در گزارشی تحلیلی، نشریه آمریکایی «هیل» هشدار داده است که هرگونه توافق هسته‌ای میان ایالات متحده و جمهوری اسلامی ایران که شامل محدودیت در برنامه موشکی تهران نباشد، اشتباهی راهبردی و پرهزینه خواهد بود.
جمهوری اسلامی یک‌شنبه ۱۵ تیر در نشست دو روزه گروه بریکس شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی در ریودوژانیرو حضور خواهد یافت.
برای جمهوری اسلامی که عضو تازه‌وارد بریکس به شمار می‌رود، این نشست فرصتی برای نشان دادن این تصویر به جامعه بین‌المللی است که با وجود تحریم‌ها و تهدید به حملات نظامی بیشتر به‌خاطر برنامه هسته‌ای‌اش، همچنان متحدان قدرتمندی دارد.
گروه بریکس پس از حملات نظامی آمریکا و اسرائیل به ایران در جریان جنگ اخیر، با انتشار بیانیه‌ای «نگرانی شدید» خود را ابراز داشت و این حملات را «ناقض» قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل خواند.
با این حال، این ائتلاف که اعضای آن بیش از نیمی از جمعیت جهان را نمایندگی می‌کنند، از انتقاد مستقیم از اسرائیل یا آمریکا خودداری کرد.
درخواست جمهوری اسلامی برای عضویت در این سازمان در زمان ریاست‌جمهوری ابراهیم رئیسی پذیرفته شد.
علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، بهمن ۱۴۰۳ مشکل عمده حکومت ایران را «آویزان شدن به دلار» خواند و تاکید کرد سامانه مالی بریکس و تبادلات مالی با ارزهای کشورهای عضو آن، «کمک بزرگی به حل این مشکل خواهد کرد».
بریکس در بوته آزمایش
در پشت صحنه، اختلاف‌نظرها بر سر اینکه کشورهای عضو باید با چه شدتی حملات اسرائیل و آمریکا را محکوم کنند، جاه‌طلبی‌های این ائتلاف برای بازتعریف توازن قدرت جهانی و ایجاد وزنه‌ای در برابر غرب را به بوته آزمایش گذاشته است.
الیور اشتونکل، کارشناس مسائل بریکس و استاد موسسه گتولیو وارگاس در برزیل، به نیویورک‌تایمز گفت: «هیچ‌گونه هم‌سویی واقعی درباره ایران وجود ندارد. بنابراین نتیجه، اتخاذ موضعی بسیار بی‌خطر [از سوی اعضای بریکس] بود.»
گروه بریکس در سال ۲۰۰۹ با هدف تقویت نفوذ بزرگ‌ترین اقتصادهای نوظهور جهان شکل گرفت.
این گروه از آن زمان به‌تدریج گسترش یافت و اکنون کشورهایی چون مصر، اتیوپی، اندونزی، ایران و امارات متحده عربی را نیز در بر می‌گیرد.
برخلاف ناتو که همکاری نظامی در آن محوریت دارد، بریکس تمرکز خود را بر دستور کار اقتصادی و ژئوپولیتیکی قرار داده، هرچند در تحقق اهداف مشخص خود تاکنون پیشرفت چشمگیری نداشته و بیشتر به‌عنوان ائتلافی نمادین شناخته شده است.
تحلیل‌گران انتظار دارند تهران از نشست پیشِ رو برای جلب حمایت قوی‌تر از سوی این گروه استفاده کند؛ به‌ویژه در بیانیه نهایی که انتظار می‌رود در پایان نشست منتشر شود.
جمهوری اسلامی تایید کرده هیاتی را به برزیل اعزام خواهد کرد، اما هنوز مشخص نیست چه کسی در راس این هیات حضور خواهد داشت.
گزارشی رسمی نیز درباره احتمال دیدارهای دوجانبه میان هیات جمهوری اسلامی با نمایندگان روسیه یا چین منتشر نشده است.
سانم واکیل، مدیر برنامه خاورمیانه و شمال آفریقای اندیشکده چتم هاوس، در مصاحبه با نیویورک‌تایمز گفت: «ظاهرِ عضویت در بریکس در حال حاضر برای ایران بسیار مهم است.»
با این حال، واکنش‌های متفاوت اعضای بریکس به حملات اخیر علیه ایران، نشان‌دهنده تنش‌ها و ناهماهنگی‌هایی است که در پی گسترش سریع و تنوع فزاینده اعضای این بلوک به وجود آمده است.
بر اساس تحلیل نیویورک‌تایمز، کشورهای تازه‌وارد دیدگاه‌های متفاوتی نسبت به نقش این بلوک در سطح جهان دارند.
پائولو نوگویرا باتیستا جونیور، اقتصاددان و معاون پیشین بانک توسعه بریکس، گفت: «هرچه کشورهای بیشتری پشت میز باشند، رسیدن به اجماع دشوارتر می‌شود.»
تفاوت دیدگاه کشورهای عضو بریکس درباره جنگ ۱۲ روزه
چین و روسیه بریکس را ابزاری برای به چالش کشیدن نفوذ آمریکا در عرصه ژئوپولیتیک و ساز و کارهای تصمیم‌گیری جهانی می‌دانند و برای گسترش این گروه تلاش کرده‌اند.
روسیه حملات آمریکا به تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی را اقدامی توجیه‌ناپذیر و «تجاوزکارانه» توصیف کرد و چین نیز خواستار «خویشتن‌داری» و گفت‌وگو برای حل و فصل بحران شد.
برزیل، میزبان نشست بریکس، حملات به ایران را محکوم کرد و هم‌زمان کوشید تا روابطش با ایالات متحده، دومین شریک تجاری این کشور پس از چین، دچار تنش نشود.
به گفته تحلیل‌گران، لولا دا سیلوا، رییس‌جمهوری برزیل، در برابر فشارهای روسیه و چین برای تبدیل بریکس به ائتلافی ضدغربی مقاومت کرده و این گروه را ابزاری برای افزایش صدای کشورهای در حال توسعه خوانده است.
اشتونکل در همین راستا گفت: «برزیل دنبال دردسر نیست. این کشور به آمریکا بسیار نزدیک‌تر از ایران است و دلیلی ندارد وارد این درگیری شود.»
هند نیز که روابط نزدیکی با آمریکا دارد، در موضوعاتی چون حمله به ایران مواضعی متفاوت داشته است.
آفریقای جنوبی و اتیوپی هم در ابراز موضعی که به دوری از غرب منجر شود، محتاط بوده‌اند.
تجربه‌های قبلی شکاف داخلی در بریکس
این نخستین بار نیست که گروه بریکس در برابر یک مناقشه دچار شکاف داخلی می‌شود.
پس از تهاجم روسیه به اوکراین در سال ۲۰۲۲، این ائتلاف برای رسیدن به موضعی مشترک با مشکل مواجه شد.
بریکس تحریم‌های غرب علیه مسکو را مورد انتقاد قرار داد، اما به نقش روسیه در جنگ اشاره‌ای نکرد.
به گزارش رسانه‌های دولتی روسیه، حضور ولادیمیر پوتین در نشست ریودوژانیرو به شکل آنلاین و مجازی خواهد بود؛ تصمیمی که به نظر می‌رسد متاثر از حکم بازداشت دادگاه کیفری بین‌المللی برای رییس‌جمهوری روسیه به‌دلیل تهاجم به اوکراین باشد.
برزیل اساسنامه رم را امضا کرده و موظف به پیروی از احکام دادگاه لاهه است.
برای نخستین بار، شی جین‌پینگ، رییس‌جمهوری چین، نیز از حضور در این نشست خودداری کرده است.
جین‌پینگ اواخر اردیبهشت با همتای برزیلی خود در پکن دیدار کرد و سال گذشته نیز در نشست گروه ۲۰ در ریودوژانیرو حضور یافته بود. اما این‌بار نخست‌وزیر چین به‌جای او، به برزیل سفر خواهد کرد.
برزیل ریاست دوره‌ای بریکس را بر عهده دارد و دا سیلوا امیدوار بود تصویر کشورش را به‌عنوان پیشگام در پیگیری دستور کاری مبتنی بر عدالت در حاکمیت و نظام مالی جهانی تثبیت کند.
با این حال، تحلیل‌گران با توجه به جنگ ۱۲ روزه می‌گویند بریکس برای شکل دادن به موضعی یکپارچه با دشواری مواجه خواهد بود.
تلگراف شنبه ۱۴ تیر نتایج دادههای پژوهشگران آمریکایی در دانشگاه ایالتی اورگن را منتشر کرد که در استفاده از رادارهای ماهوارهای برای شناسایی آسیبهای ناشی از بمباران در مناطق جنگی تخصص دارند.
بر اساس این دادهها، شش موشک جمهوری اسلامی به پنج پایگاه نظامی در شمال، جنوب و مرکز اسرائیل اصابت کردند که از جمله آن‌ها میتوان به یک پایگاه هوایی راهبردی، یک مرکز گردآوری اطلاعات و یک پایگاه لجستیکی اشاره کرد.
این پنج مورد، افزون بر ۳۶ حمله دیگری است که پیشتر مشخص شده بود از سامانه‌های پدافند هوایی اسرائیل عبور کرده و خسارات قابلتوجهی به زیرساخت‌های مسکونی و صنعتی وارد آوردهاند.
با وجود خسارات قابل توجه به املاک مسکونی در سراسر این کشور، تنها ۲۸ اسرائیلی در جریان جنگ کشته شدند؛ آماری که نشان‌دهنده کارایی بالای سامانه هشدار زودهنگام اسرائیل و استفاده ضابطهمند مردم از پناهگاهها و اتاقهای امن است.
کوری شر، پژوهشگر دانشگاه اورگن، اعلام کرد تیم او در حال انجام ارزیابی جامعتری از خسارات ناشی از حملات موشکی در اسرائیل و ایران است و نتایج این بررسیها حدود دو هفته دیگر منتشر خواهد شد.
او افزود برای تایید قطعی محل اصابتها، وجود گزارشهای میدانی یا تصاویر ماهوارهای از تاسیسات نظامی مورد نظر ضروری است.
تلگراف در ادامه نوشت مقامهای اسرائیلی به شکل علنی درباره این حملات صحبتی نکردهاند و به‌دلیل «قوانین سختگیرانه سانسور نظامی»، گزارش درباره آن‌ها از داخل اسرائیل ممکن نیست.
چرا موشکها از سد دفاعی اسرائیل عبور کردند؟
تحلیل تلگراف نشان میدهد اگرچه اکثریت قریب به اتفاق موشک‌های جمهوری اسلامی رهگیری شدند، اما نسبت موشک‌هایی که از سد پدافند عبور کردند، در هشت روز نخست جنگ ۱۲ روزه بهطور پیوسته افزایش یافته است.
کارشناسان می‌گویند دلیل این روند مشخص نیست، اما ممکن است عواملی چون سهمیهبندی ذخیره محدود موشک‌های رهگیر در اسرائیل، بهبود تاکتیکهای شلیک از سوی تهران و احتمال استفاده از موشک‌های پیشرفتهتر جمهوری اسلامی در آن نقش داشته باشند.
یک مقام جمهوری اسلامی به تلگراف گفت هدف اصلی شلیک پهپادهای انتحاری به سمت اسرائیل، مشغول نگه داشتن همیشگی سامانه‌های این کشور است.
به گفته او، بسیاری از این پهپادها اصلا به هدف نمیرسند و رهگیری می‌شوند، اما همچنان می‌توانند سامانه‌های پدافندی اسرائیل را «سردرگم» کنند.
اگرچه «گنبد آهنین» شناختهشدهترین سامانه پدافندی اسرائیل است، اما در واقع برای مقابله با پرتابههای کوتاهبرد مانند خمپارهها طراحی شده و تنها یکی از اجزای سامانه پدافندی چندلایه این کشور به شمار می‌رود.
در لایه میانی، سامانه «فلاخن داوود» قرار دارد که برای رهگیری پهپادها و موشک‌هایی با برد تا ۳۰۰ کیلومتر طراحی شده است. در لایه بالایی نیز سامانه «پیکان» مستقر است که موشک‌های بالیستیک دوربرد را پیش از ورود مجدد به جو زمین هدف قرار میدهد.
سامانه‌های اسرائیلی در طول جنگ ۱۲ روزه، از سوی دو سامانه پدافندی زمینی تاد آمریکا و رهگیرهای مستقر در شناورهای ایالات متحده در دریای سرخ پشتیبانی شدند.
برآوردها حاکی از آن است که آمریکا دستکم ۳۶ موشک رهگیر تاد در این جنگ شلیک کرد که هرکدام حدود ۱۲ میلیون دلار هزینه داشتند.
تلگراف با تحلیل دادهها نوشت سامانه‌های دفاعی مشترک آمریکا و اسرائیل بهطور کلی عملکرد خوبی داشتهاند، اما تا روز هفتم جنگ، حدود ۱۶ درصد از موشکها از این سامانهها عبور کردند.
این رقم تقریبا با برآورد قبلی ارتش اسرائیل همخوانی دارد که نرخ موفقیت پدافند را ۸۷ درصد اعلام کرده بود.
به‌نوشته این رسانه، ایران در مسیر ساخت زرادخانه‌ای از موشک‌های بالیستیک قرار دارد که قدرت تخریبی آن‌ها می‌تواند با یک بمب اتمی هم‌تراز یا حتی بیشتر باشد. این در حالی است که تمرکز جهانی صرفا بر غنی‌سازی اورانیوم باقی مانده و تهدید موشکی جمهوری اسلامی تا حد زیادی نادیده گرفته شده است.
به‌دنبال حملات هماهنگ اسرائیل به عمق خاک ایران در خرداد ۱۴۰۴ (ژوئن ۲۰۲۵)، حملاتی که به‌نوشته «هیل» مهم‌ترین عملیات اسرائیل در سال‌های اخیر محسوب می‌شوند، این کشور توانست بخشی از تاسیسات موشکی ایران را هدف قرار دهد.
پیش از این حمله، جمهوری اسلامی به‌سرعت در حال تولید انبوه موشک‌های بالیستیک هدایت‌شونده دقیق بود؛ موشک‌هایی که برای عبور از سامانه‌های دفاعی چندلایه اسرائیل طراحی شده‌اند و می‌توانند هزاران راکت را هم‌زمان به سوی اهداف حیاتی اسرائیل روانه کنند.
هیل می‌نویسد، به باور فرماندهان اطلاعاتی و نظامی اسرائیل، این تهدید تنها به برنامه هسته‌ای ایران محدود نمی‌شود.
در بخشی از این تحلیل به نقل از سردبیر روزنامه «تایمز اسرائیل» نوشته شده که تصمیم به انجام حمله پیشگیرانه در خرداد ۱۴۰۴، نتیجه ارزیابی مشترک و هوشیارانه نهادهای اطلاعاتی بود که دریافته بودند ایران تنها چند هفته با «گریز هسته‌ای» فاصله ندارد، بلکه هم‌زمان در آستانه تجهیز به زرادخانه‌ای موشکی است که می‌تواند دفاع هوایی اسرائیل را از کار بیندازد، زیرساخت‌های اقتصادی آن را فلج کند و تلفات گسترده‌ای به غیرنظامیان وارد آورد.
در این گزارش همچنین به نقل از «رون بن‌ییشای»، خبرنگار باسابقه اسرائیلی آمده است که نهادهای اطلاعاتی اسرائیل به این نتیجه رسیده‌اند که تهران برنامه‌ریزی برای تولید ۱۰ هزار موشک بالیستیک را آغاز کرده است؛ موشک‌هایی که در مجموع، قدرت تخریبی آن‌ها معادل دو بمب اتمی خواهد بود.
در حالی‌که حمله هوایی اسرائیل به تاسیسات تولید سوخت جامد ایران در مهر ۱۴۰۳ (اکتبر ۲۰۲۴) با هدف کاهش سرعت این برنامه انجام شد، شواهد نشان می‌دهند که نتیجه معکوس داده و جمهوری اسلامی پس از آن با سرعت بیشتری تولید را افزایش داده است.
وزارت خارجه اسرائیل نیز تایید کرده است که برنامه موشکی جمهوری اسلامی از مرحله آزمایش و توسعه گذشته و به فاز تولید صنعتی وارد شده است. به‌نوشته هیل، ایران اکنون در مسیر تبدیلشدن به بزرگ‌ترین تولیدکننده موشک در جهان قرار دارد؛ از جمله موشک‌های بالیستیک قارهپیما که توانایی هدف قرار دادن شهرهایی در اروپا را نیز دارند.
هیل همچنین به نقل از یکی از مقامهای ارشد اسرائیلی می‌نویسد: «ما به‌دلیل دو تهدید وجودی دست به اقدام زدیم: یکی تهدید هسته‌ای و دیگری تهدید موشکی. تهدید دوم برای ما به همان اندازه تهدید اول، حیاتی و خطرناک است.»
در حالی‌که توجه بسیاری از دولتها و رسانه‌های جهانی همچنان بر غنی‌سازی اورانیوم متمرکز است، ارزیابیهای اسرائیل نشان میدهد که توسعه موشکی جمهوری اسلامی بهاندازه برنامه هسته‌ای این کشور، تهدیدی فوری و حیاتی است.
به‌نوشته هیل، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل به صراحت تهدید موشکی ایران را یکی از دلایل اصلی عملیات نظامی خردادماه اعلام کرده است. اما با وجود آن، پوشش رسانهای از این نبرد ۱۲ روزه عمدتا تنها به بررسی تعداد اندک موشک‌های شلیکشده از سوی ایران که از سامانه‌های دفاعی عبور کردند محدود شد و هدف راهبردی بزرگتری که در پس این حملات قرار داشت، از نگاه جهانیان دور ماند.
هیل می‌نویسد، آنچه از چشم رسانهها پنهان ماند، این واقعیت بود که جمهوری اسلامی در حال ساخت زرادخانه‌ای است که می‌تواند حتی پیشرفتهترین سامانه‌های دفاعی را اشباع و خنثی کند. بههمین دلیل است که گزارشهای اخیر درباره احتمال توافقی میان آمریکا و ایران که تنها به موضوع هسته‌ای بپردازد و هیچ محدودیتی برای برنامه موشکی تهران دربر نداشته باشد، بهشدت نهادهای دفاعی و اطلاعاتی اسرائیل را نگران کرده است.
در این گزارش آمده است که اگرچه دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری آمریکا، هرگونه پیشنهاد برای لغو تحریم‌ها یا ارائه مشوقهای مالی به تهران را تکذیب کرده، اما منابع نزدیک به مذاکرات می‌گویند که فرستاده ویژه او، «استیو ویتکاف»، ممکن است در حال بررسی توافقی صرفا هسته‌ای با جمهوری اسلامی باشد؛ توافقی که برنامه موشکی ایران را کاملا نادیده می‌گیرد.
نشریه هیل تاکید میکند که این نادیدهگرفتن، صرفا یک غفلت نظری نیست، بلکه تهدیدی کاملا واقعی است. به‌نوشته این نشریه، جمهوری اسلامی پس از هر دور از درگیری نظامی با اسرائیل، در فروردین، مهر سال گذشته و خرداد امسال، تاکتیکهای نظامی خود را ارتقا داده و توان عبور از پدافندهای هوایی را افزایش داده است.
برخلاف راکتهای سادهای که از سوی گروههای نیابتی مانند حزب‌الله و حوثیها شلیک می‌شود، موشک‌های بومی ایران بُرد بلندتر، وزن بیشتر و قدرت تخریبی وسیعتری دارند و مستقیما مراکز شهری و زیرساخت‌های حیاتی اسرائیل را هدف میگیرند.
بر همین اساس، هیل هشدار داده است که توافقی صرفا هسته‌ای که همراه با رفع تحریم‌ها باشد اما هیچ محدودیتی برای برنامه موشکی ایران نداشته باشد، به‌جای آنکه دیپلماسی هوشمندانه باشد، نوعی فریب راهبردی خواهد بود.
چنین توافقی نهتنها باعث تقویت حکومت ایران خواهد شد، بلکه بازدارندگی اسرائیل را تضعیف میکند و خطر آغاز دور جدیدی از تنشهای منطقهای را افزایش میدهد.
این نشریه همچنین به نقل از منابع اطلاعاتی اسرائیل میافزاید، زرادخانه موشکی جمهوری اسلامی نهتنها در پناهگاههای زیرزمینی مستقر شده، بلکه در مناطق مسکونی و مناطق کوهستانی نیز پراکنده شده است؛ و این موشکها با یک امضای دیپلماتیک یا دستدادن از میان نخواهند رفت.
عقبراندن این تهدید نیازمند بازرسیهای سرزده، اعمال محدودیتهای الزامآور و وضع مجازات واقعی برای تخطیهاست، چیزی که جمهوری اسلامی تا امروز همواره با آن مخالفت کرده است.
هیل در پایان این گزارش می‌نویسد: اگر گزارشها درباره توافقی معیوب و بدون بندهای موشکی صحت داشته باشد، کنگره آمریکا و مردم باید بدانند که چه چیزی در معرض خطر است. توافقی مؤثر باید تمام مسیرهای تنشزای ایران را مسدود کند، نهفقط برنامه هسته‌ای آن را.
نادیدهگرفتن تهدید موشکی جمهوری اسلامی، اشتباهی راهبردی برای ایالات متحده و تهدیدی موجودیتی برای متحد آن، اسرائیل خواهد بود.
