها را «پابرهنه پریدن در صحنه دیپلماتیک» توصیف می‌کند پر شمار بوده است. دوشنبه هشتم بهمن، مجید تخت‌روانچی، معاون سیاسی وزیر امور خارجه، از «تعامل و مشورت با دوستان» درباره آغاز به کار دولت ترامپ خبر داد و گفت تهران ایده‌هایی دارد اما باید برای «بدترین حالت» آماده شود.
در حمله آبان ماه ۱۴۰۳ اسرائیل به ایران، به گزارش وال استریت ژورنال، همه سامانه پدافند اس-۳۰۰ جمهوری اسلامی منهدم شد. پس از آن، در آذرماه مقام‌های نظامی اسرائیل اعلام کردند پس از تضعیف گروه‌های نیابتی تهران در خاورمیانه و سقوط حکومت بشار اسد در سوریه، فرصتی برای حمله به تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی به وجود آمده است.
دولت جمهوری اسلامی در حال حاضر، در داخل با زنجیره بحران انرژی روبرو شده است. به طوری که در تابستان توان تامین برق و در زمستان توان تامین برق و گاز را از دست داده است و کشور به طور متوالی به طور ناگهانی تعطیل می‌شود.
در این شرایط، بازگشت ترامپ به کاخ سفید، که به نسبت دور اول اول ریاست جمهوری، تقویت هم شده است، خبر خوبی برای جمهوری اسلامی نیست. بر این اساس، تلاش برای مذاکره، با شرایط فعلی اقتصاد و زیرساخت‌های جمهوری اسلامی در داخل و از دست دادن نیروهای نیابتی در خارج کشور، ضروری است.
