محمدجواد ظریف، وزیر اسبق امور خارجه و معاون راهبردی پیشین دولت مسعود پزشکیان، برخی گمانه‌زنی‌ها درباره حضورش در مذاکرات احتمالی میان تهران و واشینگتن را «شایعه» و «شوخی ۱۳» خواند.
رویترز دوشنبه ۱۸ فروردین نوشت که گفت‌وگوها میان محمد شیاع السودانی، نخست‌وزیر، با فرماندهان گروه‌های شبه‌نظامی عراق در «مرحله پیشرفته‌ای» قرار دارد.
هم‌زمان مثال آلوسی، بنیان‌گذار حزب امت عراق، در پاسخ به ایران‌اینترنشنال، گزارش رویترز مبنی بر کنار گذاشتن سلاح از سوی گروه‌های مسلح عراقی را «نادرست» خواند.
آلوسی به ایران‌اینترنشنال گفت که این مساله ممکن است «فقط از نظر شکلی برای تبرئه برخی اسامی سیاسی که درگیر هستند» به کار برود.
او افزود: «در عمل، میلیشیاهای واقعی سلاح‌های پیشرفته‌ای دریافت کرده‌اند و ممکن است مشارکت آن‌ها در میدان نبرد کاملا آشکار باشد.»
آلوسی پیش‌تر بارها در رابطه با فعالیت مخرب گروه‌های مسلح در عراق و منطقه هشدار داده است.
بر اساس گزارش رویترز، مقام‌های آمریکایی به بغداد اعلام کرده‌اند که اگر گروه‌های مسلح مورد حمایت جمهوری اسلامی منحل نشوند، ممکن است با حملات هوایی آمریکا هدف قرار بگیرند.
تغییر رویکرد برای کاهش تنش‌ها پس از آن صورت می‌گیرد که به گفته منابع آگاه، واشینگتن از زمان ورود دوباره ترامپ به کاخ سفید در ژانویه ۲۰۲۵، هشدارهایی جدی و محرمانه به دولت عراق داده و خواستار انحلال این گروه‌ها شده است.
رویترز نوشته است که شش نفر از منابعش، از فرماندهان چهار گروه عمده شبه‌نظامی در عراق هستند.
این افراد گفتند مقام‌های آمریکایی به دولت عراق اطلاع داده‌اند اگر بغداد اقدامی جدی برای انحلال این گروه‌های مسلح انجام ندهد، واشینگتن ممکن است این گروه‌ها را هدف حملات هوایی قرار دهد.
پیش از این دو عضو کنگره آمریکا طرحی را با عنوان «قانون آزادسازی عراق از نفوذ ایران» با هدف کاهش نفوذ جمهوری اسلامی در عراق و حمایت از استقلال این کشور ارائه کردند.
جو ویلسون، عضو جمهوری‌خواه کنگره آمریکا، ۱۴ فروردین در شبکه ایکس نوشت که این طرح را به همراه یک عضو دموکرات کنگره ارائه کرده که هدف آن کاهش نفوذ جمهوری اسلامی در عراق و حمایت از استقلال این کشور است.
عزت الشابندر، سیاستمدار شیعه نزدیک به ائتلاف حاکم در عراق، به خبرگزاری رویترز گفت که گفت‌وگوها میان السودانی و رهبران چند گروه شبه‌نظامی «در مراحل بسیار پیشرفته» قرار دارد و این گروه‌ها تمایل دارند به خواسته آمریکا برای خلع سلاح تن دهند: «این گروه‌ها لجبازانه رفتار نمی‌کنند و بر ادامه شرایط کنونی خود اصرار ندارند.»
به گفته شابندر، آن‌ها «کاملا آگاهند» که ممکن است هدف حملات ایالات متحده قرار گیرند.
شش فرمانده شبه‌نظامی که در بغداد و یکی از استان‌های جنوبی عراق با رویترز گفت‌وگو کرده‌اند و خواسته‌اند نامشان فاش نشود، از گروه‌های کتائب حزب‌الله، النُجَباء، کتائب سیدالشهدا و انصارالله الاوفیاء هستند.
به گزارش رویترز، یکی از فرماندهان کتائب حزب‌الله که از پشت ماسک سیاه و عینک آفتابی صحبت کرده، گفته است: «ترامپ آماده است که سطح درگیری را با ما به مرحله‌ای خطرناک‌تر برساند؛ ما این را می‌دانیم و می‌خواهیم از چنین سناریوی فاجعه‌باری جلوگیری کنیم.»
این فرماندهان گفتند که نیروی قدس سپاه پاسداران به‌عنوان حامی اصلی آن‌ها، «به این گروه‌ها اختیار کامل داده» تا هر تصمیمی را که لازم می‌دانند برای جلوگیری از درگیری با آمریکا و اسرائیل بگیرند.
این گروه‌ها بخشی از جریان موسوم به «مقاومت اسلامی در عراق» هستند؛ ائتلافی متشکل از حدود ۱۰ گروه مسلح شیعه که به‌گفته دو مقام امنیتی مطلع، حدود ۵۰ هزار نیرو در اختیار دارند و به تسلیحاتی همچون موشک‌های دوربرد و سامانه‌های ضد هوایی مجهز هستند.
این ائتلاف، یکی از ستون‌های اصلی محور منطقه‌ای مقاومت ایران به‌شمار می‌رود و مسئولیت ده‌ها حمله موشکی و پهپادی به مواضع آمریکا و اسرائیل در عراق و سوریه را از زمان آغاز جنگ غزه در ۱۸ ماه گذشته بر عهده گرفته است.
فرهاد علاءالدین، مشاور امور خارجی نخست‌وزیر عراق، در پاسخ به سوال رویترز درباره مذاکرات خلع سلاح گفت که نخست‌وزیر به کنترل کامل تسلیحات در کشور متعهد است و این هدف را از طریق «گفت‌وگوی سازنده با بازیگران ملی مختلف» دنبال می‌کند.
به گفته دو مقام امنیتی عراقی، السودانی تلاش دارد همه گروه‌های عضو مقاومت اسلامی در عراق را به خلع سلاح وادارد؛ گروه‌هایی که به‌جای وفاداری به بغداد، خود را تابع نیروی قدس سپاه پاسداران می‌دانند.
برخی از این گروه‌ها از اواسط ژانویه مقرهای خود را تخلیه کرده و حضورشان را در شهرهای بزرگی چون موصل و الانبار کاهش داده‌اند، چون نگران حملات هوایی احتمالی بوده‌اند.
همچنین گزارش شده که بسیاری از فرماندهان این گروه‌ها تدابیر امنیتی خود را افزایش داده‌اند؛ از جمله تغییر مرتب محل اقامت، خودرو و شماره تلفن همراه.
وزارت خارجه آمریکا در بیانیه‌ای اعلام کرده است همچنان از بغداد می‌خواهد که کنترل این گروه‌ها را در دست گیرد: «این نیروها باید فرمان‌بردار فرمانده کل قوای عراق باشند نه ایران.»
یک مقام آمریکایی که خواست نامش فاش نشود، به رویترز گفت در گذشته نیز سابقه داشته که این گروه‌ها تحت فشار آمریکا «موقتا» حملات خود را متوقف کنند و به همین دلیل واشینگتن درباره خلع سلاح بلندمدت تردید دارد.
مقام‌های سپاه پاسداران انقلاب اسلامی از دادن پاسخ به پرسش رویترز خودداری کرده‌اند و وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی نیز به درخواست‌ها واکنشی نشان نداده است.
لرزش در محور مقاومت
شابندر، سیاستمدار شیعه، به رویترز گفت که دولت عراق هنوز با رهبران گروه‌های مسلح به توافق نهایی نرسیده و سازوکار خلع سلاح همچنان در حال بررسی است: «گزینه‌هایی که در حال بررسی‌اند شامل تبدیل این گروه‌ها به احزاب سیاسی یا ادغام آن‌ها در نیروهای مسلح عراق است.»
محمدکاظم آل‌صادق، سفیر ایران در عراق، هفتم فروردین در گفت‌وگویی با کانال تلویزیونی الشرقیه عراق گفت نامه ترامپ به علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، شامل درخواستی برای انحلال یا ادغام حشد الشعبی و دیگر نیروهای نیابتی حکومت ایران در منطقه بوده است که: «این موضوع هم برای ایران و هم برای عراق غیرقابل قبول است. حشد الشعبی یک نهاد قانونی است.»
گرچه هنوز سرنوشت روند خلع سلاح مشخص نیست اما این نخستین بار است که گروه‌های شبه‌نظامی شیعه آمادگی خود را برای عقب‌نشینی در برابر فشارهای غرب به منظور خلع سلاح اعلام می‌کنند.
این تغییر موضع در حالی رخ می‌دهد که «محور مقاومت» منطقه‌ای ایران - جریانی که جمهوری اسلامی طی دهه‌ها برای مقابله با نفوذ آمریکا و اسرائیل ایجاد کرده - در یکی از شکننده‌ترین شرایط خود قرار دارد.
حماس در غزه و حزب‌الله در لبنان پس از آغاز جنگ غزه با ضربات سنگینی از سوی اسرائیل روبه‌رو شدند و حوثی‌ها در یمن نیز از ماه گذشته هدف حملات هوایی شدید آمریکا قرار گرفته‌اند.
سقوط بشار اسد در سوریه، دیگر متحد کلیدی ایران نیز نفوذ تهران را در منطقه تضعیف کرده است.
بغداد که سعی دارد روابط خود را هم با آمریکا و هم با جمهوری اسلامی حفظ کند، اکنون با چالشی جدی در مدیریت گروه‌هایی روبه‌رو است که با حمایت مالی و نظامی ایران پس از اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ شکل گرفتند و امروز به نیرویی بدل شده‌اند که از نظر قدرت تسلیحاتی می‌توانند با ارتش عراق رقابت کنند.
به گفته دو منبع دولتی و دو منبع امنیتی، پیت هگست، وزیر دفاع آمریکا، در تماس تلفنی ۱۶ مارس خود با نخست‌وزیر عراق، اندکی پس از آغاز حملات آمریکا به حوثی‌ها، از او خواست تا مانع «حملات انتقام‌جویانه گروه‌های شبه‌نظامی علیه منافع آمریکا و اسرائیل در منطقه» شود.
گروه‌های مسلح عراقی از زمان آغاز جنگ غزه، ده‌ها حمله پهپادی و موشکی علیه مواضع اسرائیل انجام داده‌اند و در عملیاتی در مرز اردن و سوریه در سال گذشته، سه سرباز آمریکایی را کشتند.
ابراهیم السُمایدعی، مشاور سیاسی پیشین السودانی، در گفت‌وگو با تلویزیون دولتی عراق گفت که آمریکا سال‌هاست خواهان انحلال گروه‌های مسلح شیعه بوده اما این‌بار ممکن است دیگر پاسخ منفی را نپذیرد.
او هشدار داد: «اگر خودمان داوطلبانه تن به این کار ندهیم، ممکن است این اتفاق از بیرون و با زور به ما تحمیل شود.»
ظریف دوشنبه ۱۸ فروردین در مصاحبه با ایرنا، خبرگزاری دولت جمهوری اسلامی، گفت: «این شایعات بیشتر به شوخی ۱۳ شبیه است که از قبل شروع شده و هنوز ادامه دارد.»
او افزود: «بنده حتی نامه ترامپ و پاسخ به او را ندیده و از محتوای آن خبری جز آنچه در رسانه‌ها آمده، ندارم.»
روزنامه شرق ۱۷ فروردین از برخی گمانه‌زنی‌ها درباره نقش‌آفرینی ظریف در گفت‌وگوهای مستقیم احتمالی میان جمهوری اسلامی و آمریکا خبر داد.
این روزنامه نوشت: «برخی منابع مدعی شدند پس از نشستی محرمانه در صبح روز جمعه میان آقایان [محمدباقر] قالیباف و [حمید رضا]حاجی‌بابایی با رهبر انقلاب، موضوع مذاکرات مستقیم با ایالات متحده آمریکا مورد تایید قرار گرفته و سه چهره سیاسی، از جمله آقایان علی لاریجانی، محمد فروزنده و محمدجواد ظریف، به‌عنوان نمایندگان منتخب برای این ماموریت معرفی شده‌اند.»
شرق افزود این منابع زمان آغاز مذاکرات مستقیم تهران و واشینگتن را اواسط خردادماه پیش‌بینی کرده‌اند.
به گزارش این رسانه، منابع نزدیک به ظریف احتمال مشارکت او در تیم مذاکره‌کننده حکومت ایران را «قویا رد کردند».
بیشتر بخوانید: تاکید مجدد ایران بر مذاکره غیرمستقیم و هشدار به همسایگان درباره مشارکت در حمله آمریکا
ظریف که مسئولیت معاونت راهبردی دولت پزشکیان را بر عهده داشت، ۱۳ اسفند ۱۴۰۳ اعلام کرد به توصیه غلامحسین محسنی اژه‌ای، رییس قوه قضاییه، از سمت خود استعفا داده است.
در ماه‌های گذشته، شماری از نمایندگان مجلس با استناد به قانون «مشاغل حساس» و با اشاره به تابعیت دوگانه فرزندان ظریف، خواستار کنار گذاشتن او از دولت پزشکیان شده بودند.
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، پیش‌تر تاکید کرده بود مذاکره با آمریکا و «هیچ تاثیری» در حل مشکلات کشور نخواهد داشت.
با این حال مقام‌های جمهوری اسلامی در روزهای اخیر از موافقت خامنه‌ای با مذاکرات غیرمستقیم با ایالات متحده خبر دادند.
محمد باقری، رییس ستاد کل نیروهای مسلح جمهوری اسلامی، ۱۷ فروردین گفت خامنه‌ای در پاسخ به نامه دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا را «بدقولترین و بدعهدترین طرف در مذاکره» توصیف کرده و در عین حال، راه را برای گفت‌وگوهای غیرمستقیم با واشینگتن باز گذاشته است.
بیشتر بخوانید: روزشمار تحولات نامهنگاری تهران و واشینگتن
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی هم ۱۷ فروردین تاکید کرد تاکنون مذاکرهای میان تهران و واشینگتن انجام نشده اما حکومت ایران مشکلی با دیپلماسی و گفت‌وگوی غیرمستقیم ندارد.
او هشدار داد آمریکا «مگر در خواب ببیند» که بتواند توافقی مشابه توافق با لیبی در سال ۲۰۰۳ را با تهران منعقد کند.
معمر قذافی، رهبر پیشین لیبی، سال ۲۰۰۳ پذیرفت در ازای لغو تحریمهای بین‌المللی و عادیسازی روابط با غرب، برنامه هستهای و برنامه تولید سلاح‌های کشتار جمعی خود را بهطور کامل متوقف کند.
مایک والتز، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، سوم فروردین اعلام کرد دولت ترامپ بهدنبال «برچیدن کامل برنامه هستهای ایران» است.
والتز گفت: «ایران باید برنامهاش را بهگونهای کنار بگذارد که تمام جهان آن را بهوضوح ببیند.»