چند ساعت پس از نخستین دور مذاکرات سطح بالای واشنگتن و مسکو در عربستان سعودی، دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا به خبرنگاران گفت از اینکه اوکراین «از نداشتن کرسی» در مذاکرات ریاض ناراضی بود، بسیار سرخورده شده و باید در اوکراین انتخابات برگزار شود تا توافق صلحی با روسیه به دست آید.
به تعبیر نیویورک تایمز، این دیدار میان مقامات ارشد دو کشور، نمایشی قابل توجه از صمیمیت پس از سه سال تلاش آمریکا برای منزوی ساختن مسکو به دلیل تهاجمش در سال ۲۰۲۲ بود.
پس از بیش از چهار ساعت مذاکره، «مارکو روبیو»، وزیر خارجه آمریکا، اعلام کرد دو طرف توافق کرده‌اند روی دستیابی به راه‌حلی صلح‌آمیز برای اوکراین کار کنند و همچنین «فرصت‌های شگفت‌انگیزی را که هم از نظر ژئوپلتیک و هم از نظر اقتصادی برای همکاری با روس‌ها وجود دارد» مورد بررسی قرار دهند.
«سرگئی لاوروف» وزیر خارجه روسیه گفت: «ما فقط به حرف‌های یکدیگر گوش ندادیم، بلکه یکدیگر را واقعا شنیدیم. من دلیل کافی دارم که باور کنم طرف آمریکایی شروع کرده است مواضع ما را بهتر درک کند.»
این دیدار، گسترده‌ترین مذاکرات میان این دو قدرت جهانی طی سه سال گذشته به‌شمار می‌رود و آخرین چرخش دولت ترامپ برای فاصله‌گرفتن از تلاش‌های غرب برای مجازات روسیه به‌خاطر آغاز مخرب‌ترین جنگ اروپا در چندین دهه اخیر محسوب می‌شود.
این نشست همچنین نشان می‌دهد ترامپ قصد دارد رویکرد دولت بایدن در قبال مسکو را که مبتنی بر تحریم، انزوا و ارسال سلاح به اوکراین بود و منجر به کشته شدن ده‌ها هزار سرباز روس شد، کنار بگذارد.
«مایکل والتز» مشاور امنیت ملی ترامپ و «استیو ویتکاف» فرستاده آمریکا در خاورمیانه و از دوستان قدیمی ترامپ نیز در این دیدار به همراه روبیو حضور داشتند. ویتکاف این ملاقات را «مثبت، دلگرم‌کننده و سازنده» توصیف کرد.
در هیات روسی، «یوری اوشاکوف» مشاور سیاست خارجی پوتین و «کیریل دیمیتریف» رییس صندوق سرمایه‌گذاری دولتی روسیه حضور داشتند.
دیمیتریف در گفتوگو با تلویزیون روسیه، فضای حاکم بر نشست را شادمانه توصیف کرد و گفت «شوخی‌های زیادی ردوبدل شد» و ناهار هم «خیلی خوشمزه» بود.
اوشاکوف نیز گفت دو طرف درباره مقدمات دیدار احتمالی میان ترامپ و پوتین هم گفتوگو کردند اما جزئیاتی درباره زمان برگزاری چنین دیداری ارائه نداد.
زمینه لغو تحریم‌های ایالات متحده علیه روسیه
روبیو پس از دیدار سه‌شنبه، در گفتوگو با خبرنگاران از یک برنامه سه‌مرحله‌ای درباره اقداماتی که ایالات متحده و روسیه در گام بعدی قصد دارند انجام دهند، سخن گفت.
به گفته او، در گام نخست، هر دو کشور درباره چگونگی برداشتن محدودیت‌های اعمال‌شده بر سفارتخانه‌های یکدیگر در مسکو و واشنگتن مذاکره خواهند کرد؛ سفارتخانه‌هایی که پس از اخراج‌های متقابل پرسنل، اکنون با کمترین تعداد کارکنان فعالیت می‌کنند.
او افزود که ایالات متحده با روسیه درباره «چارچوبی برای پایان» جنگ اوکراین گفتوگو خواهد کرد: «قرار است با اوکراین و با شرکای اروپایی و دیگران مشورت شود. اما در نهایت، طرف روسی برای این تلاش ضروری است.»
او همچنین گفت روسیه و ایالات متحده فرصت‌های همکاری جدیدی را، هم در حوزه ژئوپلتیک و هم در تجارت، بررسی خواهند کرد که «در صورت رسیدن این مناقشه به پایانی قابل قبول، امکانات فوق‌العاده‌ای به دست می‌دهند.»
تحلیلگران روسیه ابراز امیدواری کرده‌اند که مذاکرات با دولت ترامپ و دستیابی به توافق صلح در اوکراین بتواند زمینه را برای لغو تحریم‌های شدید دولت بایدن علیه مسکو فراهم سازد.
شرکت‌های بزرگ نفتی غرب، از جمله اکسون‌موبیل، سه سال پیش و در پی خشم جهانی نسبت به تهاجم کامل روسیه به اوکراین، به همراه بسیاری از کسب‌وکارهای دیگر خاک روسیه را ترک کردند.
تمرکز هیات روسی بر فرصت‌های سرمایه‌گذاری آمریکا در روسیه
به نظر می‌رسد روسیه در گفت‌وگوهای سه‌شنبه تلاش کرده است روی علاقه ترامپ به سود و منابع طبیعی مانور دهد و استدلال می‌کند شرکت‌های نفتی آمریکایی و سایر شرکت‌ها در صورت بازگشت به بازار روسیه، می‌توانند سود هنگفتی کسب کنند.
دیمیتریف، که هفته گذشته با همکاری ویتکاف زمینه آزادی یک معلم مدرسه آمریکایی زندانی در روسیه را فراهم کرد، گفت تلاش می‌کند همکاری اقتصادی با ایالات متحده را برای «بازسازی ارتباط، بازسازی اعتماد و بازسازی موفقیت» از سر بگیرد.
او در مصاحبه کوتاهی پیش از آغاز مذاکرات گفت: «شرکت‌های بزرگ نفتی آمریکا پیش‌تر در روسیه کسب‌وکار بسیار موفقی داشته‌اند. ما معتقدیم که در نهایت آنها بازخواهند گشت، چرا باید از فرصت‌هایی که روسیه برای دسترسی به منابع طبیعی خود در اختیارشان قرار می‌دهد صرف‌نظر کنند؟»
دیمیتریف گفت قصد دارد در نشست سه‌شنبه برآوردی به هیئت آمریکایی ارائه دهد مبنی بر اینکه شرکت‌های آمریکایی با ترک روسیه حدود ۳۰۰ میلیارد دلار ضرر کرده‌اند.
تمرکز صحبت مقامات آمریکایی بر توقف جنگ
مقامات آمریکایی در صحبت با خبرنگاران پس از این نشست، مکررا از ترامپ تمجید کردند که می‌کوشد با گفتوگو و مذاکره با روسیه، جنگ را متوقف کند. شیوه‌ای که به گفته آنها رییس‌جمهور پیشین انجام نداد.
پیش از این، صحبت‌های مقامات آمریکایی عمدتا بر محکومیت نقض قوانین بین‌المللی از سوی روسیه در حمله به اوکراین، اتهام جنایات جنگی آن یا سه سال ویرانی ناشی از گلوله‌باران روسیه در بخش‌هایی از اوکراین متمرکز بود.
روبیو گفت: «در سه سال گذشته، هیچ‌کس نتوانسته است چیزی شبیه به آنچه امروز دیدیم فراهم کند، چراکه دونالد ترامپ تنها رهبر جهان است که می‌تواند چنین کاری کند.»
بنا بر این گزارش، گفت‌وگوهای سه‌شنبه در ریاض نشان داد ترامپ به‌جای تداوم فشار بر مسکو، مایل است برای پایان دادن به جنگ با روسیه همکاری کند.
رویکردی که به نوشته نیویورک تایمز احتمالا بخش زیادی از خواسته‌های ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه، را برآورده می‌کند و نشان می‌دهد او آماده است نگرانی‌های متحدان آمریکایی در اروپا را کنار بگذارد.
تشدید نگرانی‌ها در اروپا
در اروپا و اوکراین، احتمالا نگرانی‌ها درباره اینکه ممکن است آمریکا و روسیه به دنبال دستیابی به توافق صلحی دوجانبه باشند و کی‌یف و متحدان اروپایی را نادیده بگیرند، فزونی خواهد گرفت.
خبر گفت‌وگوهای سه‌شنبه در اروپا با سردرگمی و نگرانی مواجه شد. در حالی که روبیو این مذاکرات را «مقدماتی» توصیف کرد، در اروپا انتقاداتی مطرح شد مبنی بر اینکه ترامپ در رویکرد خود به روسیه با متحدان آمریکا هماهنگی لازم را انجام نداده است.
«ولودیمیر زلنسکی»، رییس‌جمهور اوکراین در واکنش به دیدار روز سه‌شنبه ابراز خشم کرد و اعلام کرد سفر برنامه‌ریزی‌شده خود به عربستان سعودی را که قرار بود چهارشنبه انجام دهد،به حالت تعلیق درآورده است تا اعتراض خود به دعوت نشدن اوکراین به این مذاکرات را نشان دهد.
زلنسکی گفت مهم است که مذاکرات «پشت سر طرف‌های اصلی» انجام نشود و هیچ تصمیمی «نباید بر اوکراین تحمیل شود.»
این نشست کمتر از یک هفته پس از تماس تلفنی طولانی آقای ترامپ با پوتین انجام شد و در قصری در ریاض، پایتخت عربستان سعودی برگزار شد.
تحکیم جایگاه عربستان سعودی در سیاست بین‌المللی
به نوشته نیویورک تایمز، برای محمد بن سلمان، حاکم عملی عربستان سعودی، میزبانی این مذاکرات فرصتی مهم برای تحکیم جایگاهش به عنوان یک رهبر جهانی با نفوذ فراتر از خاورمیانه به شمار می‌آید.
وزارت خارجه عربستان در بیانیه‌ای اعلام کرد از روس‌ها و آمریکایی‌ها «در راستای تلاش‌های پادشاهی برای تقویت امنیت و صلح در جهان» میزبانی می‌کند.
عربستان سعودی، مشابه دیگر کشورهای خاورمیانه، از جانبداری صریح در جنگ اوکراین پرهیز کرده است.
این کشور ضمن ارسال کمک‌های بشردوستانه به اوکراین، هم‌زمان روابط نزدیکی با روسیه حفظ کرده است.
سال گذشته هم زمانی که کنفرانس صلح اوکراین در سوئیس بدون حضور روسیه برگزار شد، عربستان سعودی و امارات متحده عربی از امضای بیانیه پایانی مشترک آن خودداری کردند.
ترامپ سه‌شنبه عصر در گفتوگو با خبرنگاران در خانه‌اش در مارلاگو، مسئولیت شروع جنگ را متوجه زلنسکی کرد و گفت: «شما در [اوکراین] رهبری دارید که اجازه داده جنگی رخ دهد که نباید حتی پیش می‌آمد.»
او همچنین با انتقاد از مدیریت جنگ ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهور اوکراین، گفت «زمان زیادی از آخرین باری که در اوکراین انتخابات برگزار شد، می‌گذرد.»
او با اشاره به اینکه مساله انتخابات در اوکراین ربطی به روسیه ندارد، گفت «این مسئله از طرف من و بسیاری کشورهای دیگر مطرح می‌شود.»
ترامپ گفت اوکراین خواهان داشتن یک کرسی در مذاکرات است، «اما آیا مردم نباید بگویند که مدت زیادی از آخرین انتخابات آنها گذشته است؟»
ترامپ شهرهای اوکراین را با «مناطق ویران‌شده» مقایسه کرد و ادامه داد: «این شهرها شبیه غزه هستند... بیشتر شهرها … به پهلو افتاده‌اند و ساختمان‌هایشان فروریخته است.»
رئیس‌جمهور ایالات متحده در صحبت‌هایش اشاره‌ای به نقش روسیه در ویران کردن شهرها و مناطق اوکراین در جریان تهاجم تمام‌عیارش به این کشور نکرد. جنگی که بزرگ‌ترین درگیری مسلحانه در خاک اروپا از زمان جنگ جهانی دوم محسوب می‌شود.
ترامپ در ادامه بابت پایان ندادن به جنگ، دولت اوکراین را سرزنش کرد و گفت «خب، آنها سه سال است که کرسی قدرت را در اختیار دارند، خیلی پیش از آن، این مسئله می‌توانست خیلی راحت حل شود.»
او همچنین اعلام کرد از استقرار نیروهای حافظ صلح اروپایی در اوکراین پس از پایان جنگ حمایت می‌کند، هرچند لاوروف سه‌شنبه گفت هرگونه استقرار نیروهای اروپایی در این کشور از نظر روسیه «غیرقابل قبول» خواهد بود.
ترامپ با اشاره به ایده فرستادن نیروهای حافظ صلح به اوکراین به خبرنگاران گفت: «اگر آنها می‌خواهند این کار را انجام دهند، عالی است. من کاملا از آن حمایت می‌کنم، اگر مایل باشند انجامش دهند، من هیچ اعتراضی به آن ندارم.»
دوره ریاست‌جمهوری زلنسکی سال گذشته پایان یافت، اما مقامات انتخاباتی در کی‌یف اعلام کرده‌اند که فقط پس از متوقف شدن جنگ و لغو حکومت نظامی می‌توانند انتخابات برگزار کنند.
دیوید آراخامیا، رئیس فراکسیون حزب حاکم زلنسکی در پارلمان هم این ماه گفته بود که انتخابات نباید زودتر از شش ماه پس از پایان حکومت نظامی برگزار شود.
مقامات می‌گویند برگزاری انتخابات در شرایطی که میلیونها اوکراینی آواره شده، خارج از کشور زندگی می‌کنند یا در مناطق تحت اشغال روسیه هستند، چالشی جدی محسوب می‌شود.
کی‌یف همچنین نگرانی‌های امنیتی در مورد هرگونه رایگیری دارد و میگوید نیروهای حافظ صلح غربی یا یک نیروی امنیتی برای تضمین امنیت رایدهندگان لازم خواهد بود.
یک نظرسنجی سازمان غیرانتفاعی «موسسه بین‌المللی جمهوریخواه» از اوکراینیها در ماههای سپتامبر و اکتبر، نشان داد ۶۰ درصد از شرکتکنندگان مخالف برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری در زمان جنگ هستند. حدود ۵۲ درصد نیز گفتند با برگزاری انتخابات پارلمانی در شرایط جنگی موافق نیستند.
در کی‌یف و سراسر اروپا این نگرانی بهطور گسترده وجود دارد که ترامپ بخواهد جنگ را طبق شروط ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهور روسیه، پایان دهد.
فاینیشیال تایمز در گزارشی نوشته به نظر می‌رسد ایالات متحده پیشاپیش امتیازات قابل توجهی از جمله چشمپوشی از تمایل اوکراین برای پیوستن به ناتو و چشمپوشی از بازپسگیری مناطق اشغالی روسیه توسط کی‌یف را به پوتین داده باشد.
ترامپ گفت پس از مذاکرات روز سه‌شنبه آمریکا با روسیه در ریاض که به نظر او «بسیار خوب» بود، نسبت به دستیابی به توافق صلح در اوکراین «مطمئنتر» شده است.
مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده، و سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه، سرپرستی هیئتهای دو طرف را در دیداری چهار ساعت و نیمه در پایتخت عربستان برعهده داشتند.
پس از این دیدار، دو طرف توافق کردند برای «ایجاد زمینه همکاریهای آینده» در پایان دادن به جنگ اوکراین و عادیسازی سریع روابط تلاش کنند. این نخستین مذاکرات سطح بالای مربوط به این درگیری از زمان تهاجم پوتین در فوریه ۲۰۲۲ محسوب می‌شود.
زلنسکی گفت که پیش از برگزاری این مذاکرات، کسی او را در جریان قرار نداده و همچنین اعلام کرد اوکراین هرگونه توافقی را که بهطور مستقیم شامل کی‌یف نباشد، رد خواهد کرد. او گفت: «ما نمیخواهیم صلحی پشت درهای بسته و بدون مشارکت خودمان حاصل شود.» وی افزود: «بدون اوکراین، صلح به دست نخواهد آمد.»
ترامپ در ادامه صحبت‌هایش با اشاره به اینکه قصد ندارد همه نیروهای ایالات متحده را به عنوان بخشی از توافق صلح اوکراین از اروپا خارج کند، گفت «هیچ‌کس چنین درخواستی نکرده است، پس فکر نمیکنم نیازی به آن داشته باشیم. خودم هم تمایلی به انجام آن ندارم. اصولا چنین موضوعی مطرح نشده است.»
با وجود انتقاد ترامپ از مدیریت زلنسکی، او مدعی شد میزان محبوبیت رییس‌جمهور اوکراین ۴ درصد است. اما نتایج یک نظرسنجی که موسسه بین‌المللی جامعهشناسی کی‌یف دیماه سال جاری انجام داد، نشان داد ۵۲ درصد از مردم اوکراین به زلنسکی اعتماد دارند.
ترامپ در بخشی دیگر از صحبت‌هایش درباره زلنسکی گفت: «من شخصا او را دوست دارم. او آدم خوبی است. اما من واقعا به دوست داشتن شخصی اهمیتی نمیدهم. من به انجام کار اهمیت میدهم.»
ترامپ با اشاره به جنگ روسیه و اوکراین گفت «این جنگ بیمعنی است و تعداد زیادی از سربازان دو کشور کشته شدهاند.» او اضافه کرد معلوم نیست پولی که به اوکراین داده شده صرف چه شده است.