انتقادات شدید شماری از جمهوری‌خواهان از عملکرد استیو ویتکاف در مذاکرات اخیر با جمهوری اسلامی و روسیه، واکنش‌های بسیاری را برانگیخته است. دونالد ترامپ جونیور، پسر رییس‌جمهوری آمریکا، منتقدان را به تلاش برای تضعیف سیاست خارجی دولت ایالات متحده متهم کرد.
به‌نوشته نیویورک‌پست، حامیان ترامپ استیو ویتکاف را «بی‌تجربه، ناپخته و تحت تاثیر روسیه و جمهوری اسلامی» می‌دانند.
این روزنامه که حامی ترامپ است، چهارشنبه ۱۰ اردیبهشت در گزارش خود نوشته یکی از اعضای سابق دولت ترامپ که نامش اعلام نشده، ویتکاف را «یک احمق دست و پا چلفتی لعنتی» خوانده و گفته است که او شایستگی انجام چنین مذاکرات حساسی را ندارد.
روزنامه نیویورک‌پست، با استناد به گزارش منابع مختلف خود افزوده است ویتکاف که عملا به نماینده شخصی ترامپ در مقابل ولادیمیر پوتین بدل شده، جلسات سطح بالا و حساس را به تنهایی برگزار می‌کند و حتی گاهی در اقدامی که خلاف عرف دیرینه دیپلماسی آمریکاست، برای ترجمه به مترجمان کرملین تکیه کرده است.
به‌نوشته این روزنامه، ویتکاف جمعه گذشته در آخرین دیدار خود با پوتین با خوش‌رویی و حالت دوستانه‌ای که گویی سال‌هاست با رییس‌جمهوری روسیه رفاقت دارد، در حالی وارد جلسه شد که هیچ‌یک از مشاوران امنیتی، دیپلمات‌های باسابقه یا افسران نظامی آمریکا که معمولا در چنین مذاکراتی حضور دارند، همراه او نبودند. این در حالی است که پوتین با یوری اوشاکوف، مشاور خود، و کریل دیمیتریف، رئیس صندوق ثروت ملی روسیه، در این نشست شرکت کرده بود.
جان هاردی، مدیر برنامه روسیه در اندیشکده بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، به نیویورک‌پست گفت: «هر کسی که وارد گفت‌وگو با پوتین می‌شود باید همراه خود کارشناسان باتجربه روسیه‌شناس داشته باشد. حضور تنها در چنین مذاکراتی نشانه بی‌تجربگی است.»
یکی از اعضای دولت اول ترامپ نیز درباره ویتکاف به نیویورک‌پست گفت: «آدم خوش‌برخوردی است، اما یک احمق دست و پا چلفتی لعنتی است. نباید این کار را به تنهایی انجام دهد.»
سخنگوی ویتکاف به درخواست‌های مکرر نیویورک‌پست برای اظهارنظر پاسخ نداد.
شکست در تلاش برای آتش‌بس
ویتکاف که از سوی متحدانش به‌عنوان «مذاکره‌کننده‌ای سرسخت» توصیف شده، با وجود داشتن پرونده‌های مهمی در خاورمیانه، اروپا و روسیه، وارد پیچیده‌ترین بحران‌های دیپلماتیک شده است.
در ۱۲ مارس، او پس از دیدارهایی با نمایندگان حماس در قطر، تصور می‌کرد به توافقی اصولی برای تمدید آتش‌بس رسیده است: تمدید یک‌ماهه آتش‌بس در برابر آزادی پنج گروگان زنده از سوی حماس در ازای آزادی تعداد بیشتری از زندانیان فلسطینی.
اما دو روز بعد، حماس پیشنهاد تازه‌ای داد: آزادی تنها یک گروگان زنده آمریکایی از حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳، همراه با پیکر چهار گروگان دیگر. ویتکاف فورا این پیشنهاد را رد کرد و آتش‌بس چهار روز بعد فرو پاشید.
او ۲۳ مارس به تلویزیون فاکس نیوز گفت: «فکر می‌کردم به توافق قابل قبولی رسیده‌ایم. حتی فکر می‌کردم حماس تایید کرده. شاید هم سرم کلاه رفته باشد. فکر می‌کردم همه‌چیز آماده است، اما ظاهرا نبود.»
ناآگاهی از انگیزه‌های ایدئولوژیک جمهوری اسلامی و حماس
بسیاری از مقامات اسرائیلی، در حالی که تلاش‌های ویتکاف را ستایش می‌کنند، اما فقدان تجربه دیپلماتیک او را مانعی در درک صحیح از بازیگران منطقه‌ای می‌دانند.
شیری فاین-گروسمن، رییس سابق امور منطقه‌ای در شورای امنیت ملی اسرائیل، به نیویورک‌پست گفت: «این فرضیه که گروه‌هایی مانند حماس یا حکومت ایران با انگیزه بقا عمل می‌کنند و بنابراین می‌توان از طریق گفت‌وگوی مستقیم با آن‌ها به نتیجه رسید، یک سوءبرداشت خطرناک از اهداف ایدئولوژیک بلندمدت آن‌هاست.»
دنی سیترینوویچ، کارشناس امنیتی اسرائیلی نیز به نیویورک‌پست گفت: «نمی‌دانم چطور ویتکاف وقتش را بین این دو پرونده بسیار پیچیده تقسیم می‌کند. امیدوارم تیمی باتجربه‌تر در کنار خود داشته باشد، چون در حال حاضر به‌نظر می‌رسد تهران در مذاکرات دست بالا را دارد.»
تقسیم کار نامتناسب بین اوکراین و روسیه
در آغاز دوره دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، کیت کلاگ، ژنرال بازنشسته، به‌عنوان نماینده ویژه در جنگ روسیه- اوکراین منصوب شد، اما در ماه مارس، عنوان او به «نماینده ویژه در امور اوکراین» تغییر یافت و مذاکره با روسیه به ویتکاف سپرده شد بدون آنکه ارتباطی مستقیم با کی‌یف داشته باشد که در حوزه وظایف کلاگ باقی ماند.
کلاگ موفق شده کی‌یف را برای پذیرش طرح آتش‌بس و توافق بر سر یک قرارداد بهره‌برداری از معادن با دولت ترامپ ترغیب کند، اما این تقسیم نقش، به‌نوشته نیویورک‌پست باعث ناهماهنگی در سیاست واشینگتن در قبال جنگ روسیه و اوکراین شده است.
ولودیمیر زلنسکی، رییس‌جمهوری اوکراین، ۲۴ آوریل اعلام کرد که او، کلاگ و هیئتی اروپایی در لندن به توافقی بر سر صلح رسیده‌اند، اما کمی بعد، ترامپ طرحی را پیشنهاد کرد که مالکیت روسیه بر کریمه را به رسمیت می‌شناخت؛ خط قرمزی که کی‌یف آن را غیرقابل قبول می‌داند.
هاردی گفت: «مشکل تقسیم وظایف بین ویتکاف و کلاگ این است که ویتکاف که به ترامپ نزدیک‌تر است، صرفا نظرات کرملین را منتقل می‌کند، در حالی‌که ارتباطش با طرف اوکراینی بسیار محدود است.»
مایکل مک‌فال، سفیر پیشین آمریکا در روسیه، در توییتی نوشت: «اگر ترامپ واقعا می‌خواهد میانجی پایان جنگ اوکراین باشد، باید فردی را تعیین کند که با هر دو طرف گفت‌وگو کند؛ ترجیحا فردی را با تجربه دیپلماتیک. ویتکاف صرفا پستچی پوتین است، نه مذاکره‌کننده.»
رسانه‌های روسی نیز از تکرار مواضع کرملین از سوی ویتکاف بهره‌برداری کرده‌اند.
ویتکاف در مصاحبه‌ای با تاکر کارلسون در ۲۱ مارس بدون اشاره به اسامی استان‌های شرقی (دونتسک، لوهانسک، خرسون، زاپوریژیا)، صرفا آن‌ها را مناطقی خواند که ساکنانشان «روسی‌زبان» هستند و خواستار حکومت روسیه‌اند؛ بی‌آنکه اشاره کند بسیاری از اوکراینی‌زبان‌ها در این مناطق یا کشته شده‌اند یا مجبور به ترک زبان خود شده‌اند.
زلنسکی در ۱۷ آوریل گفت: «ویتکاف آگاهانه یا ناآگاهانه، در حال انتشار روایت‌های روسی است. در هر دو حالت، این موضوع کمکی به صلح نمی‌کند.»
یانیکا مریلو، مشاور دولت استونی و مترجم اوکراینی-استونیایی، نیز در گفت‌وگو با نیویورک‌پست تاکید کرد که ویتکاف حتی مترجم روسی را نمی‌شناسد و این موضوع اعتبار مذاکرات را زیر سوال می‌برد: «هیچ سیاستمداری بدون مترجم مورد اعتماد خود به مذاکرات نمی‌رود، مگر آنکه یا بی‌کفایت باشد یا اهمیت ندهد.»
آشفتگی در مذاکرات با جمهوری اسلامی
نیویورک‌پست سپس به عملکرد استیو ویتکاف در مذاکراتش با عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی پرداخته است.
به‌نوشته نیویورک‌پست مذاکره با حکومت ایران برای دستیابی به توافقی هسته‌ای، در ظاهر باید ساده‌ترین پرونده ویتکاف باشد، اما عملکرد او خلاف این را نشان می‌دهد. جمهوری اسلامی که پس از دو سال جنگ نیابتی با اسرائیل و بحران‌های داخلی در موقعیتی ضعیف‌تر از همیشه قرار دارد، در جریان این مذاکرات هنوز حاضر به تعطیلی برنامه‌های هسته‌ای خود نشده است.
ویتکاف در ۱۴ آوریل در گفت‌وگویی با فاکس‌نیوز پیشنهاد داد که در صورت پایبندی ایران به سطح پایین غنی‌سازی، اجازه ادامه فعالیت تاسیسات هسته‌ای به این کشور داده شود، پیشنهادی مشابه توافق دولت اوباما که ترامپ در دوره اول خود آن را بدترین توافق تاریخ خواند و لغو کرد.
با این همه، یک روز بعد، ویتکاف این اظهارات را پس گرفت و گفت ایران باید برنامه‌های هسته‌ای خود را «به‌طور کامل متوقف و حذف کند.»
آندریا استریکر، عضو بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، در گفت‌وگو با نیویورک‌پست هشدار داد: «اگر توافقی موقت حاصل شود، ایران زیرساخت‌های خود را حفظ می‌کند تا فقط دوران ترامپ را پشت سر بگذارد و بعدا از محدودیت‌ها عبور کند.»
جان بولتون، مشاور امنیت ملی سابق ترامپ، نیز در توییتی گفت: «مذاکرات ویتکاف با ایران اتلاف وقت است.»
بهنام بن‌طالب‌لو، عضو ارشد بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، هم به نیویورک‌پست گفت: «جمهوری اسلامی به دنبال رفع تحریم نیست، بلکه به تعامل با آمریکا به‌عنوان سپری در برابر حمله پیش‌دستانه اسرائیل نگاه می‌کند.»
به‌نوشته نیویورک‌پست، در حالی که آمریکا سرگرم گفت‌وگو با تهران است، منابع آگاه می‌گویند اسرائیل در حال آماده ساختن خود برای حمله‌ای احتمالی به تاسیسات هسته‌ای ایران، حتی بدون کمک نظامی آمریکاست.
گزارش نیویورک‌پست یک روز پس از آن منتشر شد که شبکه کان اسرائیل، سه‌شنبه ۹ اردیبهشت، گزارش داد که مقامات اسرائیلی متقاعد شده‌اند که احتمال موفقیت مذاکرات هسته‌ای میان ایالات متحده و حکومت ایران افزایش یافته است.
براساسا گزارش شبکه کان، پس از برگزاری دور سوم مذاکرات در عمان، مقامات اسرائیلی به این نتیجه رسیده‌اند که احتمال دستیابی به توافق اکنون بیش از احتمال شکست مذاکرات است.
اسرائیل پیش از این احتمال می‌داد که این مذاکرات به شکست بینجامد. مقامات اسرائیلی اکنون هشدار می‌دهند که ممکن است توافق نهایی بین جمهوری اسلامی و دولت ترامپ با خواسته‌های امنیتی اسرائیل، از جمله توقف کامل غنی‌سازی اورانیوم از سوی جمهوری اسلامی همخوانی نداشته باشد.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، مذاکرات خود با استیو ویتکاف، فرستاده ویژه دونالد ترامپ در خاورمیانه را «جدی و متمرکز» توصیف کرده و از پیشرفت‌هایی در گفت‌وگوها خبر داده اما در عین حال تاکید کرده است که برخی اختلافات اساسی همچنان باقی مانده است.
روزنامه نیویورک‌پست که از حامیان ترامپ به شمار می‌رود، ۱۰ اردیبهشت گزارش داد ویتکاف به‌دلیل شیوه «بحث‌برانگیز و غیرحرفه‌ای‌اش در مذاکرات با دو دشمن بزرگ آمریکا»، مورد انتقاد شدید متحدان و افراد نزدیک به دولت قرار گرفته است.
این روزنامه نوشت یکی از اعضای پیشین دولت ترامپ که نامش فاش نشده، ویتکاف را «یک احمق دست و پا چلفتی لعنتی» خوانده و گفته است او شایستگی انجام چنین مذاکرات حساسی را ندارد.
جان هاردی، مدیر برنامه روسیه در اندیشکده «بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها»، در همین رابطه به نیویورک‌پست گفت: «هر کسی که وارد گفت‌وگو با پوتین می‌شود باید همراه خود کارشناسان باتجربه روسیه‌شناس داشته باشد. حضور تنها در چنین مذاکراتی نشانه بی‌تجربگی است.»
بیشتر بخوانید: سیاست بلندپروازانه ترامپ در قبال ایران به صدمین روز خود رسید
این انتقادات خشم برخی از حامیان ترامپ را به دنبال داشت. دونالد ترامپ جونیور، پسر رییس‌جمهوری آمریکا، در واکنش به انتقادات در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «نئومحافظه‌کارانِ دولت پنهان در حال بدنام کردن استیو ویتکاف هستند، چون می‌خواهند برنامه سیاست خارجی پدرم را تضعیف کنند. حاکمیت خواهان جنگی بی‌پایان است!»
چارلی کِرک، چهره رسانه‌ای حامی ترامپ، نیز بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها را متهم کرد که رهبری «عملیات ضد ویتکاف» را بر عهده گرفته است.
کرک در ایکس نوشت: «آن‌ها آشکارا خواستار آن شده‌اند که افراد حاضر در دولت، سیاست‌های رییس‌جمهور ترامپ را تضعیف کنند و مانع از دستیابی به توافق با ایران شوند.»
در روزهای اخیر، انتقادات از عملکرد تیم مذاکره‌کننده آمریکا در برابر نمایندگان جمهوری اسلامی شدت گرفته و برخی ویتکاف را به بیان مواضع ضد و نقیض و کوتاه آمدن در برابر خواسته‌های تهران متهم کرده‌اند.
ویتکاف ۲۵ فروردین در مصاحبه با شبکه فاکس نیوز اعلام کرد ایالات متحده ممکن است در صورت اعمال نظارت‌های سخت‌گیرانه، با ادامه غنی‌سازی اورانیوم از سوی ایران در سطح ۳.۶۷ درصد، مطابق برجام، موافقت کند.
اما تنها یک روز بعد، ویتکاف در پیامی در شبکههای اجتماعی تاکید کرد «توافق مورد نظر ترامپ» باید جمهوری اسلامی را به «توقف و حذف» کامل برنامه غنی‌سازی اورانیوم خود وادار کند.
پاسخ بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها: از ویتکاف برای رسیدن به یک «توافق خوب» حمایت می‌کنیم
مارک دوبوویتز، مدیرعامل بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، در پاسخ به انتقادات مطرحشده علیه این اندیشکده تاکید کرد «هیچ عملیاتی» علیه ویتکاف در دستور کار قرار ندارد و دستیابی به یک «توافق خوب» با جمهوری اسلامی امکانپذیر است.
او در ایکس نوشت بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها و سناتورهای جمهوری‌خواه از ترامپ و اعضای تیم امنیتی و سیاست خارجی او، از جمله ویتکاف، مایک والتز، مارکو روبیو و پیت هگست حمایت می‌کنند، زیرا آن‌ها تاکید دارند که «ایران باید برنامه هسته‌ای خود را برچیند و از غنی‌سازی و بازفرآوری داخلی که اوباما بهطرز خطرناکی مجاز شمرده بود، منع شود».
کلیفورد مِی، بنیانگذار و رییس بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، نیز اعلام کرد این اندیشکده از ویتکاف در مسیر رسیدن به «توافقات خوب» حمایت می‌کند.
او به مواضع مشترک در سیاست خارجی دولت ترامپ و بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها اشاره کرد و افزود: «رییس‌جمهور ترامپ خواهان "برچیدن" تاسیسات تسلیحات هسته‌ای ایران است، موضعی که بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها نیز با قاطعیت از آن حمایت می‌کند. رییس‌جمهور ترامپ نگران آن است که پوتین او را "به دنبال خود کشانده باشد،" بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها نیز در این خصوص ابراز نگرانی کرده است.»
تاکنون سه دور از گفت‌وگوها میان تهران و واشینگتن در مسقط و رم برگزار شده است. مقام‌های جمهوری اسلامی بارها تاکید کرده‌اند ادامه غنی‌سازی اورانیوم در داخل ایران و حفظ برنامه موشکی، «خط قرمز» تهران در مذاکرات با واشینگتن به شمار میروند.
رسانهها ۱۱ اردیبهشت گزارش دادند دور چهارم گفت‌وگوهای تهران و واشینگتن که قرار بود شنبه ۱۳ اردیبهشت در رم برگزار شود، به تعویق افتاد.