موسسه «علوم و امنیت بین‌الملل» مستقر در واشنگتن دی‌سی، در آستانه مذاکرات جمهوری اسلامی و آمریکا در روز شنبه ۲۳ فروردین در عمان، با انتشار گزارشی هشدار داد که برنامه هسته‌ای ایران به مرحله‌ای «فوق‌العاده خطرناک» رسیده و هر زمان امکان دارد ابعاد نظامی و تسلیحاتی پیدا کند.
علی یونسی، متولد ۱۴ اسفند ۱۳۷۹، دانشجوی رشته کامپیوتر در دانشگاه صنعتی شریف و برنده مدال طلای المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک (IOAA) در سال ۲۰۱۸ در پکن چین است. او همراه با تیم ایران، با کسب پنج مدال طلا در دوازدهمین دوره این رقابت‌ها، مقام اول جهانی را به دست آورد.
امیرحسین مرادی، متولد یک اسفند ۱۳۷۹، دیگر دانشجوی دانشگاه شریف و دارنده مدال نقره المپیاد نجوم داخلی ایران در سال ۲۰۱۷ است.
روایت بازداشت
۲۲ فرودین ۱۳۹۹، نیروهای امنیتی در یورشی هماهنگ و خشونت‌آمیز، علی و امیرحسین را بازداشت کردند.
بر اساس شهادت خانواده‌های این دو دانشجو، آن‌ها هنگام بازداشت، هدف ضرب و جرح قرار گرفتند.
آیدا یونسی، خواهر علی، در ویدیویی که در آن زمان منتشر کرد، گفت: «۱۲ مامور به خانه ما هجوم آوردند و برادرم را با خشونت دستگیر کردند. آن‌ها به سر او ضربه زدند و او را در حالی که از ناحیه سر خونریزی داشت، از خانه بیرون بردند.»
شرایط بازداشت و شکنجه
پس از دستگیری، هر دو این دانشجویان به بند ۲۰۹ زندان اوین منتقل شدند. بندی که تحت نظارت مستقیم وزارت اطلاعات قرار دارد. آن‌ها به مدت ۶۰ روز در سلول‌های انفرادی کوچک و بدون پنجره محبوس بودند.
مجتبی حسینی که در تابستان ۱۳۹۹ به دلیل انتشار توییت‌های طنزآمیز انتقادی بازداشت شد، به مدت ۹ روز با علی یونسی هم‌سلول بود.
او در مصاحبه‌ای با سایت ایران‌وایر در فروردین ۱۴۰۰ گفت: «یکی از چشمان علی به شدت عفونت کرده و متورم بود. این آسیب از زمان دستگیری او وجود داشت و حتی پس از ۱۰۰ روز، هنوز بهبود نیافته بود. از چشم او مداوم چرک و خون خارج می‌شد و تنها درمانی که در اختیارش قرار می‌گرفت، چند قرص آنتی‌بیوتیک در روز بود.»
علی یونسی همچنین تحت فشار شدیدی قرار داشت تا به حمل مواد منفجره اعتراف کند. اتهامی که او همواره آن را قاطعانه رد کرده است.
اتهامات و روند قضایی
۱۶ اردیبهشت ۱۳۹۹، غلامحسین اسماعیلی، سخنگوی وقت قوه قضاییه، در نشستی خبری این دو دانشجو را به ارتباط با «گروه‌های ضدانقلاب» از جمله سازمان مجاهدین خلق متهم کرد.
او همچنین گفت که در خانه‌های آن‌ها «مواد منفجره کشف شده» است.
خانواده‌های این دو دانشجو و افراد نزدیک به آن‌ها بلافاصله این اتهامات را تکذیب کردند.
پس از حدود دو سال بازجویی و اعمال فشار برای گرفتن اعتراف تلویزیونی، سرانجام در پنجم اردیبهشت ۱۴۰۱، دادگاه انقلاب، علی یونسی و امیرحسین مرادی را به ۱۶ سال حبس «به اتهامات مرتبط با امنیت ملی» محکوم کرد.
اسفند ۱۴۰۳، دیوان عالی کشور پس از بررسی اعتراض وکیلان این دو دانشجو، دستور برگزاری محاکمه مجدد را صادر کرد.
در پی این محاکمه، میزان حبس قابل اجرای یونسی و مرادی به شش سال و هشت ماه زندان کاهش یافت.
موج همبستگی جهانی
در واکنشی کم‌سابقه، گروهی از برندگان جایزه نوبل در سال ۲۰۲۲ از دبیرکل سازمان ملل خواستند تا برای آزادی یونسی و مرادی اقدام کند. همچنین بیش از ۱۷۰ استاد و دانشجوی دانشگاه صنعتی شریف با امضای نامه‌ای سرگشاده، خواستار آزادی همکلاسی‌ها و شاگردان خود شدند.
پرونده یونسی و مرادی در سال‌های گذشته به یکی از نمادهای نقض حقوق دانشگاهیان در ایران تبدیل شده و واکنش‌های گسترده‌ای را در سطح بین‌المللی به دنبال است.
مجامع علمی، سازمان‌های حقوق بشری و چهره‌های برجسته جهانی با انتشار بیانیه‌ها و نامه‌های اعتراضی، خواستار آزادی این دو دانشجوی نخبه شده‌اند.
سازمان عفو بین‌الملل در بیانیه‌ای محاکمه این دو دانشجو را «نمایشی» توصیف کرده و خواستار آزادی فوری آن‌ها شده است.
دیده‌بان حقوق بشر نیز بازداشت خودسرانه آن‌ها را مصداق «نقض آشکار حقوق بشر» دانسته است.
علی‌رغم اعتراضات گسترده داخلی و بین‌المللی، این دو دانشجوی نخبه همچنان در زندان به سر می‌برند.
موسسه علوم و امنیت بین‌الملل گزارش مفصل و هشداردهنده خود را با عنوان «شمارشگر گایگر تهدید ایران: افزایش خطرات شدید» منتشر کرد. شمارشگر گایگر(Geiger counter) دستگاهی است که از آن برای اندازه‌گیری و آشکارسازی میزان پرتوهای رادیواکتیو استفاده می‌شود. این دستگاه وقتی تشعشعات رادیواکتیو را تشخیص می‌دهد، شروع به شمارش و بوق زدن می‌کند و هرچه میزان خطر بالاتر برود، شمارشگر تندتر می‌شود و بوق خطر بیشتری می‌زند.
در گزارش موسسه علوم و امنیت بین‌الملل آمده است: «از فوریه ۲۰۲۴، زمان انتشار آخرین گزارش، تهدید ناشی از برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی به‌طور چشمگیری افزایش یافته است. عوامل منفی عمده شامل ارتقای توانمندی‌های تسلیحات هسته‌ای ایران، کاهش زمان لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای، و عادی‌سازی فزاینده بحث‌های داخلی در ایران در حمایت از ساخت این نوع سلاح‌ها می‌شود.»
به‌گفته موسسه علوم و امنیت بین‌الملل، «درگیری‌های نظامی جاری در خاورمیانه، که جمهوری اسلامی و نیروهای نیابتی‌اش را در برابر اسرائیل و متحدانش قرار داده است و حکومت ایران در آن متحمل شکست شده، احتمال تصمیم تهران برای ساخت سلاح هسته‌ای را افزایش داده است. این وضعیت ناپایدار امنیتی اکنون با این تصور ـ اگر نگوییم با این واقعیت ـ همراه شده که حکومت ایران در حال آماده‌سازی خود برای ساخت سلاح هسته‌ای است.»
در این گزارش گفته شده است: «خودداری حکومت ایران از همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای اثبات صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای‌اش، بر ابهامات افزوده است. با توجه به اینکه ایران هزاران سانتریفیوژ پیشرفته را خارج از نظارت آژانس تولید می‌کند، احتمال آن افزایش یافته که جمهوری اسلامی هم‌زمان در حال ساخت یا آماده‌سازی یک مرکز مخفی غنی‌سازی باشد. هرچه این ابهام بیشتر شود، احتمال بروز یک «رخداد قوی سیاه» (Black Swan Event) نیز افزایش می‌یابد. چنین ابهامی همچنین می‌تواند به روایت‌هایی دامن بزند که تهدید را بزرگ‌تر از واقعیت جلوه می‌دهند و به افزایش بیشتر تنش‌ها منجر شود.»
از اصطلاح رخداد قوی سیاه، برای توصیف رویدادهای نادر، غیرقابل پیش‌بینی، اما بسیار تاثیرگذار و تکان‌دهنده استفاده می‌شود.
موسسه علوم و امنیت بین‌الملل در ادامه گزارش خود افزوده است: «این درگیری‌های ادامه‌دار، فوریت مقابله با تهدید هسته‌ای ایران را افزایش داده است؛ خواه از طریق مذاکرات جدید، فشارهای بیشتر و تهدید به اقدام نظامی، یا حتی به کارگیری نیروی نظامی واقعی. با این حال، هیچ مسیر روشنی برای پیشبرد این هدف به چشم نمی‌خورد و موفقیت هر مسیری نیز تضمین‌شده نیست.»
این موسسه در گزارش خود هشدار داده است که هر لحظه ممکن است رهبران جمهوری اسلامی یک برنامه مخفیانه و شتابزده را برای ساخت سلاح هسته‌ای آغاز کنند.
موسسه علوم و امنیت بین‌الملل این تحولات را «جدی و نگرانکننده» خوانده و امتیاز کل تهدید را از ۱۵۱ در فوریه ۲۰۲۴ به ۱۵۷ از ۱۸۰ افزایش داده است.
این دومین بار متوالی است که رقم ارائهشده از سوی این موسسه، نشان‌دهنده سطح «خطر شدید» است.
موسسه علوم و امنیت بین‌الملل این امتیاز بر اساس اقدامهای خصمانه جمهوری اسلامی (امتیاز فعلی: ۲۰)، لفاظیهای خصمانه (۲۹ امتیاز)، زمان کوتاه دستیابی به ظرفیت تولید سلاح هسته‌ای (۳۰ امتیاز)، پیشرفت در توسعه توانمندی‌های حساس هسته‌ای (۲۷ امتیاز)، فقدان شفافیت در برنامه هسته‌ای (۲۴ امتیاز)، و تلاشها برای تسلیحاتی کردن فراتر از مرحله شکست محدودیتها (۲۷ امتیاز) محاسبه شده است. مجموع امتیاز نسبت به فوریه ۲۰۲۴ افزایش یافته و همچنان در سطح «خطر شدید» باقی مانده است.