اسماعیل کوثری، عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس: بستن تنگه هرمز در دست بررسی است
بر پایه گزارش تحلیلی منتشر شده در واشینگتن پست بر مبنای تصاویر ماهواره‌ای و ارزیابی کارشناسان، حملات اسرائیل علی‌رغم آسیب رساندن به تاسیسات روی زمین، نتوانسته زیرساخت‌های اصلی برنامه هسته‌ای ایران را تخریب کند.
هزاران سانتریفیوژ در اعماق زمین و صدها کیلوگرم اورانیوم غنی‌شده دست‌نخورده باقی مانده و جمهوری اسلامی همچنان در فاصله کوتاهی از دست‌یابی به سلاح اتمی قرار دارد.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، پس از آغاز این حملات گفت که برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی تهدیدی وجودی برای اسرائیل است که باید نابود شود.
او در سخنرانی بامداد جمعه ۲۳ خرداد خود خطاب به مردم اسرائیل گفت: «ما به قلب برنامه غنی‌سازی هسته‌ای ایران ضربه زدیم.»
فردو و نطنز؛ هدف‌های اصلی دست‌نخورده؟
ریچارد نفیو، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا با ایران در دولت باراک اوباما و محقق موسسه واشینگتن برای سیاست خاورمیانه، تاکید کرد: «تا زمانی که مطمئن نشوم فردو از بین رفته و تا زمانی که ندانم آن اورانیوم با غنای بالا کجاست و آیا قابل استفاده است، خودمان را در شرایط حساس می‌بینم. این مسئله اکنون اهمیت دارد.»
سایت فردو در حومه شهر قم و در فاصله ۱۶۰ کیلومتری جنوب تهران، پایتخت ایران، عمیق‌ترین و یکی از دو تاسیسات اصلی غنی‌سازی زیرزمینی ایران محسوب می‌شود.
سایت دوم، سایت نطنز است که در استان اصفهان و در ۱۶۰ کیلومتری جنوب فردو قرار دارد.
کارشناسان نظامی معتقدند تنها سلاح قادر به نفوذ و تخریب این سازه‌های مستحکم زیرزمینی، بمب ۱۴ تنی نافذ آمریکایی موسوم به «ام‌او‌پی» است که اسرائیل در حال حاضر آن را در اختیار ندارد.
این بمب هدایت شونده با قابلیت نفوذ به اعماق زمین طراحی شده تا بتواند تاسیسات حیاتی مدفون در زیر زمین را نابود کند.
کلسی داونپورت، مدیر سیاست‌های منع اشاعه در انجمن کنترل تسلیحات، در این‌باره به واشینگتن پست گفت: «اسرائیل توانایی آسیب رساندن به تاسیسات هسته‌ای کلیدی ایران را دارد اما تخریب کامل مراکز مستحکم همچون فردو مستلزم کمک نظامی آمریکاست.»
این در حالی است که مقامات آمریکایی بر مستقل بودن عملیات اسرائیل تاکید کرده‌اند.
مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا، در بیانیه رسمی خود با تاکید بر ماهیت «یک‌جانبه» حملات اسرائیل، هرگونه مشارکت مستقیم واشینگتن در این عملیات را رد کرد.
آسیب محدود به نطنز
زاخی هانگبی، رییس شورای امنیت ملی اسرائیل، اعلام کرد که برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی «نمی‌تواند از طریق ابزارهای نظامی نابود شود».
او در مصاحبه بامداد جمعه با شبکه ۱۲ اسرائیل گفت: «فقط آمریکایی‌ها می‌توانند این کار را انجام دهند.»
هانگبی توضیح داد که منظورش از کمک آمریکا، تامین بمب‌افکن‌های نافذ نیست بلکه اجرای توافقی است که رییس‌جمهور دونالد ترامپ پیشنهاد داده و در آن، تهران به طور داوطلبانه برنامه هسته‌ای خود را در ازای صلح و لغو تحریم‌ها، متوقف می‌کند.
حملات اسرائیل به مجتمع نطنز چندین ساختمان روی زمین را تخریب کرده و به شبکه برق‌رسانی آسیب جدی وارد کرده است. این خسارات باعث قطع سیستم تهویه و برق در بخش‌های بالایی و زیرزمینی مجتمع شده است. همچنین یک کارخانه تحقیقاتی کوچک که تنها تاسیسات غنی‌سازی روی زمین ایران بود، به طور کامل از بین رفته است.
دکر اولث، کارشناس تحلیل تصاویر ماهواره‌ای در موسسه سی‌ان‌ای، درباره میزان آسیب گفت: «با تخریب پست اصلی برق، تاسیسات نطنز غیرفعال شده اما این میزان تخریب بر توانایی دراز مدت ایران برای تولید سلاح هسته‌ای تاثیر نمی‌گذارد. برای رسیدن به این هدف، باید خود سانتریفیوژها نابود شوند.»
نگرانی از غیبت بازرسان
آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که ماموریت نظارت بر فعالیت‌های غنی‌سازی در سایت‌های فردو و نطنز را برعهده دارد، اکنون با چالش جدی مواجه شده است.
بازرسان این سازمان که کمیت و کیفیت اورانیوم تولیدی ایران را کنترل می‌کردند، به‌دلیل نگرانی‌های امنیتی از هر دو مجتمع خارج شده‌اند.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، جمعه اعلام کرد که عملیات بازرسی به دلایل امنیتی متوقف شده است.
داونپورت در این‌باره هشدار داد: «در شرایطی که ایران به مرز تولید سلاح هسته‌ای نزدیک شده، نظارت‌های آژانس برای جلوگیری از سوءاستفاده از مواد هسته‌ای ضروری است. با این حملات، اسرائیل عملا تضمین کرده که این نظارت‌ها برای مدتی متوقف بماند.»
جیم والش، کارشناس مطالعات امنیتی موسسه فناوری ماساچوست، معتقد است این تحولات ممکن است جریان‌های تندرو در ایران را تقویت کند.
والش تاکید کرد: «حملات اسرائیل احتمالا آن دسته از مقامات ایرانی را که سال‌هاست خواهان دست‌یابی سریع به سلاح هسته‌ای هستند، در موضع قوی‌تری قرار می‌دهد و گرایش سیاسی قطعا به سمت طرفداران تولید بمب هسته‌ای متمایل خواهد شد.»
خبرگزاری رویترز شنبه ۲۴ خرداد در گزارشی نوشت بامداد جمعه، جنگنده‌های اسرائیلی نه فقط تاسیسات هسته‌ای و کارخانه‌های موشک‌سازی جمهوری اسلامی، بلکه شماری از چهره‌های کلیدی در زنجیره فرماندهی نظامی و گردانندگان برنامه اتمی تهران را هدف قرار دادند. ضرباتی که به‌گفته تحلیل‌گران، به‌وضوح اعتبار جمهوری اسلامی را هم در داخل کشور و هم نزد متحدان منطقه‌ای‌اش خدشه‌دار کرده و می‌تواند ساختار رهبری حکومت را دچار تزلزل کند.
مایکل سینگ، مدیر اندیشکده واشینگتن برای سیاست خاور نزدیک و مقام پیشین دولت جورج بوش، به رویترز گفت: «یکی از اهداف اسرائیل از این اقدام، به‌احتمال فراوان، امید به تغییر رژیم در ایران است.»
او افزود: «آن‌ها ترجیح می‌دهند مردم ایران خودشان علیه حکومت برخیزند.»
به گفته سینگ، شمار محدود تلفات غیرنظامی در دور نخست حملات نیز نشانگر هدفی وسیع‌تر از یک عملیات صرفا نظامی است.
پیام مستقیم نتانیاهو به مردم ایران
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، در سخنانی ویدیویی که پس از آغاز حملات جنگنده‌ها به تاسیسات هسته‌ای و سامانه‌های پدافندی جمهوری اسلامی منتشر شد، به‌طور مستقیم با مردم ایران سخن گفت.
او با یادآوری این‌که اقدامات اسرائیل علیه حزب‌الله لبنان منجر به تشکیل دولتی جدید در بیروت و فروپاشی حکومت بشار اسد در سوریه شد، خطاب به مردم ایران گفت: «من باور دارم که روز آزادی شما نزدیک است. و وقتی آن روز فرا برسد، دوستی بزرگ میان دو ملت باستانی ما دوباره شکوفا خواهد شد.»
با این‌حال، رویترز نوشته است بسیاری از تحلیل‌گران بر این باورند که حتی با وجود خسارت گسترده واردشده از سوی اسرائیل، «دهه‌ها دشمنی میان مردم ایران و اسرائیل، چه در سطح حاکمیت و چه در میان بخش‌هایی از جمعیت شیعه کشور»، مانعی جدی در مسیر بسیج عمومی برای سرنگونی نظام محسوب می‌شود.
این خبرگزاری از قول سینگ هشدار داد: «هیچ‌کس نمی‌داند برای شکل‌گیری یک اپوزیسیون موثر در ایران، چه شرایطی لازم است.»
آغاز فاز نخست عملیاتی طولانی‌مدت
ارتش اسرائیل گفته است حملات بامداد جمعه تنها فاز نخست از یک عملیات طولانی‌مدت بوده است. کارشناسان نیز پیش‌بینی می‌کنند اسرائیل در ادامه، حملات بیشتری به تاسیسات کلیدی هسته‌ای جمهوری اسلامی انجام دهد تا روند پیشرفت برنامه اتمی تهران را کُند کند ـ حتی اگر توانایی فنی لازم را برای نابودی کامل آن نداشته باشد.
جمهوری اسلامی می‌گوید برنامه هسته‌ای‌اش صرفا اهداف غیرنظامی دارد اما آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هفته گذشته اعلام کرد تهران در حال نقض تعهدات خود در چارچوب معاهده جهانی منع گسترش تسلیحات هسته‌ای (NPT) است.
نخستین موج حملات اسرائیل، چهره‌های ارشد در ساختار برنامه هسته‌ای و نظامی جمهوری اسلامی را هدف قرار داد، بخش بزرگی از سامانه پدافند هوایی در ایران را از کار انداخت و تاسیسات غنی‌سازی در سطح زمین را در یکی از سایت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی منهدم کرد.
سفارت اسرائیل در واشینگتن در بیانیه‌ای به رویترز گفت: «دولت دموکراتیک اسرائیل باور دارد این مردم یک کشور هستند که باید مسیر سیاسی و حاکمان خود را تعیین کنند. آینده ایران تنها به دست مردم ایران رقم خواهد خورد.»
نتانیاهو پیش از این و در ماه سپتامبر سال گذشته خواستار تغییر حکومت در ایران شده بود.
در این میان، دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا، در حالی که به اسرائیل برای دفاع از خود در برابر حملات موشکی متقابل جمهوری اسلامی کمک کرده، تاکنون هیچ نشانه‌ای مبنی بر تمایل به تغییر رژیم در تهران نشان نداده است.
کاخ سفید و نمایندگی ایران در سازمان ملل متحد هنوز به درخواست‌ها برای اظهارنظر در این زمینه پاسخ نداده‌اند.
توقف کامل برنامه هسته‌ای، دور از دسترس
اسرائیل مسیری طولانی در پیش دارد تا بتواند تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی را به‌طور کامل از بین ببرد.
رویترز نوشت: «کارشناسان نظامی همواره گفته‌اند نابودی تمام مراکز هسته‌ای مستقر در نقاط مختلف و مستحکم ایران با روش نظامی تقریبا غیرممکن است.»
زاخی هانگبی، مشاور امنیت ملی اسرائیل، در گفت‌وگو با شبکه ۱۳ تلویزیون این کشور تاکید کرد که «با اقدامات نظامی نمی‌توان یک برنامه هسته‌ای را نابود کرد» اما این عملیات می‌تواند شرایطی برای رسیدن به توافقی بازدارنده با آمریکا فراهم آورد.
سیما شاین، پژوهش‌گر در موسسه مطالعات امنیت ملی اسرائیل و تحلیل‌گر پیشین موساد نیز گفت: «احتمالا اسرائیل به‌تنهایی توانایی نابودی کامل برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی را ندارد و این امر بدون مشارکت آمریکا ممکن نیست.»
به گفته شاین، هدف قرار دادن شماری از فرماندهان ارشد نظامی جمهوری اسلامی که سال‌ها در جایگاه خود نقشی کلیدی در ثبات امنیتی حکومت داشتند، می‌تواند از انگیزه‌های اسرائیل برای بی‌ثبات‌سازی داخلی حکایت داشته باشد.
او افزود: «این افراد بسیار مهم، باتجربه و باسابقه بودند. حضورشان ستون ثبات ساختار امنیتی رژیم بود. در دنیای ایده‌آل، اسرائیل بدون تردید ترجیح می‌دهد رژیم حاکم در ایران تغییر کند.»
با این حال، جاناتان پَنیکاف، مقام پیشین اطلاعات ملی آمریکا در امور خاورمیانه و پژوهش‌گر کنونی شورای آتلانتیک، هشدار داد که تغییر رژیم در ایران «الزاما به معنای بهتر شدن شرایط نخواهد بود».
او گفت: «سال‌هاست بسیاری در اسرائیل باور دارند که تغییر رژیم در ایران به دوره‌ای بهتر خواهد انجامید اما تاریخ نشان می‌دهد که همیشه امکان بدتر شدن هم هست.»
