وب‌سایت آکسیوس به‌نقل از منابع آگاهی که نام آنها را منتشر نکرد، گزارش داد که دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا، صبح سه‌شنبه ۲۶ فروردین، جلسه‌ای با ارشدترین مقامات دولت خود در اتاق بحران کاخ سفید برای بررسی روند مذاکرات هسته‌ای با جمهوری اسلامی برگزار کرد.
برجام که با عنوان «برنامه جامع اقدام مشترک» نیز شناخته می‌شود، در سال ۲۰۱۸ از سوی دونالد ترامپ کنار گذاشته شد و آمریکا از آن خارج شد.
تمرکز بر راستی‌آزمایی در غنی‌سازی و تسلیحاتی شدن
ویتکاف در مصاحبه‌ای با شان هَنیتی در شبکه فاکس‌نیوز گفت: «تمرکز اصلی ما بر راستی‌آزمایی در برنامه غنی‌سازی اورانیوم [ایران] است و در نهایت، راستی‌آزمایی درباره تسلیحاتی شدن آن. این شامل موشک‌ها نیز می‌شود (نوع موشک‌هایی که ایران انبار کرده) و همچنین تلاش برای دستیابی به بمب [اتمی].»
او تاکید کرد که برنامه غنی‌سازی ایران به‌طور کامل حذف نخواهد شد بلکه به سطح تعیین‌شده در برجام یعنی ۳/۶۷ درصد بازگردانده می‌شود: «ایران نیازی به غنی‌سازی بالاتر از ۳/۶۷ درصد ندارد.»
این خواسته خاص، با توجه به درخواست‌های مکرر تهران برای بازگشت آمریکا به مفاد اولیه برجام، در دسترس به‌نظر می‌رسد. هرچند اختلافاتی بر سر دامنه و میزان مداخله آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وجود دارد اما به‌نظر نمی‌رسد این بخش از مذاکرات به گره اصلی تبدیل شود.
تفاوت‌های کلیدی با برجام: دسترسی گسترده‌تر، تمرکز بر موشک‌ها
اما موارد مورد نظر برای توافقی فراتر از برجام کدام‌ها هستند؟
نخست آنکه دولت ترامپ نسبت به آن‌چه در برجام درج شده، به دنبال رژیم بازرسی گسترده‌تری است.
این نظارت می‌تواند شامل دسترسی -نه تنها به تاسیسات اعلام‌شده غنی‌سازی- بلکه به سایت‌هایی باشد که احتمال می‌رود در توسعه کلاهک هسته‌ای نقش دارند.
ایران همواره با چنین دامنه‌ای از بازرسی مخالفت کرده و این موضوع احتمالا یکی از نقاط اصلی اختلاف خواهد بود.
دوم آنکه ویتکاف به‌طور صریح از برنامه موشک‌های بالستیک ایران یاد کرد. حوزه‌ای که تقریبا در توافق اولیه برجام نادیده گرفته شده بود. وارد کردن این برنامه در مذاکرات نیازمند دسترسی به زیرساخت‌های گسترده تحقیق و توسعه نظامی ایران است که تهران همواره آن را از نظارت خارجی دور نگه داشته است.
منطق گنجاندن برنامه موشکی روشن است: اگر ایران موفق به تولید کلاهک هسته‌ای شود، موشک‌های بالستیک اصلی‌ترین وسیله پرتاب آن خواهند بود.
ایران تاکنون هزاران موشک تولید کرده؛ گرچه این موشک‌ها ممکن است از نظر فنی خیلی پیشرفته نباشند اما در صورت تجهیز به کلاهک هسته‌ای، تهدیدی جدی برای منطقه، از جمله اسرائیل، یونان و برخی نقاط جنوب و شرق اروپا محسوب می‌شوند.
اختلاف نظر در درون دولت ترامپ درباره هدف نهایی
ویتکاف پیش‌تر نیز در مصاحبه‌ای با تاکر کارلسن در ماه مارس به اهداف محدود دولت از مذاکره احتمالی با ایران اشاره کرده بود اما برخی دیگر از مقام‌های ارشد دولت از جمله وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی، به‌طور علنی خواستار انحلال کامل برنامه هسته‌ای ایران شده‌اند.
در همین زمینه، یکی از مسائل اساسی، تعیین سرنوشت حدود ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده با خلوص بالاست که تهران در حال حاضر در اختیار دارد.
طبق گزارش سه‌شنبه ۲۶ فروردین گاردین، ایالات متحده پیشنهاد داده است این مواد به کشور ثالثی مانند روسیه منتقل شود. پیشنهادی که تهران به‌احتمال زیاد با آن مخالفت خواهد کرد.
به‌گفته منابع، این موضوع در مذاکرات اخیر میان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی و ویتکاف در عمان مطرح شده اما ایران بر باقی ماندن این ذخایر تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان ملل در داخل کشور تاکید کرده است.
تهدید دوباره ترامپ به اقدام سخت‌گیرانه
در نهایت، پرسش کلیدی این است که ایران تا چه حد و با چه سرعتی آماده پیشروی به‌سمت توافق است و اینکه آیا دولت ترامپ در جریان چانه‌زنی‌ها از برخی خواسته‌های سخت‌گیرانه خود عقب‌نشینی خواهد کرد یا نه؟
ترامپ ۲۵ فروردین گفت: «ایران باید از دنبال کردن سلاح هسته‌ای دست بردارد. آنها نباید سلاح هسته‌ای داشته باشند.»
او افزود: «به نظرم دارند ما را سر می‌دوانند، چون عادت کرده‌اند با آدم‌های احمق در این کشور طرف باشند.»
رییس‌جمهوری آمریکا در ادامه تاکید کرد: «باید سریع پیش بروند چون خیلی نزدیک شده‌اند اما ما اجازه نمی‌دهیم سلاح هسته‌ای داشته باشند. اگر مجبور شویم، اقدامی بسیار سخت‌گیرانه انجام خواهیم داد و این کار را نه برای خودمان، بلکه برای جهان انجام می‌دهیم. آنها آدم‌هایی رادیکال هستند و نباید سلاح هسته‌ای داشته باشند.»
در این گزارش با استناد به سندی آمده که در طرح پیشنهادی، تقریبا تمام بودجه اختصاص‌یافته به سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل و ناتو حذف می‌شود، بودجه حمایت از عملیات صلح‌بانی بین‌المللی پایان می‌یابد و تمام برنامه‌های تبادل آموزشی و فرهنگی وزارت خارجه، محدود یا متوقف خواهد شد.
حذف بودجه نهادهای بین‌المللی و برنامه‌های فرهنگی
بر اساس گزارش نیویورک تایمز، سندی داخلی در وزارت خارجه آمریکا نشان می‌دهد دولت ترامپ در حال بررسی کاهش تقریبی ۵۰ درصدی بودجه این وزارتخانه برای سال مالی آینده است؛ طرحی که شامل قطع تقریبا تمامی کمک‌های مالی به سازمان‌های بین‌المللی، از جمله سازمان ملل و ناتو می‌شود.
دو مقام رسمی آمریکایی گفته‌اند که این طرح بخشی از فرآیند هماهنگی میان وزارت خارجه و کاخ سفید برای کاهش بودجه دولت است و سران وزارتخانه در حال بررسی جدی آن هستند.
این در حالی است که کاخ سفید فشار شدیدی بر نهادها وارد کرده تا کاهش‌های چشم‌گیری در بودجه‌های خود اعمال کنند.
نسخه‌ای از این طرح که تاریخ آن ۱۰ آوریل ثبت شده، در اختیار نیویورک تایمز قرار گرفته و در آن آمده است تقریبا تمامی منابع مالی برای سازمان‌های بین‌المللی مانند سازمان ملل و ناتو، بودجه عملیات صلح‌بانان و همچنین تبادلات فرهنگی و آموزشی از جمله برنامه فولبرایت (برنامه رقابتی سطح عالی برای دادن کمک‌هزینه به دانشگاهیان) حذف خواهد شد.
کاهش کمک‌های بشردوستانه و برنامه‌های سلامت جهانی
طرح مورد نظر همچنین خواهان کاهش بیش از ۵۰ درصدی بودجه کمک‌های بشردوستانه و برنامه‌های سلامت جهانی است؛ اقدامی که با وعده‌های مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا مبنی بر حفظ کمک‌های حیاتی، در تضاد است.
در همین زمینه: دولت ترامپ بیش از ۸۰ درصد از برنامه‌های آژانس توسعه بین‌المللی را لغو کرد
مشخص نیست که روبیو شخصا با این کاهش‌ها موافق بوده یا نه.
این طرح به وسیله پیت ماروکو، مقام پیشین ناظر بر کاهش برنامه‌های کمک خارجی که اخیرا و ناگهانی وزارتخانه را ترک کرده و داگلاس پیتکین، مسئول برنامه‌ریزی بودجه وزارت خارجه، تهیه شده است.
مشخص نیست که این طرح از چه میزان حمایت در کنگره که وظیفه تصویب بودجه را دارد، برخوردار خواهد بود اما به گفته یک مقام مطلع از فرآیند بازنگری بودجه وزارت خارجه، انتظار می‌رود کاخ سفید در بهار امسال نسخه‌ای مشابه همین پیشنهاد را به کنگره ارسال کند تا کاهش‌های در حال اجرا رسمیت یابد.
واکنش تند دموکرات‌ها در کنگره
اخبار مربوط به کاهش شدید بودجه، واکنش منفی دموکرات‌ها در کنگره را در پی داشته است.
سناتور جین شاهین، نماینده دموکرات نیوهمپشایر و عضو ارشد کمیته روابط خارجی، دوشنبه ۲۵ فروردین در بیانیه‌ای اعلام کرد این کاهش‌ها «آمریکا را تنها و آسیب‌پذیر می‌کند و به چین و روسیه اجازه می‌دهد خلأ ایجادشده را پر کنند».
او افزود: «در شرایطی که جنگ در اروپا جریان دارد و تهدیدهای امنیتی در این قاره رو به افزایش است، چرا باید بودجه ناتو را قطع کنیم؟»
سناتور برایان شاتز از هاوایی، عضو ارشد کمیته تخصیص بودجه نیز گفت: «با اینکه در نهایت کنگره درباره بودجه تصمیم می‌گیرد اما گزارش‌ها درباره برنامه دولت به منظور کاهش نیروی انسانی وزارت خارجه، حضور بین‌المللی آمریکا و کمک‌های خارجی بسیار نگران‌کننده است. این کاهش‌ها نه تنها امنیت آمریکا را تامین نمی‌کند بلکه آن را به خطر می‌اندازد.»
شاتز در ادامه گفت: «من می‌خواهم درباره این موضوع مستقیما از خود وزیر خارجه بشنوم.»
بازگشت منابع استفاده نشده و انحلال یو‌اس‌اید
نیویورک تایمز نوشت که در سند رویت شده از طرح مورد نظر آمده است که وزارت خارجه آمریکا قصد دارد برای سال مالی ۲۰۲۶ که از اول اکتبر آغاز می‌شود، بودجه‌ای به میزان ۲۸/۴ میلیارد دلار درخواست کند؛ رقمی که ۲۶ میلیارد دلار کمتر از بودجه ثبت‌شده برای سال مالی ۲۰۲۵ است.
طبق این سند، دولت ترامپ همچنین در نظر دارد بخشی از بودجه سال مالی جاری را نیز پس بگیرد: «ماروکو و پیتکین نوشته‌اند که دولت قصد دارد حدود ۲۰ میلیارد دلار از بودجه استفاده نشده سال ۲۰۲۵ را به خزانه بازگرداند.»
در بخش دیگری از این طرح، تمدید توقف استخدام و افزایش حقوق تا پایان سال مالی ۲۰۲۶ پیشنهاد شده؛ مگر برای موقعیت‌هایی که لازم است تا انتقال برنامه‌های کمک خارجی از آژانس توسعه بین‌المللی آمریکا (USAID) که در حال انحلال است، انجام شود.
بیشتر بخوانید: آژانس توسعه جهانی آمریکا چیست و چرا ترامپ کمک‌های خارجی را تعلیق کرد
حذف تدریجی برنامه‌های درمانی و بشردوستانه
اگرچه روبیو ماه گذشته وعده داده بود که برنامه‌های کمک‌رسانی حیاتی حفظ خواهند شد اما گزارش شده که دولت ترامپ در هفته‌های اخیر برخی از این برنامه‌ها را بی‌سر‌و‌صدا لغو کرده است.
در حوزه بهداشت جهانی، تنها برنامه‌هایی که حفظ خواهند شد شامل این موارد است: ۲/۹ میلیارد دلار برای درمان اچ‌آی‌وی (HIV) از طریق طرح اضطراری ریاست‌جمهوری برای مقابله با ایدز (PEPFAR)، مبلغ ۶۸۷ میلیون دلار برای مقابله با بیماری‌هایی مانند سل و مالاریا، ۲۰۰ میلیون دلار برای امنیت سلامت جهانی و ۸۰۰ میلیون دلار برای «صندوق جهانی» که به ازای هر چهار دلار تامین‌شده به‌وسیله سایر اهداکنندگان، یک دلار از سوی آمریکا تامین می‌شود.
سایر برنامه‌ها، از جمله مبارزه با بیماری‌های گرمسیری نادیده گرفته شده، تامین واکسن برای کودکان در کشورهای فقیر و حمایت از سلامت مادران و کودکان، همگی حذف خواهند شد.
در همین زمینه: دولت ترامپ بیش از ۸۰ درصد از برنامه‌های آژانس توسعه بین‌المللی را لغو کرد
تمرکز منابع بر اولویت‌های خاص دولت ترامپ
در خصوص کمک‌های بشردوستانه، این طرح جزییات کمتری ارائه می‌دهد و در آن اشاره شده است که ۲/۵ میلیارد دلار برای ایجاد یک اداره جدید کمک‌های بشردوستانه در وزارت خارجه و ۱/۵ میلیارد دلار نیز برای کمک‌های اضطراری مهاجرتی و پناهجویان در نظر گرفته شده که رییس‌جمهور ترامپ می‌تواند از آن برای رسیدگی به بحران‌های انسانی استفاده کند.
این سند همچنین پیشنهاد توقف یک‌ساله برنامه کلیدی کنترل مواد مخدر را مطرح می‌کند، با این استدلال که این برنامه در حال حاضر ۱/۴ میلیارد دلار بودجه استفاده‌نشده دارد که می‌تواند برای یک سال کفایت کند.
در نهایت، طرح مورد نظر پیشنهاد تاسیس صندوقی با عنوان «صندوق فرصت‌های نخست آمریکا» با بودجه‌ای حدود دو میلیارد دلار در خزانه‌داری را مطرح می‌کند؛ صندوقی که به دولت ترامپ اختیار می‌دهد تا «بر اساس اولویت‌های جدید و پایدار دولت، حمایت‌های هدفمند در حوزه کمک‌های اقتصادی و توسعه‌ای ارائه کند».
بیشتر بخوانید: ابراز نگرانی فعالان ایرانی از قطع کمک‌های خارجی آمریکا: «هدیه ترامپ به مستبدان در تهران»
به گزارش خبرگزاری رویترز، دوشنبه در بازارهای آسیایی و اروپایی، شرکت‌های فناوری بیشترین سود را بردند.
سهام شرکت اپل در بازار پیش‌گشایش آمریکا نزدیک به پنج درصد افزایش یافت و شاخص سهام اس‌اند‌پی ۵۰۰ نیز که در هفته گذشته ۵.۷ درصد رشد کرده بود، با ۱.۶ درصد افزایش همراه شد. شاخص نزدک نیز صعودی شد.
ترامپ یک‌شنبه اعلام کرد تعرفه واردات تراشه‌های نیمه‌رسانا طی هفته آینده اعلام می‌شود و تصمیم درباره گوشی‌های هوشمند نیز «به‌زودی» گرفته خواهد شد.
این معافیت شامل ۲۰ دسته محصول می‌شود که حدود ۲۳٪ از واردات آمریکا از چین را در بر می‌گیرد و به نظر می‌رسد به سود شرکت‌های تولیدی تمام شود. هر چند دونالد ترامپ هشدار داد که این معافیت‌ها ممکن است موقتی باشند اما روند صعودی بازارها ادامه دارد.
بی‌ثباتی در بازار نفت و طلا
در بازار طلا، با افزایش بی‌ثباتی، قیمت هر اونس طلا به رکورد تاریخی سه هزار و ۲۴۵ دلار رسید. در بازار نفت، بهای نفت برنت به ۶۵.۶ دلار و نفت وست تگزاس به ۶۲.۳۲ دلار افزایش یافت.
این رشد محدود، تحت‌تاثیر احتمال توقف صادرات نفت ایران و نگرانی‌ها از کاهش رشد اقتصاد جهانی رقم خورده است.
تضعیف دلار ادامه دارد
سردرگمی ناشی از نوسانات سیاست تجاری ترامپ موجب نگرانی سرمایه‌گذاران شده و اگرچه معافیت برخی کالاهای الکترونیکی از تعرفه‌ها کمک چندانی به بازار اوراق قرضه آمریکا نکرد، اما نتوانست فرایند تضعیف دلار را متوقف کند.
در بازارهای جهانی ارز، دلار آمریکا در برابر ین ژاپن و یورو کاهش یافت و برخی تحلیل‌گران هشدار داده‌اند که تداوم ناپایداری در سیاست‌های اقتصادی دولت ترامپ می‌تواند در بلندمدت جایگاه جهانی دلار را با تهدید جدی روبه‌رو کند.
سامی شار، اقتصاددان ارشد بانک لومبارد اودیه، گفت:«احتمال رسیدن به توافق‌هایی که در نهایت منجر به کاهش تعرفه‌ها شود کمی بیشتر شده، و از این جهت چشم‌انداز نسبتا امیدوارکننده است. اما خطر شکست مذاکرات همچنان وجود دارد و تداوم این بلاتکلیفی به خودی خود به اقتصاد آسیب می‌زند.»
هم‌زمان بانک سرمایه‌گذاری گلدمن ساکس اعلام کرد سود سه‌ماهه نخست خود را ۱۵ درصد افزایش داده است. سایر بانک‌های بزرگ آمریکا از جمله سیتی‌گروپ و بانک آو امریکا نیز قرار است این هفته گزارش‌های مالی خود را منتشر کنند.
انتظار می‌رود جروم پاول، رییس بانک مرکزی آمریکا در سخنرانی چهارشنبه خود به نگرانی‌ها درباره رکود اقتصادی و نوسانات بازار اوراق خزانه پاسخ دهد.
در مجموع، اگرچه معافیت موقت برخی کالاهای الکترونیکی از تعرفه‌ها فضای مثبت موقتی در بازارها ایجاد کرده، اما ابهام درباره سیاست تجاری آمریکا همچنان سایه سنگینی بر چشم‌انداز اقتصادی جهان انداخته است.
گاردین شنبه ۲۳ فروردین در مطلبی نوشت این دیدارها در ادبیات تاریخی به «لحظات نیکسون در چین» معروف‌اند: ملاقات‌های دیپلماتیکی که در آن رهبران نظام‌هایی با دشمنی‌های ریشه‌دار، بی‌اعتمادی را کنار می‌گذارند و به دستاوردهایی غیرمنتظره می‌رسند.
با این حال، کمتر دیداری را می‌توان یافت که چشم‌انداز موفقیتی به اندازه سفر تاریخی ریچارد نیکسون به پکن در سال ۱۹۷۲ داشته باشد: «حتی دیداری که قرار است ۲۳ فروردین میان نمایندگان جمهوری اسلامی و آمریکا در عمان برگزار شود نیز از این قاعده مستثنا نیست؛ دیداری که اعلام آن از سوی ترامپ، جامعه بین‌المللی و رسانه‌ها را غافلگیر کرد.»
مانع اول: تهدید ترامپ به بمباران و حمله
در ظاهر، موضوع اصلی مذاکرات، برنامه هسته‌ای ایران و نگرانی‌های غرب از این است که جمهوری اسلامی بتواند این برنامه را به تولید سلاح هسته‌ای تبدیل کند.
ترامپ بارها تهران را تهدید کرده است که در صورت عدم توافق، با خطر بمباران و حمله مواجه خواهد شد.
فضای دیپلماتیکی که با تهدید همراه بود، جمعه از سوی کارولین لویت، سخنگوی کاخ سفید نیز تکرار شد.
لویت گفت: «هدف نهایی این است که ایران هیچ‌گاه به سلاح هسته‌ای دست نیابد ... همه گزینه‌ها روی میز است و ایران باید انتخاب کند؛ یا خواسته ترامپ را می‌پذیرد یا باید بهای سنگینی بپردازد.»
به گفته گاردین، این روش برای عبور از دو نسل بی‌اعتمادی میان دو کشور، از زمانی که جیمی کارتر در سال ۱۹۸۰ پس از اشغال سفارت آمریکا در تهران به دست انقلابیون و گروگان‌گیری ۵۳ آمریکایی برای بیش از یک سال، روابط دیپلماتیک با ایران را قطع کرد، چندان امیدوارکننده به نظر نمی‌رسد.
مانع دوم: اختلاف دو طرف بر سر شکل مذاکرات
مانع دیگر این است که دو طرف حتی بر سر شکل مذاکرات نیز اختلاف دارند.
در حالی که ترامپ گفته این مذاکرات «مستقیم» خواهد بود، ایران بر «غیرمستقیم» بودن آن تاکید کرده؛ به این معنا که ارتباطات از طریق میانجی انجام خواهد شد.
تحلیل‌گران و دیپلمات‌های باسابقه می‌گویند این اختلاف، نشانه‌ای از شکاف‌های عمیق‌تر است که می‌تواند اساسا احتمال موفقیت را از بین ببرد؛ چنان‌که یکی از دیپلمات‌های کهنه‌کار آمریکایی، شانس موفقیت را «از صفر تا هیچ» توصیف کرد.
دنیس جت، سفیر پیشین آمریکا و استاد روابط بین‌الملل که کتابی درباره توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با ایران نوشته، گفت: «این نشان می‌دهد که افراد جدی مسئول این روند نیستند چون یکی از اولین گام‌ها در هر مذاکره‌ای، توافق بر سر مسائلی مثل قالب مذاکرات و جزییات اجرایی آن است.»
مانع سوم: تهران و واشینگتن یکدیگر را نمی‌شناسند
گاردین نوشت ریاست هیات ایرانی را عباس عراقچی بر عهده دارد که نقشی کلیدی در مذاکرات منتهی به توافق ۲۰۱۵ موسوم به برجام ایفا کرده است اما در مقابل، هیات آمریکایی به رهبری استیون ویتکاف، نماینده ویژه ترامپ در امور خاورمیانه، وارد گفت‌وگو می‌شود.
این رسانه یادآور شد ویتکاف، یک سرمایه‌دار هتل‌ساز اهل برانکس است که مورد اعتماد و گوش شنوا برای ترامپ محسوب می‌شود اما هیچ تجربه‌ای در زمینه ایران یا فرهنگ پیچیده مذاکراتی این کشور ندارد.
این خلأ شناخت می‌تواند شکاف عمیق موجود میان دو کشور را باز هم بیشتر کند.
ری تکیه، کارشناس مسائل ایران در شورای روابط خارجی، گفت: «ما ایرانی‌ها را نمی‌فهمیم و مطمئن نیستم که آنها چقدر نظام سیاسی آمریکا -به‌ویژه امروز- را می‌شناسند ... ما با یک رابطه بسیار پیچیده روبه‌رو هستیم، بی‌آن‌که طرف مقابل را درک کنیم.»
به گفته تکیه، یکی از عواملی که این ناآگاهی متقابل را تقویت کرده، ۴۵ سال قطع رابطه دیپلماتیک میان دو کشور بوده است: «ما در آمریکا به‌طور جمعی، رژیم ایران را نمی‌فهمیم. نمی‌دانیم این نظام چگونه کار می‌کند. با شخصیت‌ها و انگیزه‌های بازیگران اصلی آشنا نیستیم. به‌نظر من، ما از سازوکارهای درونی این رژیم به‌شدت بی‌اطلاعیم.»
مانع چهارم: تضاد اهداف و خواسته‌ها
تضاد اهداف دو طرف نیز بر پیچیدگی اوضاع افزوده است. برای جمهوری اسلامی، هدف اصلی کاهش تحریم‌های سنگین غرب است که اقتصاد ایران را به زانو درآورده است.
تهران در عین حال می‌خواهد برنامه هسته‌ای خود که رهبرانش آن را «صرفا با اهداف صلح‌آمیز می‌دانند»، حفظ کند.
تکیه گفت: «مهم‌ترین هدف ایران، محافظت از زیرساخت‌های هسته‌ای‌اش در برابر حمله نظامی است و بهترین راه برای این کار، آغاز یک روند مذاکره است.»
اما به گفته گاردین، اهداف آمریکا به این اندازه مشخص نیستند.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، از واشینگتن خواسته تا به‌دنبال «گزینه‌ای مشابه لیبی» باشد؛ اصطلاحی که به توافق با معمر قذافی، دیکتاتور پیشین لیبی، اشاره دارد و به معنای برچیدن کامل توان غنی‌سازی اورانیوم است.
چنین هدفی برای جمهوری اسلامی تقریبا قطعا مردود است؛ به‌ویژه با توجه به سرنوشت نهایی قذافی که سرنگون و به‌دست شورشیان کشته شد.
اهدافی که مایک والتز، مشاور امنیت ملی آمریکا، مطرح کرد نیز به همان اندازه غیرقابل‌پذیرش به نظر می‌رسند.
والتز خواستار پایان حمایت جمهوری اسلامی از گروه‌های نیابتی منطقه‌ای مانند حماس، حزب‌الله و حوثی‌ها شده است.
با این حال به نظر می‌رسد والتز پس از ماجرای جنجالی «سیگنال‌گیت» که طی آن به‌طور ناخواسته یک روزنامه‌نگار را به گروه گفت‌وگوی مقامات آمریکایی درباره حملات به حوثی‌ها دعوت کرد، جایگاه خود را در کاخ سفید تا حد زیادی از دست داده است.
سینا طوسی، پژوهشگر ارشد مرکز سیاست بین‌الملل، گفت که در مقابل، استیون ویتکاف موضعی مصالحه‌جویانه‌تر در پیش گرفته است و «واقعا به‌نظر می‌رسد فردی عمل‌گرا باشد».
طوسی به مصاحبه‌ای از ویتکاف اشاره کرد که در آن از احتمال توافق با ایران صحبت کرده و افزود: «او درباره توافقی صحبت کرد که محور آن را راستی‌آزمایی صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران تشکیل می‌دهد. به‌نظر می‌رسد که ویتکاف با اقتدار از طرف ترامپ حرف می‌زند.»
او در ادامه گفت: «من فکر نمی‌کنم ایرانی‌ها بدون آنکه از پیش به نوعی اطمینان رسیده باشند که این مذاکره قرار نیست کاملا یک‌طرفه باشد، با دیدار سطح بالا با ویتکاف در عمان موافقت کرده باشند.»
بر اساس گزارش گاردین، این اطمینان شامل این نکته هم می‌شود که طرف آمریکایی به‌دنبال تغییر نظام جمهوری اسلامی نیست؛ هدفی که در دولت پیشین ترامپ از سوی برخی از مشاوران ارشد سیاست خارجی او مطرح می‌شد اما خود ترامپ نشانه‌هایی از کنار گذاشتن آن نشان داده است.
ویتکاف در مصاحبه‌ای که در آستانه مذاکرات با وال استریت ژورنال داشت، به انعطاف‌پذیری موضع آمریکا اشاره و «خط قرمز» واشینگتن را «تسلیحاتی شدن برنامه هسته‌ای ایران» اعلام کرد.
او گفت: «فکر می‌کنم موضع ما از برچیدن کامل برنامه هسته‌ای شما آغاز می‌شود؛ این موضع امروز ماست. البته این به آن معنا نیست که ممکن است در حاشیه مذاکرات راه‌هایی برای مصالحه میان دو کشور پیدا نشود.»
مانع پنجم: ترس و عدم‌اطمینان تهران نسبت به ترامپ
به گفته گاردین، اما در هسته تمایل ناگهانی ایرانی‌ها به تعامل که در چهار سال ریاست‌جمهوری جو بایدن به‌طور آشکاری غایب بود، با وجود تلاش‌های مکرر، احساس ترس و عدم‌اطمینان نسبت به خود ترامپ نقش دارد.
ترامپ در نخستین دوره ریاست‌جمهوری خود، دستور کشتن قاسم سلیمانی، فرمانده پیشین نیروی قدس سپاه پاسداران را صادر کرد.
تکیه در همین زمینه گفت: «عامل ترس، جمهوری اسلامی را در مذاکرات به پیش می‌راند اما این مساله دو طرفه است.»
او توضیح داد که از یک طرف، ترس از اقداماتی که ترامپ ممکن است انجام دهد وجود دارد و از طرف دیگر، تهران نگران این است که آیا می‌تواند به ترامپ به‌عنوان یک واسطه و میانجی قابل اعتماد برای رسیدن به توافق اعتماد کند یا خیر.
اما طوسی به گاردین گفت که خامنه‌ای اکنون سیاست «هویج» را طرح کرده که ترامپ احتمالا با جهان‌بینی معروف خود که همواره مبتنی بر معامله است، آن را بپذیرد: امکان برقراری روابط تجاری میان آمریکا و ایران.
عراقچی به تازگی در مقاله‌ای برای واشنگتن‌پست نوشت ایران با تحریم‌های اقتصادی آمریکا و کاهش مستمر ارزش ریال، در وضعیت اقتصادی بحرانی قرار دارد و به شدت نیازمند سرمایه‌گذاری خارجی است تا زیرساخت‌های خود را به‌روزرسانی کند.
او گفت ترامپ با هر توافق احتمالی، به نوعی، یک فرصت برای ایران ایجاد می‌کند.
به‌گزارش آکسیوس، در این نشست که تمامی مقامات ارشد امنیت ملی و سیاست خارجی دولت ترامپ در آن حضور داشتند، مواضع ایالات متحده در دور بعدی مذاکرات که قرار است روز شنبه برگزار شود، بررسی شد.
پیش از این نشست، ترامپ با هیثم بن طارق، سلطان عمان، گفت‌وگویی تلفنی انجام داد و با او درباره میانجی‌گری مسقط میان تهران و واشینگتن رایزنی کرد.
خبرگزاری رسمی عمان گزارش داد: «دو طرف درباره حمایت از این مذاکرات برای دستیابی به نتایج مطلوب گفت‌وگو کردند.»
در اتاق بحران گذشت؟
به‌نوشته آکسیوس، در نشست سه‌شنبه، جی‌دی ونس معاون رییس‌جمهوری، مارکو روبیو وزیر امور خارجه، پیت هگست وزیر دفاع، مایک والتز مشاور امنیت ملی، استیو ویتکاف فرستاده ویژه ترامپ، جان راتکلیف مدیر سیا، و دیگر مقامات بلندپایه دولت حضور داشتند.
این نشست در حالی برگزار شد که در درون دولت ترامپ، درباره مسیر پیش رو در مذاکرات و میزان سازش‌پذیری آمریکا اختلاف‌نظرهایی جدی وجود دارد.
به‌گزارش آکسیوس، ونس و ویتکاف به دیپلماسی خوشبین‌اند و معتقدند که برای دستیابی به توافق، آمریکا باید آماده برخی مصالحه و دادن برخی امتیازات باشد. اما مقامات دیگری چون روبیو و والتز، به‌شدت به این مذاکرات بدبین‌اند و از رویکردی حداکثری در قبال جمهوری اسلامی حمایت می‌کنند.
آکسیوس در گزارش خود تاکید کرده است که ترامپ خود نیز پیام‌های ضد و نقیضی در این زمینه ارسال می‌کند: از یک‌سو بر تمایلش به دستیابی به توافق و حل بحران از مسیر دیپلماسی تاکید می‌کند و از سوی دیگر، جمهوری اسلامی را تهدید به حمله نظامی می‌کند.
کاخ سفید از اظهار نظر درباره این نشست خودداری کرده و به پرسش‌های آکسیوس پاسخ نداده است.
ترامپ دوشنبه ۲۵ فروردین در گفت‌وگو با خبرنگاران در دفتر کارش در کاخ سفید اعلام کرد که جمهوری اسلامی باید در روند مذاکرات سرعت عمل به خرج دهد و هشدار داد که تهران ممکن است در حال وقت‌کشی باشد.
او بار دیگر ایران را به اقدام نظامی تهدید کرد و گفت: «اگر لازم باشد، دست به اقدام سختی خواهیم زد.»
در همین روز، استیو ویتکاف در گفت‌وگو با شبکه فاکس‌نیوز اظهار داشت که دور نخست مذاکرات با جمهوری اسلامی که شنبه گذشته در عمان برگزار شد، مثبت بوده است.
موضع آمریکا چیست؟
به گفته ویتکاف، موضع آمریکا این است که ایران باید غنی‌سازی اورانیوم در سطح ۲۰ درصد و نزدیک به درجه تسلیحاتی یعنی ۶۰ درصد را متوقف کند. او احتمال ادامه غنی‌سازی در سطح ۳.۶۷ درصد — برای مصارف صلح‌آمیز — را منتفی ندانست.
او همچنین تأکید کرد که هرگونه توافق هسته‌ای باید با راستی‌آزمایی دقیق سطح غنی‌سازی اورانیوم همراه باشد و جمهوری اسلامی از ساخت موشک‌های بالیستیک با قابلیت حمل کلاهک هسته‌ای و نیز قطعات چاشنی انفجاری بمب اتم خودداری کند.
اظهارات ویتکاف با موضعگیریهای اخیر مایک والتز، مشاور امنیت ملی ترامپ، تفاوت چشم‌گیری داشت. والتز در هفته‌های گذشته بر ضرورت «برچیدن کامل برنامه هسته‌ای ایران» تاکید کرده بود.
همچنین این مواضع در تضاد با سخنان بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در دیدار هفته گذشتهاش با ترامپ بود؛ نتانیاهو خواستار «نابودی کامل» برنامه هسته‌ای ایران شد، مشابه آن‌چه به ادعای او در سال ۲۰۰۳ در لیبی اتفاق افتاد.
با این همه صبح سه‌شنبه، ویتکاف با انتشار پیامی در شبکه اجتماعی ایکس، مواضع خود را روشنتر کرد و نوشت: «هرگونه توافق نهایی باید چارچوبی برای صلح، ثبات و شکوفایی در خاورمیانه ترسیم کند؛ به این معنا که ایران باید برنامه غنی‌سازی و تسلیحاتی هسته‌ای خود را برچیند و آن را به‌طور کامل متوقف کند.»
موضع جمهوری اسلامی چیست؟ آیتالله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، سه‌شنبه ۲۶ فروردین در دیدار با مقامات ارشد حکومتی در تهران، دور اول مذاکرات با آمریکا را «رضایتبخش» توصیف کرد.
او گفت: «نه بیش از حد خوشبینم، نه بدبین.»
خامنه‌ای تاکید کرد که نسبت به طرف مقابل «بسیار محتاط و مشکوک» است، اما به «توانمندیهای داخلی» اطمینان دارد.
باید منتظر چه بود؟
قرار بود دور بعدی مذاکرات روز شنبه در رم برگزار شود. این موضوع از سوی آمریکا، جمهوری اسلامی و دولت ایتالیا تایید شده بود و ویزای هیئت ایرانی نیز صادر شده بود.
اما وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی شامگاه دوشنبه اعلام کرد که محل مذاکرات از رم به مسقط تغییر یافته است. مقامات آمریکایی هنوز این جابهجایی را تایید نکردهاند.
آکسیوس به‌نقل از منابع مطلع نوشت یکی از دلایل این تغییر، حضور جی‌دی ونس، معاون رییس‌جمهوری آمریکا در رم طی تعطیلات آخر هفته بوده است و کاخ سفید ترجیح داده از همپوشانی حضور وی با مذاکرات رسمی پرهیز کند.