نایب‌رییس مجلس: خامنه‌ای زمین بازی را برای جهان تعیین می‌کند
نورمن رول، مقام باسابقه سیا (سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا) با بیش از ۳۰ سال سابقه که پیش‌تر ریاست میز ایران را در این نهاد برعهده داشت، گفت که مذاکره‌کنندگان کارکشته جمهوری اسلامی ممکن است روند گفت‌وگوها را به نفع خود طولانی کنند، در حالی که تهران هم‌زمان به غنی‌سازی اورانیوم تا سطحی ادامه دهد که بتواند به ساخت بمب منجر شود.
او گفت: «هر روزی که مذاکرات ادامه پیدا کند، ایران به آستانه ساخت سلاح هسته‌ای نزدیک‌تر می‌شود. اگر محاسبه تهران این باشد که ماندن در لبه توانایی تسلیحاتی سود بیشتری نسبت به ساخت بمب دارد، به همین بازی ادامه خواهد داد.»
به گفته رول، جمهوری اسلامی در «مذاکره درباره خودِ مذاکره» مهارت یافته است؛ یعنی استفاده از دیپلماسی کش‌دار برای کاستن از تهدیدهای نظامی و کاهش فشار تحریم‌ها، در حالی که توسعه برنامه هسته‌ای ادامه دارد.
بیشتر بخوانید: گزارش آکسیوس از نشست ترامپ در اتاق بحران کاخ سفید درباره مذاکرات هسته‌ای با ایران
هم‌زمان با آماده شدن آمریکا برای از سرگیری مذاکرات هسته‌ای با ایران در آخر این هفته، به‌نظر می‌رسد حاکمیت جمهوری اسلامی هم‌زمان با ابهام در زمینه جانشینی رهبری، بن‌بست اقتصادی، شکست‌های منطقه‌ای و افزایش سوءظن جهانی نسبت به اهداف برنامه اتمی‌اش در موقعیتی شکننده قرار دارد.
رول گفت که ایران در گذشته نیز از مذاکرات به‌عنوان «سوپاپ اطمینان» استفاده کرده است و معمولا زمانی وارد گفت‌وگو شده که خطر درگیری نظامی بالا بوده است؛ مانند گفت‌وگوهای سال‌های ۲۰۰۳، ۲۰۱۲ و ۲۰۱۵ که همگی هم‌زمان با حضور پررنگ‌تر نظامی آمریکا یا بحران‌های منطقه‌ای صورت گرفتند. اما به گفته او، این بار شرایط متفاوت است.
در همین زمینه: ترامپ: اگر درباره ایران نیاز به اقدام نظامی باشد، با اسرائیل وارد عمل خواهیم شد
او گفت: «این رژیم ضعیف‌تر، منزوی‌تر و به‌شدت نامحبوب‌تر شده است. اگر ایران همچنان از برنامه هسته‌ای‌اش به‌عنوان سپری برای فرار از فشارها درباره سرکوب، تروریسم و گروگان‌گیری استفاده کند، جامعه جهانی باید این بازی را بر هم بزند.»
به گفته رول، دولت ترامپ با هدفی مشخص وارد مذاکرات شده است: پایان دائمی توانایی جمهوری اسلامی برای ساخت سلاح اتمی، بدون تکرار ضعف‌های توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ موسوم به برجام.
او افزود: «توافق ۲۰۱۵ محدودیت‌هایی موقتی و برگشت‌پذیر بر برنامه هسته‌ای ایران اعمال کرد اما در مقابل، رفع تحریم‌هایی دائمی را برای تهران به همراه داشت. نتیجه این شد که ایران از این گشایش اقتصادی برای تامین مالی تروریسم و گروه‌های شبه‌نظامی در سراسر منطقه استفاده کرد.»
بیشتر بخوانید: مقام سابق آمریکایی: مذاکرات هسته‌ای ایران، لحظه سرنوشت‌ساز ترامپ درباره حمله نظامی است
اکنون، به‌نظر می‌رسد واشینگتن به‌دنبال آن است که تنها به ایران اجازه یک برنامه هسته‌ای محدود غیرنظامی را بدهد، در حالی که تمام مسیرهای منتهی به تسلیحات را مسدود کند و از دسترسی تهران به منابع مالی‌ای که می‌تواند شبکه بی‌ثبات‌کننده‌اش در منطقه را احیا کند، جلوگیری بورزد.
فشارهای تاریخی
به گفته رول، این مذاکرات در شرایطی انجام می‌شود که جمهوری اسلامی از زمان پایان جنگ ایران و عراق در سال ۱۳۶۷ تاکنون، در ضعیف‌ترین موقعیت استراتژیک خود قرار دارد.
از نظر سیاسی، مرگ ناگهانی ابراهیم رئیسی، رییس‌جمهوری سابق ایران در سانحه هلی‌کوپتر، تنها گزینه محتمل برای جانشینی رهبر جمهوری اسلامی را از صحنه حذف کرد؛ فردی که با خامنه‌ای از نظر ایدئولوژیک هم‌راستا بود و اعتبار سیاسی لازم را داشت.
در همین زمینه: مرگ رئیسی چطور صحنه انتخاب رهبر بعدی را برای یکه‌تازی مجتبی خامنه‌ای خالی کرد؟
انتخابات ریاست‌جمهوری سال گذشته با پایین‌ترین میزان مشارکت تاریخی در جمهوری اسلامی همراه شد که نشان‌دهنده نوعی تسلیم عمومی در برابر بن‌بست سیاسی بود و برکناری معاون امور راهبردی (محمدجواد ظریف) و وزیر امور اقتصادی و دارایی (عبدالناصر همتی) در دولت مسعود پزشکیان نیز از شکاف‌ها و نزاع‌های درونی حکومت حکایت داشت.
در عرصه اقتصادی، نرخ تورم و درصد جمعیتی که زیر خط فقر زندگی می‌کنند، هر دو حدود ۳۰ درصد گزارش شده‌اند و خاموشی‌های مکرر، زندگی مردم و کسب‌و‌کارها را مختل کرده است.
رول گفت: «این یک فاجعه اقتصادی است. مردم ایران دارند بهای دهه‌ها سوءمدیریت و انزوا را می‌پردازند.»
در سطح نظامی، به‌گفته او، حمله اسرائیل در ماه اکتبر ۲۰۲۴ احتمالا بخش عمده‌ای از سامانه‌های پدافندی ایران را نابود کرده است؛ حمله‌ای که پس از چندین ماه ضربات شدید ارتش اسرائیل به گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی، از جمله حماس و حزب‌الله انجام شد.
رول افزود: «حلقه آتشی که ایران دور اسرائیل ساخته بود حالا شکسته است. نیروی قدس سپاه پاسداران همچنان پابرجاست اما زخمی و پراکنده شده است.»
نیروی قدس وظیفه فرماندهی عملیات‌های خارجی جمهوری اسلامی را برعهده دارد.
بیشتر بخوانید: آیا حمله نظامی می‌تواند برنامه هسته‌ای ایران را نابود کند؟
لحظه تصمیم‌گیری
رول، در حالی که از راه‌حل دیپلماتیک حمایت می‌کند، اذعان داشت که اسرائیل با دقت در حال بررسی سناریوهای حمله احتمالی است.
او گفت: «اگر اسرائیل ضربه‌ای جدی وارد کند، ممکن است توان هسته‌ای ایران را به‌طور دائم از بین نبرد اما می‌تواند هزینه‌های بازسازی آن را چنان بالا ببرد که تهران برای بازگشت به مسیر قبلی تردید کند.»
با این حال، او احتمال کمی را نیز مد نظر دارد که شاید تهران مسیر متفاوتی را در پیش گیرد.
رول گفت: «شاید این همان لحظه‌ای باشد که رهبر جمهوری اسلامی، سازش را به رویارویی ترجیح دهد. مردم ایران مردمی باهوش، مقاوم و شایسته آینده‌ای هستند که نه با تهدید گروه‌های شبه‌نظامی و تحریم، بلکه با صلح، توسعه و امنیت تعریف شود.»
