رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهور ترکیه و احمد الشرع، رییس‌جمهوری دوره انتقالی سوریه، در حاشیه مجمع دیپلماتیک آنتالیا با یکدیگر دیدار کردند. در این نشست که بدون حضور رسانه‌ها و پشت درهای بسته برگزار شد دو طرف بر لزوم رفع تحریم‌های سوریه و بازگشت آرامش به منطقه گفت‌و‌گو کردند.
کلاگ در گفتوگویی با روزنامه تایمز بریتانیا تاکید کرد که ایالات متحده نیرو به اوکراین اعزام نخواهد کرد اما دیگر متحدان غربی میتوانند در قالب یک «نیروی اطمینانبخش» نقش ایفا کنند.
او گفت این نیروها در غرب رودخانه دنیپرو مستقر خواهند شد؛ بنابراین «هیچگونه اقدام تحریکآمیزی علیه روسیه نخواهند داشت».
رودخانه دنیپرو یکی از بزرگترین رودهای اروپا است که از روسیه سرچشمه میگیرد و پس از عبور از بلاروس و اوکراین، به دریای سیاه میریزد. این رود، اوکراین را به دو بخش شرقی و غربی تقسیم می‌کند و در تحلیلهای نظامی، مرزی طبیعی میان مناطق تحت کنترل اوکراین و روسیه به‌شمار می‌رود.
از سوی دیگر استیو ویتکاف، نماینده ویژه دونالد ترامپ در امور خاورمیانه و ولادیمیر پوتین، رییس‌جمهوری روسیه، جمعه در دیداری چهار ساعته در سنپترزبورگ «به منظور یافتن راهحلی صلحآمیز برای جنگ اوکراین» گفت‌و‌گو کردند.
کریل دیمیتریف، نماینده ویژه پوتین، گفت‌وگوی رییس‌جمهوری روسیه و ویتکاف را «سازنده» توصیف کرد.
پیشنهاد تجزیه اوکراین؟
کلاگ اما در ادامه صحبتهای خود گفت که طرح استقرار نیرو در غرب رودخانه دنیپرو شبیه به تقسیم آلمان پس از جنگ جهانی دوم خواهد بود.
این ژنرال بازنشسته ۸۰ ساله که در دوره نخست ریاست‌جمهوری ترامپ به عنوان مشاور موقت امنیت ملی فعالیت میکرد، افزود که ایجاد منطقه‌ای غیرنظامی میان نیروهای روسیه و متحدان غربی ضروری است تا از درگیری مستقیم جلوگیری شود.
او گفت: «اوکراین آنقدر وسیع است که می‌تواند حضور همزمان ارتشهای مختلف را برای نظارت بر آتشبس بپذیرد.»
فرستاده ترامپ بعدتر در شبکه اجتماعی ایکس توضیح داد که منظورش از «تقسیم مناطق»، منطقهبندی برای نیروهای متحد است، نه تجزیه اوکراین.
او نوشت: «من از یک نیروی پایدار بعد از آتشبس صحبت کردم که حامی حاکمیت اوکراین باشد.»
کلاگ اذعان کرد که پوتین ممکن است چنین پیشنهادی را نپذیرد: «همیشه احتمال نقض آتشبس وجود دارد ولی نظارت بر آن ساده است».
نیروی اطمینانبخش
بریتانیا و فرانسه در حال هدایت مذاکرات میان ائتلافی ۳۰ کشوره موسوم به «ائتلاف داوطلبان» هستند تا در صورت برقراری آتشبس احتمالی، نیروهایی به اوکراین اعزام کنند.
این نیروها قرار است به عنوان «نیروی اطمینانبخش» نوعی تضمین امنیتی برای اوکراین فراهم کنند.
با این حال، بسیاری از مسائل از جمله ترکیب و اندازه نیروها، ماموریت آن‌ها و نقش ایالات متحده، همچنان نامشخص است.
چالش انتخابات در اوکراین و روسیه
پوتین که ۲۵ سال است در روسیه در قدرت است، در ماههای اخیر مشروعیت ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهوری اوکراین را زیر سوال برده.
دوره پنجساله ریاست‌جمهوری زلنسکی در بهار سال گذشته پایان یافت اما کییف اعلام کرد در دوران جنگ انتخابات برگزار نمیشود و مخالفان داخلی نیز گفتند انتخابات باید پس از پایان درگیری‌ها برگزار شود.
کلاگ در اینباره گفت: «اگر آتشبس برقرار شود، انتخابات هم برگزار خواهد شد. فکر می‌کنم زلنسکی هم آماده چنین کاری است اما این تصمیم با مردم و پارلمان اوکراین است نه ما.»
او افزود که روابط آمریکا و اوکراین اکنون «در مسیر بازگشت» قرار دارد و مذاکرات درباره توافق جدیدی بر سر منابع معدنی اوکراین از سر گرفته شده است.
به گفته او، مقامات در تلاشاند این قرارداد تجاری را به توافقی دیپلماتیک تبدیل کنند.
خبرگزاری رویترز شنبه ۲۳ فروردین در گزارشی نوشت که تهران با «احتیاط و تردید» به این مذاکرات نزدیک می‌شود و نسبت به «نیت ترامپ» که بارها ایران را -در صورت متوقف نکردن برنامه هسته‌ای- تهدید به بمباران کرده، بی‌اعتماد است.
در حالی‌که هر دو طرف از احتمال پیشرفت سخن گفته‌اند، اختلافات عمیق بر سر موضوعی که بیش از دو دهه ادامه داشته، همچنان پابرجاست. حتی بر سر نحوه برگزاری مذاکرات نیز توافقی حاصل نشده: ترامپ خواستار مذاکره مستقیم است، در حالی‌که تهران بر گفت‌وگوی غیرمستقیم تاکید دارد.
رویترز نوشت که اکنون هرگونه نشانه‌ای از پیشرفت می‌تواند به کاهش تنش‌ها در منطقه‌ای کمک کند که از سال ۲۰۲۳ با جنگ‌ها در غزه و لبنان، موشک‌پرانی میان ایران و اسرائیل، حملات حوثی‌ها به کشتی‌رانی در دریای سرخ و سقوط رژیم بشار اسد در سوریه درگیر بوده است اما: «شکست این مذاکرات، نگرانی‌ها از گسترش درگیری‌ها در منطقه‌ای که بخش بزرگی از نفت جهان را تامین می‌کند، تشدید خواهد کرد. ایران به کشورهای همسایه که میزبان پایگاه‌های نظامی آمریکا هستند هشدار داده که اگر در هرگونه حمله نظامی آمریکا به ایران دخیل باشند، با "پیامدهای سنگین" روبه‌رو خواهند شد.»
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی که تصمیم‌گیر نهایی در سیاست‌های کلان کشور است، به عباس عراقچی، وزیر امور خارجه دولت مسعود پزشکیان، برای حضور در این گفت‌وگوها «اختیارات کامل» داده است.
عراقچی ریاست هیات ایرانی را بر عهده دارد و استیو ویتکاف، فرستاده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه، رییس هیات مذاکره‌کننده آمریکایی خواهد بود.
بیشتر بخوانید: در آستانه مذاکرات تهران و واشینگتن، فرستاده ویژه ترامپ برای دیدار با پوتین به روسیه رفت
یک مقام ایرانی که خواست نامش فاش نشود، به رویترز گفت: «مدت مذاکرات -که صرفا درباره موضوع هسته‌ای خواهد بود- بستگی به میزان جدیت و حسن نیت طرف آمریکایی دارد.»
ایران همچنین هرگونه مذاکره درباره توان دفاعی، از جمله برنامه موشکی‌اش را رد کرده است.
اختلاف و رویارویی چند دهه‌ای
جمهوری اسلامی همواره گفته است برنامه هسته‌ای‌اش کاملا غیرنظامی است اما غرب معتقد است تهران به دنبال دست‌یابی به سلاح هسته‌ای است.
قدرت‌های غربی می‌گویند سطح غنی‌سازی اورانیوم در ایران که منبع سوخت هسته‌ای به‌شمار می‌رود، بسیار فراتر از نیازهای یک برنامه غیرنظامی رفته و ذخایری با خلوص نزدیک به سطح مورد نیاز برای ساخت کلاهک تولید شده است.
ترامپ که از فوریه «کارزار فشار حداکثری» علیه تهران را از سر گرفته، در سال ۲۰۱۸ در جریان دور اول ریاست‌جمهوری‌اش، از توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ با ایران (برجام) خارج شد و تحریم‌هایی فلج‌کننده علیه جمهوری اسلامی اعمال کرد.
بیشتر بخوانید: از فشار حداکثری تا تقابل حداکثری؛ ترامپ درباره مذاکره با ایران چه گفته و چه می‌گوید؟
از آن زمان، برنامه هسته‌ای ایران شتاب گرفته و غنی‌سازی اورانیوم به سطح ۶۰ درصد رسیده است.
مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، پنج‌شنبه گفت که امیدوار است مذاکرات پیش رو به صلح منجر شود: «ما به‌طور واضح گفته‌ایم که ایران هرگز به سلاح هسته‌ای دست نخواهد یافت و فکر می‌کنم این چیزی است که منجر به برگزاری این دیدار شده است.»
تهران روز بعد در پاسخ گفت که با وجود «فضای تقابلی و جنجال‌آفرین حاکم بر واشینگتن»، به ایالات متحده یک «فرصت واقعی» می‌دهد.
رویترز نوشت که در حال حاضر نفوذ منطقه‌ای تهران به‌شدت تضعیف شده است؛ متحدان آن در محور موسوم به «مقاومت» از زمان آغاز جنگ غزه و سقوط اسد در سوریه، یا از هم پاشیده‌اند یا آسیب جدی دیده‌اند. محور مقاومت، علاوه بر حماس، شامل حزب‌الله در لبنان، حوثی‌ها در یمن و گروه‌های شیعه مسلح در عراق و سوریه می‌شود.
اسرائیل، متحد نزدیک واشینگتن که برنامه هسته‌ای ایران را تهدیدی وجودی می‌داند، مدت‌هاست هشدار داده اگر دیپلماسی نتواند مانع دست‌یابی ایران به سلاح هسته‌ای شود، خود وارد عمل خواهد شد.
به گزارش خبرگزاری آناتولی، در این دیدار که جمعه ۲۲ فروردین برگزار شد، طرفین درباره «روابط دوجانبه، تحولات منطقه‌ای و راه‌های حمایت از ثبات و بازسازی سوریه» تبادل نظر کردند.
دفتر ریاست‌جمهوری ترکیه اعلام کرد که اردوغان در این دیدار بر ادامه حمایت کشورش از دمشق تا زمان بازگشت کامل ثبات به سوریه تاکید کرده و گفته است که آنکارا از «جلوگیری از بازگشت آشوب به سوریه» استقبال می‌کند.
نگرانی‌های اسرائیل در منطقه
پیش از دیدار اردوغان و الشرع، دیپلمات‌های ترکیه و اسرائیل ۲۰ فروردین در جمهوری آذربایجان برای بحث در مورد آنچه «مکانیسم جلوگیری از درگیری‌ها و پیشگیری از حوادث ناخواسته در سوریه» خوانده شد، دیدار کردند.
رسانه‌های اسرائیلی ۲۱ فروردین به نقل از مقامات این کشور گزارش دادند که در این دیدار، اسرائیل به‌طور روشن اعلام کرده هرگونه تغییر در استقرار نیروهای خارجی در سوریه، به‌ویژه تاسیس پایگاه‌های ترکیه در منطقه تدمر (پالمیرا)، خط قرمز اسرائیل است.
تحریم‌های سوریه و موضع ترکیه
اردوغان و الشرع در حالی خواهان پایان تحریم‌های بین‌المللی علیه سوریه شدند که این تحریم‌ها از سوی ایالات متحده، اتحادیه اروپا و شماری از کشورهای غربی و پس از آغاز جنگ داخلی سوریه در سال ۲۰۱۱ با هدف فشار بر دولت بشار اسد وضع شدند.
این تحریم‌ها بخش‌های مختلفی از جمله نفت، بانکداری، حمل و نقل، تجارت و صادرات را در بر گرفته‌اند و باعث محدود شدن شدید اقتصاد سوریه و کاهش دسترسی دولت به منابع مالی و تجهیزات شده‌اند.
با وجود این‌که برخی کشورها خواستار بازنگری در این تحریم‌ها به‌ویژه برای تسهیل روند بازسازی سوریه هستند، بسیاری از دولت‌های غربی رفع آن‌ها را مشروط به «پیشرفت واقعی در روند سیاسی و احترام به حقوق بشر در سوریه» دانسته‌اند.
ایالات متحده فهرستی از شرایط را به حکومت جدید سوریه ارائه کرده است که اگر دمشق به آن عمل کند، بخشی از تحریم‌ها علیه این کشور برداشته خواهد شد.
منابع آگاه به خبرگزاری رویترز گفتند یکی از این شرطها نسپردن مقامهای مهم دولتی به جنگجویان خارجی است که به سقوط دولت اسد کمک کردند.
اتحادیه اروپا از زمستان گذشته و پس از سقوط حکومت اسد در حال بررسی توافقی برای تعلیق جزیی تحریم‌ها بر صنعت انرژی سوریه است که از جمله لغو ممنوعیت واردات نفت خام و صادرات فناوری به صنعت نفت و گاز را در برمیگیرد.
این توافق همچنین می‌تواند محدودیتهای تامین مالی اکتشاف و پالایش نفت و ساخت نیروگاههای جدید را لغو کند.
پایگاه خبری بلومبرگ، ۱۹ بهمن به نقل از چند منبع آگاه گزارش داد که بر اساس این طرح، چندین بانک از فهرست تحریم‌ها حذف شده و برخی محدودیتهای اعمالشده بر بانک مرکزی سوریه کاهش خواهد یافت اما مسدودسازی داراییهای این بانک در اتحادیه اروپا احتمالا پابرجا میماند.
اردوغان در دیدار با الشرع، ضمن اشاره به ضرورت لغو تحریم‌های بین‌المللی علیه سوریه، گفت کشورش به تلاشهای دیپلماتیک در این زمینه ادامه خواهد داد.
او همچنین خواستار تقویت همکاریهای اقتصادی و تجاری میان دو کشور و بررسی گامهای مشترک در حوزههای دیگر شد.
دیدار همسران
همزمان با «اجلاس دیپلماسی آنتالیا»، امینه اردوغان، همسر رییس‌جمهوری ترکیه با انتشار عکسهای دیدار خود با لطیفه الدروبی، همسر رییس‌جمهوری دولت موقت سوریه در شبکه ایکس گفت که این دو در دیدار خود درباره پروژههای مشترک، از جمله طرحهایی در ارتباط با زنان و کودکان در سوریه گفت‌و‌گو کردند.