روزنامه کیهان نوشت چهار دور اول مذاکرات با آمریکا «در فضای کلی و گل و بلبلی سپری شد و هر دو طرف مذاکره‌کننده پس از پایان جلسه، مذاکرات را رو به پیشرفت اعلام می‌کردند» اما از دور پنجم که مذاکرات در شهر رم ایتالیا برگزار شد، ادبیات طرفین تغییر کرد.»
این روزنامه زیر نظر نماینده خامنه‌ای اشاره کرد که سفر مسعود پزشکیان به عمان، کشور میزبان و میانجی گفت‌وگوها، نشان می‌دهد این مذاکرات به مرحله سرنوشت‌سازی رسیده است. کیهان نوشت این سفر «در لايه‌های پنهان خود، حامل پيام‌های ویژه در حوزه‌هایی فراتر از سطوح معمول همكاری‌هاي اقتصادي و سياسی است.»
کیهان اضافه کرد در این سفر پزشکیان قرار است به پیشنهاد عمان برای خروج مذاکرات از بن‌بست، پاسخ مثبت یا منفی بدهد.
روزنامه کیهان اشاره کرد پیشنهاد عمان احتمالا تشکیل کنسرسیوم مشترک برای نظارت بر غنی‌سازی در ایران یا توقف سه‌ساله غنی‌سازی برای رسیدن به توافق موقت است.
عباس عراقچی، وزیر خارجه جمهوری اسلامی، در شبکه ایکس نوشت که اگر موضع بریتانیا درباره برنامه اتمی حکومت ایران «غنی‌سازی صفر» باشد، دیگر چیزی برای مذاکره در موضوع هسته‌ای باقی نمی‌ماند.
او اضافه کرد: «ایران با حسن نیت، تعامل چندجانبه خود با بریتانیا و سایر اعضای اروپایی باقی‌مانده در برجام را حفظ کرده، حتی در حالی‌که ایالات متحده همچنان هیچ تمایلی به مشارکت دادن آنها در روند جاری مذاکرات از خود نشان نمی‌دهد.»
دولت آمریکا در مذاکرات با تهران تاکید کرده که غنی‌سازی و تاسیسات اتمی جمهوری اسلامی باید متوقف و برچیده شوند.
محمد بهرامی، نماینده مجلس، ضمن تشکر از رییس قوه قضاییه به عنوان «یکی از بازوهای اصلی در مقابله با انحراف‌ها و فسادهای مختلف»، گفت روزانه ۲۰ میلیون لیتر سوخت قاچاق می‌شود و «برخی افرادی که مسئولیت‌هایی دارند» در آن دست دارند.
این عضو کمیسیون انرژی گفت: «اینکه مثلا بگوییم فساد در حوزه سوخت وجود ندارد، خیر اینطور نیست؛ فساد وجود دارد. همان طور که آمارها نشان می‌دهد، تقریبا روزانه ۲۰ میلیون لیتر در موضوع سوخت قاچاق می‌شود.»
او افزود: «قطعا افراد مختلفی در این تخلف (قاچاق سوخت) دست دارند، از افراد عادی تا برخی افرادی که مسئولیت‌هایی دارند. در این مساله شکی نیست.»
جعفر پناهی درباره اعتصاب راننده‌های کامیون نوشت آنان «دیگر خسته شده‌اند و جانشان به لبشان رسیده است».
پناهی با اشاره به اینکه برای رانندگان کامیون راهی جز اعتصاب سراسری نمانده، نوشت: «وقتی دزدها و آدم‌های بی‌سواد می‌شوند مسئول، نتیجه‌اش می‌شود این وضع افتضاح؛ فساد و بی‌مدیریتی در همه چیز، از اقتصاد و فرهنگ گرفته تا محیط‌زیست و سیاست.»
به گفته این فیلم‌ساز ایرانی که به تازگی برنده نخل طلای جشنواره کن شده است: «این اعتصاب یک فریاد بلند به حکومت است: بس است دیگر! این‌همه ظلم و غارت را تمام کنید، قبل از اینکه همه چیز از دست برود و هیچ چیز برای این مردم نماند.»
دو توافق بزرگ انرژی میان شرکت‌های آمریکایی و دولت اقلیم کردستان عراق امضا شده که واکنش تند بغداد را در پی داشته و می‌تواند سلطه دیرینه اقتصادی و سیاسی ایران در عراق را تضعیف کند.
در جریان سفر پر سر و صدای مسرور بارزانی، نخست‌وزیر اقلیم کردستان به واشینگتن در ماه مه، توافقاتی با شرکت‌های «اِچ‌کی‌اِن انرژی» و «وِسترن زاگرس» اعلام شد که هدف آن توسعه میادین گازی «میرَن» و «توپ‌خانه-کُردامیر» در غرب اقلیم، نزدیک مرز سوریه است. ارزش مجموع این پروژه‌ها در طول عمر خود ۱۱۰ میلیارد دلار برآورد می‌شود.
این توافقات انرژی میان آمریکا و اقلیم کردستان، پیامی قوی به بغداد و تهران ارسال کرده‌اند و اگر اجرایی شوند، می‌توانند استقلال انرژی عراق را دگرگون کنند و نفوذ منطقه‌ای ایران را کاهش دهند.
کریس رایت، وزیر انرژی آمریکا، در نشست موسسه جهانی المانیتور در واشینگتن که اول خرداد برگزار شد، از این توافق‌ها تمجید کرد و گفت: «این توافقات کاملا با دستور کار رییس‌جمهوری ترامپ هم‌راستا هستند.»
او افزود: «ما نیاز داریم که عراق و دیگر کشورها وابستگی به ایران را کنار بگذارند.»
مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا، در دوم خرداد با مسرور بارزانی دیدار کرد. طبق اعلام وزارت امور خارجه آمریکا، روبیو از توافقات انرژی حمایت کرد و بار دیگر بر پشتیبانی آمریکا از اقلیم کردستانی قوی و مقاوم در چارچوب عراق فدرال و با‌سعادت تاکید کرد.
با این حال، تحلیلگران بر این باورند که بدون پیشرفتی در روابط بغداد-اربیل و سرمایه‌گذاری واقعی در زیرساخت، این توافقات بیشتر جنبه سیاسی دارند تا اینکه منجر به تحولی عملی در منطقه شوند.
ریسک تضعیف سلطه ایران بر بازار گاز
در حال حاضر ایران حدود ۲۵ درصد از برق عراق را از طریق صادرات گاز طبیعی تامین می‌کند. در صورت پیشرفت پروژه‌های کردستان، این نفوذ می‌تواند به‌طور جدی آسیب ببیند.
ایمان ناصری، مدیر عامل بخش خاورمیانه موسسه اف‌جی‌ای، به ایران‌اینترنشنال گفت که ایران از نظر مالی سودی از صادرات گاز به عراق نمی‌برد و کمبود فزاینده داخلی باعث تغییر محاسبات تهران شده است.
او گفت: «عراق گاز را رایگان دریافت می‌کند چون بهانه‌اش این است که به‌خاطر تحریم‌های آمریکا قادر به پرداخت نیست... ایران از هر سناریویی که عراقی‌ها را از قرارداد فعلی با ایران خارج کند استقبال می‌کند [...] چون اکنون در تامین گاز طبیعی دچار کمبود است.»
ناصری افزود که هرچند میادین هدف در توافقات آمریکا-اقلیم، که در مجموع حدود ۱۳ تریلیون فوت مکعب گاز دارند منابع قابل‌توجهی‌اند، اما موانع اصلی در مسیر توسعه آنها همواره سیاسی و اقتصادی بوده، نه فنی.
پیامدهای راهبردی برای ایران
در همین حال، بغداد به سرعت این توافقات را محکوم کرد. وزارت نفت عراق آنها را «باطل و بی‌اعتبار» خواند. یک مقام ارشد عراقی به رویترز گفت که دولت مرکزی پیشاپیش در جریان قرار نگرفته بود.
وزارت منابع طبیعی اقلیم از این اقدام دفاع کرد و به چارچوب‌های حقوقی موجود و قراردادهای پیشین که از سوی دادگاه‌های عراقی تایید شده‌اند، استناد کرد.
دالغا خاتین‌اوغلو، تحلیلگر انرژی، به ایران‌اینترنشنال گفت ذخایر گاز اقلیم کردستان عراق که بیش از ۲۱۱.۹ تریلیون فوت مکعب برآورد می‌شود، می‌تواند این منطقه را به صادرکننده اصلی گاز به ترکیه و اروپا بدل کند.
او هشدار داد که با وجود اینکه ایران پنج برابر این مقدار گاز دارد، اگر پروژه‌های کردستان عملی شوند، تهران ممکن است مهم‌ترین مشتریان انرژی خود را از دست بدهد.
خاتین‌اوغلو گفت: «ایران سالانه پنج میلیارد دلار از صادرات گاز به عراق و ترکیه درآمد دارد.»
او افزود اگر گاز کردستان به ترکیه و اروپا برسد، ایران نه تنها سهم بازار خود را از دست می‌دهد، بلکه اهرم ژئوپلیتیک خود را نیز از دست خواهد داد.
سیاست آمریکا یا پیام سیاسی؟
جان کریگ، سفیر سابق آمریکا در عمان در دوران بیل کلینتون و مدیر امور خاورمیانه در شورای امنیت ملی در دوران جورج بوش پسر، به ایران‌اینترنشنال گفت که این اعلام ممکن است بیشتر یک «آزمایش» باشد تا نقطه عطفی قطعی.
او گفت: «اقلیم در حال آزمودن واکنش ایران و آمریکا به این مسئله است.»
کریگ تاکید کرد که جمهوری اسلامی پس از حملات اسرائیل که همه کارخانه‌های تسلیحاتی جمهوری اسلامی را نابود و نفوذ منطقه‌ای تهران را تضعیف کردند، دیگر آن قدرت پیشین را ندارد.
او گفت: «هرچند رهبری اقلیم ممکن است فرصت را برای استقلال عمل ببیند، این پروژه‌ها هنوز با تحقق فاصله زیادی دارند. این پروژه‌ها در ۱۰ ماه آینده اجرا نمی‌شوند. این روندی بلندمدت است. اکتشاف، تولید و توسعه ممکن است سه تا پنج سال طول بکشد.»
ناصری نیز این توافقات را بیشتر نمادین دانست تا واقعی و آنها را بیشتر شبیه به «آرزواندیشی» خواند، زیرا شرایط لازم برای اجرای آنها وجود ندارد.
او با اشاره به اینکه اقلیم کردستان در حال حاضر مشتری مشخصی ندارد، افزود: «نمی‌توان میدان‌های گاز را توسعه داد بدون اینکه مقصد و مصرف‌کننده‌ای برای آن داشته باشید.»
روزنامه وال‌استریت ژورنال، در یادداشتی نوشت مذاکرات هسته‌ای میان جمهوری اسلامی و آمریکا ظاهراً به بن‌بست رسیده است. نویسندگان این یادداشت با اشاره به اینکه تهران مطمئن شده رییس‌جمهوری آمریکا دست به اقدام نظامی نمی‌زند، رویکرد ترامپ در مذاکرات هسته‌ای را مورد بررسی قرار داده‌اند.
ری تکیه، پژوهشگر ارشد در شورای روابط خارجی ایالات متحده، و روئل مارک گرشت، افسر سابق سازمان اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا)، نویسندگان این یادداشت که سه‌شنبه شش خرداد منتشر شد، نوشته‌اند: «در چنین شرایطی، دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا، بر آن است که این وضعیت را نوعی پیروزی جلوه دهد و به حفظ شرایط موجود بسنده کند؛ وضعیتی که در آن تهران از آزمایش سلاح هسته‌ای خودداری می‌کند.»
به‌نوشته این دو، «حتی ممکن است کاخ سفید با همان پرسشی آرام بگیرد که مسئولان دولت بایدن نیز از خود می‌پرسیدند: چرا ایران تاکنون به سلاح هسته‌ای دست نیافته است؟»
نویسندگان این یادداشت در ادامه افزوده‌اند: «دولت ترامپ بدون موضع‌گیری شفاف در مسائل کلیدی وارد مذاکرات شد؛ موضوعی که موجب شگفتی و خوشحالی طرف ایرانی شد. اما این خوشحالی دوام چندانی نداشت. استیو ویتکاف، از مذاکره‌کنندگان ارشد، به‌همراه مارکو روبیو، وزیر امور خارجه، آشکارا اعلام کردند که غنی‌سازی اورانیوم در ایران قابل‌قبول نیست. با این حال، علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، همچنان مذاکرات را متوقف نکرده است و این نشانه آن است که او امید دارد ترامپ نظرش را تغییر دهد یا حداقل با توافقی موقت موافقت کند که به جمهوری اسلامی اجازه غنی‌سازی در خاک ایران بدهد.»
به‌نوشته تکیه و گرشت، «مانورهای دیپلماتیک و وقت‌کشی‌های مداوم تهران ادامه دارد. اگر ترامپ از این روند خسته شود، ممکن است به اسرائیل چراغ سبز نشان بدهد تا زیرساخت‌های هسته‌ای و تاسیسات موشکی ایران را هدف قرار دهد. اما این گزینه برای او جذاب نیست، زیرا چنین گزینه‌ای به پشتیبانی نظامی آمریکا نیاز دارد.»
در یادداشت منتشرشده در وال‌استریت ژورنال افزوده شده است: «گزینه مطلوب‌تر برای ترامپ، ادامه مذاکرات، جلوگیری از اقدام نظامی اسرائیل و بازگشت به سیاست فشار حداکثری است. او مشکلی ندارد که مسائل بغرنج را به آینده موکول کند و شاید امیدوار است که تحریم‌ها و دیگر ابزارهای در اختیار دولتش، در نهایت ایران را وادار به عقب‌نشینی کنند. اما این مسیر بار دیگر این پرسش را زنده می‌کند که چرا حکومت آخوندها تا کنون به سلاح هسته‌ای دست نیافته است؟»
ری تکیه و روئل مارک گرشت در یادداشت خود نوشته‌اند: «جمهوری اسلامی بهترین مهندسان هسته‌ای را ندارد و صنعت آن هم در سطح بالایی نیست، اما شبکه پیچیده‌ای از واردات غیرقانونی اقلام دومنظوره را در اختیار دارد و از نظر منابع انسانی، دست‌کمی از پاکستان در زمان دستیابی‌اش به بمب اتم در سال ۱۹۹۸ ندارد.»
در این یادداشت آمده است با اینکه ذخایر اورانیوم غنی‌شده ایران بین سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵ به‌شدت افزایش یافته، اما خامنه‌ای در دوران بایدن تصمیم نگرفت آزمایش هسته‌ای انجام دهد.
از نظر نویسندگان این یادداشت، «ترامپ احتمالاً می‌داند که دور دوم سیاست فشار حداکثری هم بخت زیادی برای توقف پیشرفت برنامه هسته‌ای ایران ندارد. تحریم‌ها همواره گزینه ترجیحی هر دو حزب سیاسی در واشینگتن بوده‌اند. در دولت نخست ترامپ، این باور وجود داشت که فشار اقتصادی می‌تواند نظام جمهوری اسلامی را پیش از دستیابی به بمب، در هم بشکند. اکنون افزایش تحریم‌ها علیه ایران به‌مراتب دشوارتر شده، زیرا چین آشکارا در کنار تهران ایستاده است. تحریم‌ها راه‌حل فوری نیستند و برای اثربخشی زمان می‌طلبند. برنامه تسلیحات هسته‌ای ایران اکنون بیش از هر زمان دیگری پیش رفته است.»
به‌نوشته ری تکیه و روئل مارک گرشت، «ایران تا ابد به‌عنوان یک کشور در آستانه هسته‌ای باقی نخواهد ماند. در گذشته، ملاها می‌توانستند با جنگ نیابتی یا تهدید به استفاده از موشک‌های دوربرد، قدرت خود را به نمایش بگذارند. اما اکنون، به لطف عملیات اسرائیل، حتی از دفاع مؤثر در خاک خود نیز محروم‌اند. خامنه‌ای ۸۶ ساله است؛ آیا جانشین او نیز تصمیم خواهد گرفت بمب را آزمایش نکند؟ فرماندهان سپاه پاسداران که برنامه تسلیحاتی هسته‌ای را در اختیار دارند، چه؟ با عقب‌نشینی تدریجی آمریکا از صحنه جهانی، چه دوست و چه دشمن، هر دو خواهان امنیتی هستند که تنها یک بمب اتم می‌تواند فراهم کند.»
در ادامه این یادداشت آمده است: «در خاورمیانه مسلمان‌نشین، ترس از دشمنان خارجی به‌سرعت رنگ می‌بازد، جایی که سیاست داخلی و خارجی حول قدرت سخت می‌چرخد. مردان تهاجمی مدام در حال آزمودن مرزها هستند. اکنون، پنج ماه پس از آغاز دور دوم ریاست‌جمهوری ترامپ، ملاها دیگر از آن رییس‌جمهوری غیرقابل‌پیش‌بینی که در سال ۲۰۲۰ دستور کشتن قاسم سلیمانی را صادر کرد، نمی‌ترسند. به تعبیر نورنیوز، رسانه نزدیک به شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی: «در موضوعاتی چون خرید غزه و گرینلند، وضع تعرفه‌های جدید، و حتی مذاکرات مربوط به جنگ اوکراین، ترامپ ابتدا فشار حداکثری را اعمال کرد، اما در نهایت راه عقب‌نشینی را باز گذاشت.»
نویسندگان یادداشت وال‌استریت ژورنال افزوده‌اند: «دولت ترامپ بسیاری را در تهران قانع کرده که او خواهان جنگی دیگر در منطقه نیست. تهدیدهایش به آتش و خشم، بیش‌از پیش رنگ و بوی خاورمیانه‌ای گرفته‌اند؛ جایی که واژه‌ها جای عمل را می‌گیرند. با توجه به سانتریفیوژهای پیشرفته ایران و تاسیسات زیرزمینی مقاوم‌سازی‌شده، گزینه نظامی روزبه‌روز کم‌اعتبارتر می‌شود. برای اسرائیل، مسئله اکنون یا هرگز است. اما آمریکا در مقابل تهدیدهایی که فقط برای متحدانش، و نه خودش، وجودی محسوب می‌شوند، صبور است.»
ری تکیه و روئل مارک گرشت در پایان مقاله خود نوشته‌اند: «خامنه‌ای زمانی که جدی‌ترین تصمیم دوران رهبری‌اش را بررسی می‌کند، تمام این واقعیت‌ها را در ذهن خواهد داشت و با در نظر گرفتن آنها به این پرسش جواب خواهد داد که آیا باید از آستانه هسته‌ای عبور کند؟ پرسش کلیدی این است: او آمریکای تحت رهبری ترامپ را چقدر ترسناک می‌بیند؟ سرنوشت همه‌چیز به پاسخ این سوال بستگی دارد.»
