علی الشهابی، تحلیلگر سعودی نزدیک به دربار سلطنتی، با اشاره به سفر شاهزاده خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی، به تهران گفت: «ریاض به‌وضوح این پیام را به تهران می‌دهد که به هیچ وجه نقش واسطه یا مجرا برای حمله به ایران ایفا نخواهد کرد.»
او در مصاحبه با روزنامه فایننشال تایمز افزود: «عربستان سعودی از تلاش‌های ترامپ برای یافتن راه‌حل دیپلماتیک در بحران هسته‌ای حمایت می‌کند و خواهان جنگ نیست.»
فایننشال تایمز همچنین گزارش داد که در سفر پنج‌شنبه وزیر دفاع عربستان سعودی، محمد بن سعيد آل جابر، سفیر عربستان در یمن خالد بن سلمان را همراهی می‌کند.
در حالی‌که ایالات متحده و کرملین در حال مذاکره برای توقف جنگ در اوکراین هستند، شرکت تولیدکننده کنسرو «گلاوپرودوکت» که در ماه اکتبر به‌عنوان تنها شرکت آمریکایی به‌طور رسمی تحت کنترل دولت روسیه درآمده، اکنون به نقطه تنش میان دو کشور تبدیل شده است.
مارکو روبیو، وزیر خارجه ایالات متحده، اعلام کرد نحوه برخورد با این شرکت، بخشی از روند برای بازتعریف روابط واشینگتن و مسکو خواهد بود.
طبق نامه‌ای که مدیریت جدید گلاوپرودوکت به دادستان کل روسیه ارسال کرده و رویترز آن را مشاهده کرده است، مصادره این شرکت با هدف «تضمین تولید باثبات»، از جمله برای تامین غذای گارد ملی و وزارت دفاع روسیه صورت گرفته است.
گلاوپرودوکت اکنون تحت مدیریت «آژانس فدرال مدیریت دارایی‌های دولتی روسیه» موسوم به روس‌ایموشچستوو قرار دارد و لئونید اسمیرنوف، مالک پیشین آن، ساکن لس‌آنجلس بوده است.
وزارت صنعت و تجارت روسیه و آژانس روس‌ایموشچستوو به درخواست رویترز برای اظهارنظر درباره برنامه‌های دولت در مورد این شرکت و مدیریت جدید آن پاسخ نداده‌اند.
دادستانی روسیه اسمیرنوف و شرکت‌های وابسته به او را به انتقال حدود ۱.۳۸ میلیارد روبل (معادل ۱۷ میلیون دلار) از روسیه به خارج، در فاصله سال‌های ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۴ متهم کرده است؛ موضوعی که روزنامه آر‌بی‌سی، در ماه مارس گزارش داد.
در تاریخ ۱۲ مارس، دادگاهی در مسکو با درخواست دفتر دادستان کل، دارایی‌های گلاوپرودوکت را توقیف کرد. قرار است جلسه رسیدگی به این موضوع جمعه ۱۸ آوریل برگزار شود.
اسمیرنوف اتهامات وارده را رد کرده و آن را «یورش به سبک روسی» برای تصاحب غیرقانونی شرکتش توصیف کرده است.
دفتر دادستان کل هنوز به درخواست برای اظهار نظر پاسخ نداده است.
از زمان آغاز جنگ در اوکراین، حدود ۱۲ شرکت اروپایی هم با فرمان ریاست‌جمهوری روسیه، شاهد مصادره شرکت‌های تابعه خود در این کشور بوده‌اند؛ از جمله شرکت آبجوسازی «کارلسبرگ» دانمارک و شرکت خدمات انرژی «فورتوم» فنلاند.
کرملین همچنین هشدار داده که ممکن است شرکت‌های بیشتری مشمول مصادره شوند.
در حالی‌که انتظار می‌رفت تهاجم به اوکراین عملیاتی سریع باشد، این جنگ اکنون وارد چهارمین سال شده و منجر به افزایش هزینه‌های نظامی روسیه و تلاش برای کنترل گسترده‌تر بر دارایی‌های استراتژیک شده است.
در سال ۲۰۲۲، روسیه برای تامین مایحتاج نظامی، از جمله مواد غذایی، با کمبودهای گسترده روبه‌رو شد.
چه کسانی از این مصادره سود می‌برند؟
نامه‌ای که رویترز مشاهده کرده، اطلاعاتی درباره ذی‌نفعان احتمالی این مصادره ارائه می‌دهد.
بر اساس این سند، آژانس روس‌ایموشچستوو مدیرعامل جدید گلاوپرودوکت را به درخواست شرکت صنایع غذایی دروژبا نارودوف، منصوب کرده است.
بر اساس بیانیه‌ای در سال ۲۰۱۸، شرکت دروژبا نارودوف تنها تامین‌کننده گارد ملی روسیه در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ بوده است.
منبعی مطلع اعلام کرد که گلاوپرودوکت تا پیش از این، هرگز تامین‌کننده ارتش روسیه نبوده است.
بر پایه تحقیقی که در سال ۲۰۱۸ از سوی بنیاد مبارزه با فساد وابسته به الکسی ناوالنی، چهره مخالف کشته‌شده روسیه منتشر شد، دیمیتری مدودف، رییس‌جمهوری وقت روسیه، در سال ۲۰۱۷ با اختصاص انحصاری تامین غذای گارد ملی به شرکت دروژبا نارودوف موافقت کرده بود.
اطلاعات مربوط به مالکیت شرکت دروژبا نارودوف اکنون طبقه‌بندی شده است اما روزنامه روسی کامرسانت در سال ۲۰۲۲، با استناد به داده‌های موجود در آن زمان از سامانه ثبت شرکت‌های روسیه (EGRUL) گزارش داد که نهادهایی مرتبط با هلدینگ کشاورزی «آگروکمپلکس به‌نام ن. ا. تاچف»، مالکیت دروژبا نارودوف را در اختیار گرفته‌اند.
رویترز نتوانسته این اطلاعات را به‌صورت مستقل تایید کند چون اکنون طبقه‌بندی شده‌اند. با این حال، دامنه ایمیل agrocomplex.ru که به وسیله هر دو نهاد استفاده می‌شود، در وب‌سایت‌ها و اسناد ثبت تجاری روسیه (Spark) به ثبت رسیده است.
شرکت دروژبا نارودوف و هلدینگ آگروکمپلکس به درخواست‌های رویترز برای اظهارنظر پاسخ نداده‌اند.
طبق اسناد حسابرسی مستقل این شرکت در سال ۲۰۲۵ که از سوی رویترز رویت شده، مالک نهایی این هلدینگ الکساندر تاچف است.
تاچف که در سال ۲۰۱۴ به‌دلیل حمایت از الحاق کریمه به روسیه تحت تحریم اتحادیه اروپا قرار گرفت، در سال بعد به‌عنوان وزیر کشاورزی روسیه منصوب شد و اکنون ریاست هیات‌مدیره هلدینگ آگروکمپلکس را برعهده دارد.
بر اساس گزارشی که خبرگزاری رویترز با اتکا به بیش از ۱۲ منبع گردآوری کرده، یاسر ابراهیم، مشاور اقتصادی ارشد اسد، هماهنگی‌های لازم را برای اجاره یک جت خصوصی و انجام چهار پرواز به امارات متحده عربی را انجام داد تا دارایی‌های گرانبهای بشار اسد، بستگان، مشاوران و کارکنان کاخ ریاست‌جمهوری را از سوریه خارج کند.
یاسر ابراهیم که دفتر اقتصادی و مالی ریاست‌جمهوری را اداره می‌کرد، نقشی کلیدی در شکل‌گیری شبکه‌ای از شرکت‌ها و نهادهایی داشت که اسد از طریق آن‌ها کنترل گسترده‌ای بر اقتصاد سوریه اعمال می‌کرد. طبق اعلامیه‌های تحریمی آمریکا و منابع آگاه از اقتصاد سوریه، او در عمل چهره‌ای پوششی برای اسد بود.
غرب پس از سرکوب اعتراضات مردمی در سال ۲۰۱۱، اسد را تحریم کرد و بعدها ابراهیم را نیز به دلیل همکاری با رژیم تحت تحریم قرار داد.
جت امبرائر مدل Legacy 600 با شماره ثبت C5-SKY که در گامبیا ثبت شده، طی ۴۸ ساعت پیش از سقوط حکومت اسد، چهار پرواز پیاپی به سوریه انجام داد. چهارمین پرواز این هواپیما، طبق اسناد ردیابی پرواز و تصاویر ماهواره‌ای، در هشت دسامبر ۲۰۰۴ از پایگاه هوایی حمیمیم – تحت کنترل روسیه در نزدیکی لاذقیه – صورت گرفت؛ همان روزی که اسد نیز از همین پایگاه به روسیه گریخت.
این نخستین‌بار است که عملیات انتقال مخفی دارایی‌های اسد گزارش می‌شود. رویترز می‌گوید که برای نوشتن این گزارش با منابع مطلع از جزئیات این عملیات گفت‌وگو کرده؛ از جمله کارکنان فرودگاه، افسران سابق اطلاعاتی و گارد ریاست‌جمهوری، و یکی از افراد فعال در شبکه مالی اسد.
این گزارش همچنین بر پایه پیام‌های رد و بدل شده در واتس‌اپ میان اطرافیان یاسر ابراهیم، داده‌های ردیابی پرواز، تصاویر ماهواره‌ای و بررسی سوابق مالکیت شرکت‌ها و هواپیماها در سه قاره تدوین شده است.
به‌نوشته رویترز، هواپیما حامل کیف‌های مشکی بدون نشان حاوی دست‌کم ۵۰۰ هزار دلار وجه نقد، اسناد، لپ‌تاپ و هارد درایوهایی حاوی اطلاعات حیاتی از شبکه موسوم به «گروه» بود؛ نام رمزی که اسد و ابراهیم برای ساختار پیچیده اقتصادی خود شامل مخابرات، بانک‌داری، املاک، انرژی و سایر حوزه‌ها به کار می‌بردند.
اسد که در روزهای آخر حکومت حتی موقعیت مکانی‌اش از اعضای نزدیک خانواده پنهان نگه داشته شده بود، اکنون در روسیه پناهندگی سیاسی دریافت کرده است. رویترز موفق به تماس با اسد یا ابراهیم برای اظهارنظر نشد. وزارت امور خارجه روسیه و امارات نیز به پرسش‌های رویترز درباره این عملیات پاسخی ندادند.
یکی از مقامات ارشد دولت جدید سوریه به ریاست احمد الشرع به رویترز گفت که دولت مصمم است دارایی‌های عمومی خارج‌شده از کشور در آستانه سقوط حکومت اسد را بازگرداند، تا در شرایط کمبود ارز و فشار تحریم‌ها، به اقتصاد کشور کمک کند.
این مقام تایید کرد که پول از کشور خارج شده، اما جزییاتی درباره نحوه آن ارائه نکرد و گفت تحقیقات درباره مقصد این وجوه همچنان ادامه دارد.
رویترز نتوانسته تعیین کند که آیا خود اسد به‌طور مستقیم این عملیات را هدایت کرده یا نه؛ اما چندین منبع مطلع از جزییات ماموریت تاکید کرده‌اند که این عملیات بدون تایید مستقیم او امکان‌پذیر نبوده است.
«این هواپیما را ندیده‌اید»
درشش دسامبر، هم‌زمان با پیشروی نیروهای شورشی به رهبری گروه هیئت تحریر الشام به سمت دمشق، جت امبرائر وارد فرودگاه بین‌المللی پایتخت شد. بیش از ۱۰ نفر از ماموران اطلاعات نیروی هوایی سوریه که همواره بازوی سرکوب حکومت اسد بودند، در محوطه تشریفات فرودگاه و مسیرهای دسترسی آن مستقر شدند.
سه منبع حاضر در محل گفتند خودروهایی غیرنظامی با شیشه‌های دودی وارد منطقه VIP شدند. دو نفر از این افراد گفتند که این خودروها متعلق به گارد جمهوری‌خواه، نیروی حفاظت از کاخ و شخص اسد بودند.
یکی از افسران پیشین این گارد گفت: «وقتی گارد جمهوری وارد عمل می‌شود، یعنی خود بشار دستور داده است.»
او افزود که این گارد تنها از اسد یا ژنرال طلال مخلوف، پسرعموی او، دستور می‌گرفت.
محمد قیرُوت، رییس عملیات زمینی خطوط هوایی سوریه، گفت که سرتیپ غدیر علی، رییس امنیت فرودگاه، به کارکنان گفته بود که پرسنل اطلاعات نیروی هوایی مدیریت هواپیما را برعهده خواهند داشت و تاکید کرده بود: «شما این هواپیما را ندیده‌اید.»
غدیر علی، افسر ارشد اطلاعاتی، به‌طور مستقیم از کاخ ریاست‌جمهوری دستور می‌گرفت. تلاش رویترز برای تماس با او بی‌نتیجه ماند.
ساعت‌های پایانی
داده‌های Flightradar24 نشان می‌دهد که این هواپیما در هر چهار پرواز به فرودگاه خصوصی البطین در ابوظبی، که به‌دلیل رعایت شدید حریم خصوصی مورد استفاده مقامات عالی‌رتبه است، پرواز کرده است.
نخستین پرواز هواپیما از دبی در ظهر شش دسامبر وارد دمشق شد و پس از انتقال محموله به البطین بازگشت. این هواپیما حدود ساعت ۱۰ شب بار دیگر در دمشق فرود آمد. طبق گفته یکی از کارکنان، هر بار که هواپیما فرود می‌آمد، خودروها به سرعت به سمت آن حرکت می‌کردند و پیش از برخاستن مجدد، محل را ترک می‌کردند.
به گفته یک افسر پیشین اطلاعاتی حاضر در صحنه، دو پرواز اول در آن روز حامل اعضای خانواده اسد از جمله نوجوانان و پرسنل کاخ ریاست‌جمهوری بودند و در آن‌ها پول نقد نیز حمل می‌شد. همچنین آثار هنری از جمله تابلو و مجسمه‌های کوچک نیز در دومین پرواز حمل شده بود.
در هفت دسامبر، هواپیما حدود ساعت چهار بعدازظهر به دمشق برگشت و اندکی بعد به البطین رفت. این‌بار، هواپیما حامل کیف‌هایی پر از پول نقد و همچنین هارد درایوها و وسایل الکترونیکی حاوی اطلاعاتی درباره شبکه اقتصادی اسد بود.
رویترز به‌نقل از منابع خود افزود که این اطلاعات شامل صورت‌حساب‌ها، صورت‌جلسات، مالکیت شرکت‌ها، املاک، تراکنش‌های مالی، شرکت‌های فراساحلی و حساب‌های بانکی بود.
در این پرواز، خودروهای متعلق به سفارت امارات در دمشق به منطقه VIP فرودگاه نزدیک شدند که به گفته افسر اطلاعاتی پیشین، نشان‌دهنده اطلاع امارات از این عملیات بود.
پرواز به پایگاه روسیه
بامداد هشت دسامبر، با رسیدن نیروهای شورشی به دمشق، اسد با هماهنگی روسیه به سمت لاذقیه گریخت و فرودگاه دمشق تعطیل شد.
ساعاتی بعد، هواپیمای C5-SKY از البطین به پرواز درآمد و پس از عبور از شهر حمص، برای حدود شش ساعت از رادار ناپدید شد. پس از آن مجددا در مسیر بازگشت به ابوظبی در همان منطقه ظاهر شد.
طبق اظهارات یک افسر اطلاعاتی سابق، هواپیما در این مدت در پایگاه هوایی حمیمیم فرود آمده بود. تصویر ماهواره‌ای گرفته‌شده در ساعت ۹:۱۱ صبح از سوی Planet Labs نیز نشان می‌دهد که هواپیما در باند این پایگاه قرار داشته است. اندازه و شکل هواپیما و داده‌های پرواز تایید می‌کند که این همان جت C5-SKY بوده و تنها هواپیمای خصوصی فعال بین شش تا هشت دسامبر در آسمان سوریه بوده است.
در این پرواز، احمد خلیل خلیل، از نزدیکان یاسر ابراهیم و چهره فعال در شبکه اقتصادی اسد، سوار هواپیما بوده است. به گفته منابع، او با یک خودرو زرهی متعلق به سفارت امارات به پایگاه رسیده و ۵۰۰ هزار دلار وجه نقد همراه داشته است.
خلیل این مبلغ را دو روز پیش از آن از بانک اسلامی بین‌المللی برداشت کرده بود. این حساب متعلق به شرکت «برج اینوستمنت» در دمشق است که طبق داده‌های پایگاه گزارش سوریه (The Syria Report)، یاسر ابراهیم مالک نیمی از آن است.
احمد خلیل به پیام رویترز در فیسبوک پاسخ نداد. بانک SIIB و شرکت برج نیز به ایمیل‌های ارسالی پاسخ ندادند.
طبق گفته منابع، این جت در قالب قرارداد «اجاره خشک» (dry lease) فعالیت می‌کرد، یعنی هواپیما بدون خدمه و خدمات جانبی اجاره داده شده بود. مشخص نیست چه کسی پروازها را هدایت کرده است.
به گفته یکی از منابع، ابراهیم در ۱۱ دسامبر به ابوظبی رسید.
رییس‌جمهوری جدید سوریه، احمد الشرع، در پاسخ به سؤال رویترز درباره این پرواز، از اظهارنظر خودداری کرد.
«هواپیمای لبنانی»
طبق گفته منابع، ابراهیم این جت شخصی را از محمد وهبه، بازرگان لبنانی، اجاره کرده بود. در پیام‌های واتس‌اپی، یکی از اطرافیان ابراهیم این هواپیما را «هواپیمای لبنانی» نامیده بود.
بر اساس صفحه لینکدین محمد وهبه، او مالک شرکت Flying Airline FZCO است که در منطقه آزاد دبی ثبت شده است.
در آوریل ۲۰۲۴، وهبه در لینکدین عکس‌هایی از هواپیمای C5-SKY منتشر و از آن با عنوان «خوش آمدی» یاد کرده بود. در ژانویه نیز اعلام کرده بود که هواپیما برای فروش عرضه شده است.
این هواپیما در آوریل ۲۰۲۴ در گامبیا و به نام شرکت Flying Airline Company ثبت شده است. در ماه‌های پیش از سقوط حکومت اسد، این هواپیما چندین بار به روسیه، متحد کلیدی اسد، پرواز کرده بود.
رویترز نتوانسته با تماس ثبت‌شده شرکت در گامبیا، شیخ تیجان جالو، ارتباط برقرار کند.
طبق اسناد گامبیا، ۳۰ درصد مالکیت این شرکت متعلق به یک لبنانی دیگری به نام اسامه وهبه و ۷۰ درصد متعلق به یک شهروند عراقی به نام صفا احمد صالح است.
در شبکه‌های اجتماعی، محمد وهبه پسری به نام اسامه دارد که در صنعت هوانوردی فعالیت می‌کند، اما رویترز نتوانسته تایید کند که آیا او همان فرد ثبت‌شده در گامبیا است یا خیر.
محمد وهبه در تماس با رویترز، هرگونه ارتباط با پروازهای C5-SKY به سوریه را رد کرد و گفت که مالک هواپیما نیست و فقط گاهی آن را از یک واسطه، که نامش را فاش نکرد، اجاره می‌کند. او درباره نقش احتمالی پسرش نیز پاسخی نداد.
اسامه وهبه نیز به درخواست اظهارنظر پاسخ نداد. رویترز نتوانسته صفا احمد صالح را پیدا کند.
