آیا حمله نظامی می‌تواند برنامه هسته‌ای ایران را نابود کند؟
خبرگزاری رویترز در گزارشی تحلیلی این پرسش را مطرح کرده است که آیا حمله نظامی می‌تواند برنامه هسته‌ای ایران را نابود کند.
در این گزارش با اشاره به عوامل متعدد گفته شده است که احتمالا چنین حمله‌ای قادر به نابود کردن برنامه هسته‌ای ایران نخواهد بود.
رویترز با اشاره به استقرار بمب‌افکن‌های استراتژیک بی ۲ در جزیره دیه‌گو گارسیا، جایی که ایران را در دسترس این هواپیماها قرار می‌دهد، این اقدام را پیامی صریح و هشدارآمیز به تهران دانسته و گفته آرایش نظامی آمریکا در منطقه به رهبران جمهوری اسلامی می‌گوید که اگر توافقی برای مهار برنامه هسته‌ای حاصل نشود، چه سرنوشتی ممکن است در انتظار آنها باشد.
با این حال، رویترز به‌نقل از کارشناسان نظامی و هسته‌ای افزوده که حتی با چنین قدرت آتش عظیمی، اقدام نظامی آمریکا و اسرائیل احتمالا تنها به‌طور موقت برنامه‌ای را عقب می‌اندازد که غرب نگران است در نهایت به ساخت بمب اتم منتهی شود؛ هرچند جمهوری اسلامی تاکید می‌کند که در پی ساخت سلاح هسته‌ای نیست.
کامران متین، استاد روابط بین‌الملل در دانشگاه ساسکس، در گفت‌وگو با ایران‌اینترنشنال به تاکید دوباره دونالد ترامپ بر تلاش جمهوری اسلامی برای وقت‌کشی در توافق و خرید زمان برای رسیدن به بمب اتمی اشاره کرد.
او گفت در بررسی این موضوع باید توجه داشت که مقام‌های جمهوری اسلامی در روزهای گذشته به شکل غیر رسمی و حتی علنی گفته‌اند در مدت زمان منتهی به مذاکرات، شرایطی را تعیین کرده‌اند که دولت آمریکا همه آنها را قبول کرده است.
متین گفت حتی اگر این ادعاها درست باشد، به نظر می‌رسد ترامپ می‌خواهد بگوید شاید با درخواست‌هایی درباره محل مذاکرات موافقت کند، اما حاضر به دادن امتیازهای مدنظر جمهوری اسلامی نیست.
این استاد دانشگاه تاکید کرد که اظهارات جدید ترامپ نشان می‌دهد دیگر اجازه نمی‌دهد جمهوری اسلامی تاکتیک اتلاف وقتی را که سال‌ها در برابر آمریکا به کار برده را دوباره تکرار کند.
متین افزود: «به نظر می‌رسد ترامپ این پیام را به تهران رساند که نباید محاسباتش را بر اخباری که از اختلافات جدی درون دولت آمریکا شنیده، بچیند. رییس‌جمهوری آمریکا با این سخنان و تکرار تهدید به حمله نظامی، تاکید کرد که رشته اوضاع را به دست دارد.»
او درباره اظهارنظر مقامات جمهوری اسلامی مبنی بر اینکه مذاکره صرفا درباره برنامه هسته‌ای است، هم اشاره کرد و گفت این در تناقض با سخنان اخیر استیون ویتکاف، نماینده ویژه دولت ترامپ در امور خاورمیانه است که گفته بود مذاکرات، برنامه موشکی تهران را هم در بر می‌گیرد.
متین گفت در روزهای اخیر این ایده از سوی خیلی‌ها مطرح شد که اصرار ترامپ و تمرکزش صرفا بر برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی، نوعی امتیاز دادن به تهران محسوب می‌شود، اما سخنان ویتکاف نشان داد که آمریکا در حال استفاده از تاکتیکی زیرکانه است.
به گفته او، آمریکا به جای آنکه برنامه موشکی را به‌عنوان عنصری مجزا در مذاکرات مطرح کند، آن را به عنوان بخشی از برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی تعریف کرده است.
استیو ویتکاف، نماینده ویژه دولت دونالد ترامپ گفته است که اهداف آمریکا در مذاکرات جاری با ایران، اندکی فراتر از مفاد توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ در دوران باراک اوباما (برجام) است اما این تفاوت به‌معنای چرخش کامل در سیاست‌ها نیست.
برجام که با عنوان «برنامه جامع اقدام مشترک» نیز شناخته می‌شود، در سال ۲۰۱۸ از سوی دونالد ترامپ کنار گذاشته شد و آمریکا از آن خارج شد.
تمرکز بر راستی‌آزمایی در غنی‌سازی و تسلیحاتی شدن
ویتکاف در مصاحبه‌ای با شان هَنیتی در شبکه فاکس‌نیوز گفت: «تمرکز اصلی ما بر راستی‌آزمایی در برنامه غنی‌سازی اورانیوم [ایران] است و در نهایت، راستی‌آزمایی درباره تسلیحاتی شدن آن. این شامل موشک‌ها نیز می‌شود (نوع موشک‌هایی که ایران انبار کرده) و همچنین تلاش برای دست‌یابی به بمب [اتمی].»
او تاکید کرد که برنامه غنی‌سازی ایران به‌طور کامل حذف نخواهد شد بلکه به سطح تعیین‌شده در برجام یعنی ۳/۶۷ درصد بازگردانده می‌شود: «ایران نیازی به غنی‌سازی بالاتر از ۳/۶۷ درصد ندارد.»
این خواسته خاص، با توجه به درخواست‌های مکرر تهران برای بازگشت آمریکا به مفاد اولیه برجام، در دسترس به‌نظر می‌رسد. هرچند اختلافاتی بر سر دامنه و میزان مداخله آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وجود دارد اما به‌نظر نمی‌رسد این بخش از مذاکرات به گره اصلی تبدیل شود.
تفاوت‌های کلیدی با برجام: دسترسی گسترده‌تر، تمرکز بر موشک‌ها
اما موارد مورد نظر برای توافقی فراتر از برجام کدام‌ها هستند؟
نخست آنکه دولت ترامپ نسبت به آن‌چه در برجام درج شده، به دنبال رژیم بازرسی گسترده‌تری است.
این نظارت می‌تواند شامل دسترسی -نه تنها به تاسیسات اعلام‌شده غنی‌سازی- بلکه به سایت‌هایی باشد که احتمال می‌رود در توسعه کلاهک هسته‌ای نقش دارند.
ایران همواره با چنین دامنه‌ای از بازرسی مخالفت کرده و این موضوع احتمالا یکی از نقاط اصلی اختلاف خواهد بود.
دوم آنکه ویتکاف به‌طور صریح از برنامه موشک‌های بالستیک ایران یاد کرد. حوزه‌ای که تقریبا در توافق اولیه برجام نادیده گرفته شده بود. وارد کردن این برنامه در مذاکرات نیازمند دسترسی به زیرساخت‌های گسترده تحقیق و توسعه نظامی ایران است که تهران همواره آن را از نظارت خارجی دور نگه داشته است.
منطق گنجاندن برنامه موشکی روشن است: اگر ایران موفق به تولید کلاهک هسته‌ای شود، موشک‌های بالستیک اصلی‌ترین وسیله پرتاب آن خواهند بود.
ایران تاکنون هزاران موشک تولید کرده؛ گرچه این موشک‌ها ممکن است از نظر فنی خیلی پیشرفته نباشند اما در صورت تجهیز به کلاهک هسته‌ای، تهدیدی جدی برای منطقه، از جمله اسرائیل، یونان و برخی نقاط جنوب و شرق اروپا محسوب می‌شوند.
اختلاف نظر در درون دولت ترامپ درباره هدف نهایی
ویتکاف پیش‌تر نیز در مصاحبه‌ای با تاکر کارلسن در ماه مارس به اهداف محدود دولت از مذاکره احتمالی با ایران اشاره کرده بود اما برخی دیگر از مقام‌های ارشد دولت از جمله وزیر خارجه و مشاور امنیت ملی، به‌طور علنی خواستار انحلال کامل برنامه هسته‌ای ایران شده‌اند.
در همین زمینه، یکی از مسائل اساسی، تعیین سرنوشت حدود ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده با خلوص بالاست که تهران در حال حاضر در اختیار دارد.
طبق گزارش سه‌شنبه ۲۶ فروردین گاردین، ایالات متحده پیشنهاد داده است این مواد به کشور ثالثی مانند روسیه منتقل شود. پیشنهادی که تهران به‌احتمال زیاد با آن مخالفت خواهد کرد.
به‌گفته منابع، این موضوع در مذاکرات اخیر میان عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی و ویتکاف در عمان مطرح شده اما ایران بر باقی ماندن این ذخایر تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و سازمان ملل در داخل کشور تاکید کرده است.
تهدید دوباره ترامپ به اقدام سخت‌گیرانه
در نهایت، پرسش کلیدی این است که ایران تا چه حد و با چه سرعتی آماده پیشروی به‌سمت توافق است و اینکه آیا دولت ترامپ در جریان چانه‌زنی‌ها از برخی خواسته‌های سخت‌گیرانه خود عقب‌نشینی خواهد کرد یا نه؟
ترامپ ۲۵ فروردین گفت: «ایران باید از دنبال کردن سلاح هسته‌ای دست بردارد. آنها نباید سلاح هسته‌ای داشته باشند.»
او افزود: «به نظرم دارند ما را سر می‌دوانند، چون عادت کرده‌اند با آدم‌های احمق در این کشور طرف باشند.»
رییس‌جمهوری آمریکا در ادامه تاکید کرد: «باید سریع پیش بروند چون خیلی نزدیک شده‌اند اما ما اجازه نمی‌دهیم سلاح هسته‌ای داشته باشند. اگر مجبور شویم، اقدامی بسیار سخت‌گیرانه انجام خواهیم داد و این کار را نه برای خودمان، بلکه برای جهان انجام می‌دهیم. آنها آدم‌هایی رادیکال هستند و نباید سلاح هسته‌ای داشته باشند.»
منشه امیر، کارشناس امور خاورمیانه درباره مذاکرات میان تهران و واشینگتن به ایران اینترنشنال گفت: «این احتمال وجود دارد که آقای ترامپ خیلی عجله داشته باشد تا به یک توافق برسد.»
او افزود: «باید یادآوری بکنم که ایشان قرار است ۴ هفته دیگر به عربستان سعودی سفر بکند و برایش بسیار مهم است که با دست‌آورد موفقیت مذاکرات با ایران به عربستان سفر کند.»
علی‌رضا نامورحقیقی درباره مواضع بخش‌ها داخلی حکومت در قبال غنی‌سازی هسته‌ای به ایران اینترنشنال گفت: «چه در بلوک نظامی و چه در بلوک‌های مالی حکومت و بخش‌هایی از روحانیت و بروکرات‌های بخش‌های کارگزاری معتقدند که این سیاست نابودی اسرائیل و بحث غنی‌سازی دیگر کار نمی‌کند».
ترامپ گفت ایران باید سریع با ما توافق کند و جمهوری اسلامی نیز تأکید دارد که مذاکرات باید با سرعت پیش برود. اما با توجه به سابقه اتلاف وقت از سوی جمهوری اسلامی، ثمربخشی گفت‌وگوها در کوتاه‌مدت با تردید روبه‌روست.
رضا طالبی، روزنامه‌نگار و شهیر شهیدثالث، تحلیلگر سیاسی در این زمینه توضیح می‌دهند.
