نماینده مجلس: لایحه تسهیل رفت‌وآمد ایرانیان خارج کشور، فرصتی برای نظام است
بررسی‌های تیم راستی آزمایی ایران‌اینترنشنال نشان می‌دهد با گذشت بیش از ۴۰ روز از پایان جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، هنوز تکلیف بسیاری از جایگاه‌های فرماندهی در ساختار نیروهای مسلح جمهوری اسلامی روشن نشده است.
در روز ۲۳ خرداد، مجموعه‌ای از حملات هدفمند اسرائیل ساختار نظامی ایران را در هم ریخت.
در نتیجه این حملات بیش از ۲۰ فرمانده ارشد سپاه از جمله محمد باقری (رییس ستاد کل نیروهای مسلح)، حسین سلامی (فرمانده کل سپاه پاسداران) و غلامعلی رشید (فرمانده قرارگاه مرکزی خاتم‌الانبیا) در یک بازه زمانی چند ساعته کشته شدند.
فرماندهانی که رفتند و جانشینی که نیامد
در جریان حمله اسرائیل، برخی از فرمانده‌های سپاه در منازل خود هدف گرفته شدند و شماری از آن‌ها در جریان حضور در یک جلسه در یک پناهگاه کشته شدند. جلسه‌ای که گفته شده تشکیل فوری آن نتیجه یک پیام جعلی بود که نیروهای سایبری اسرائیل به این فرماندهان ارشد فرستادند.
در واکنش، حکومت به‌سرعت تلاش کرد نشان دهد وضعیت را در کنترل دارد و جایگزین‌هایی را برای افراد کشته‌شده معرفی کرد: عبدالرحیم موسوی، رییس جدید ستاد کل نیروهای مسلح شد، محمد پاکپور جایگزین سلامی شد و فرماندهی قرارگاه مرکزی خاتم به علی شادمانی سپرده شد.
تنها پنج روز بعد، شادمانی هم در جریان آنچه دخترش در یک مصاحبه تعقیب و گریز با تیم ترور اسرائیل توصیف کرد، کشته شد. روزنامه کیهان گزارش داده فرماندهی دیگر برای جانشینی شادمانی معرفی شده اما به دلیل مسائل ویژه امنیتی نام او اعلام نمی‌شود. گزارشی که مقامات رسمی هنوز تائید یا رد نکرده‌اند.
اما بررسی‌های ایران‌اینترنشنال نشان می‌دهد جایگاه‌های کلیدی متعددی در ساختار فرماندهی نیروهای نظامی جمهوری‌اسلامی همچنان خالی مانده‌اند.
معاونت عملیات ستاد کل نیروهای مسلح (مهدی ربانی)، معاونت اطلاعات ستاد کل (غلامرضا محرابی)، معاونت اطلاعات نیروی هوافضای سپاه (خسرو حسنی) و در سطح منطقه‌ای نیز فرماندهانی مانند محمدرضا زهیری (اداره اطلاعات جنوب غرب)، محسن موسوی (از مسئولان اطلاعات نیروی قدس) و رضا نجفی (فرمانده سپاه ایجرود زنجان) بدون جانشین باقی مانده‌اند.
نگاهی به فهرست ۳۰ فرمانده ارشد کشته‌شده شامل افرادی مانند بهنام شهریاری، مجتبی معین‌پور و رضا مظفری‌نیا نشان می‌دهد که برای بسیاری از این پست‌ها نیز جایگزینی معرفی نشده است.
این خلأها می‌تواند هماهنگی عملیاتی و تصمیم‌گیری در نیروهای مسلح را با مشکل مواجه کند.
ضربه به نیروی برون‌مرزی
۳۱ خرداد نیروی قدس نیز از گزند حملات مصون نماند. محمدسعید ایزدی (فرمانده امور فلسطین در نیروی قدس) و محمدرضا نصیرباغبان (معاون اطلاعات نیروی قدس) در حمله‌ای دیگر کشته شدند. تا این لحظه، هیچ جایگزینی برای این دو چهره مهم اعلام نشده است.
نکته قابل تامل اینکه حذف ایزدی در شرایطی رُخ داد که جمهوری اسلامی همزمان در تلاش برای بازسازی محور مقاومت و بازیابی چهره برتری در منطقه پس از جنگ بود. غیبت جانشین او می‌تواند به‌نوعی نشانه‌ای از ادامه سردرگمی راهبردی باشد.
البته این نکته قابل ذکر است که در گذشته نیز نام بسیاری از این افراد و جایگاه آنان از قبل به صورت عمومی اعلام نمی‌شد.
چهره‌های در سایه
در کنار چهره‌های حذف‌شده، فرماندهانی هستند که همچنان حضور رسانه‌ای قابل‌توجهی دارند و یا دست‌کم در مناسبت‌هایی جلوی دوربین دیده شده‌اند.
حسین نجات، جانشین فرمانده قرارگاه ثارالله، نه‌تنها غیبت نداشته بلکه بر میزان حضورش افزوده است و مجید خادمی نیز با وجود حفظ همزمان دو مسئولیت کلیدی اطلاعاتی، چندین مصاحبه رسمی داشته است.
محمد کرمی، فرمانده جدید نیروی زمینی سپاه و غلامرضا سلیمانی، رییس سازمان بسیج نیز چند بار در دو ماه اخیر در محافل رسمی حاضر شده‌اند.
علی فدوی، جانشین فرمانده کل سپاه، بر خلاف برخی شایعات در چند مراسم کلیدی مانند «چهلم شهدای اطلاعاتی» دیده شده و رمضان شریف، رییس مرکز اسناد و تحقیقات جنگ هم روند همیشگی اظهارنظرهای خود را حفظ کرده است.
چند فرمانده ارشد دیگر سپاه هم مانند مشروعی‌فر (فرمانده سپاه حفاظت ولی‌امر)، هادی ملانوری (فرمانده سپاه حفاظت هواپیمایی)، امین‌الله امامی طباطبایی (رئیس بنیاد تعاون سپاه) که پیش از جنگ هم حضور رسانه‌ای چندانی نداشته‌اند، در دو ماه اخیر هم جایی دیده نشده‌اند.
نکته قابل توجه اینکه در فضای امنیتی جمهوری اسلامی غیبت لزوما به‌معنای حذف نیست، اما وقتی این غیبت با جنگ و کشته‌شدن دیگر فرمانده‌ها، ناپدیدشدن‌ها و سکوت رسانه‌ای مطلق همزمان می‌شود، سوال‌برانگیز می‌شود.
بی‌خبری از تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه
اما جدای از فرمانده‌های ارشد کشته شده، عدم حضو رسانه‌ای علیرضا تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه آن هم بدون هیچ توضیح مشخصی، شائبه‌ها درباره سرنوشت این مقام عالی‌رتبه سپاه را افزایش داده‌است.
تنگسیری که از اول فروردین تا اواسط خرداد در نزدیک به ۷۵ روز بیش از ۲۰ مصاحبه و سخنرانی رسمی حضور داشته و بارها با زبان تند آمریکا و اسرائیل را تهدید کرده بود، در نزدیک به دو ماه اخیر، از چند روز پیش از آغاز جنگ تاکنون، حضور عمومی یا رسانه‌ای نداشته است.
با این وجود، بعد از ظهر جمعه ۱۷ مرداد، خبرگزای صداوسیما پیامی مکتوب منتسب به تنگسیری برای تبریک روز خبرنگار منتشر کرد. مشخص نیست این پیام را این فرمانده سپاه خود نوشته یا دفتر او آن را برای انتشار تنظیم کرده است.
تا پیش از این پیام مکتوب، تنها نقل قولی که در این دو ماه از او منتشر شده بود جمله‌ای تهدیدآمیز درباره بستن تنگه هرمز است که بررسی‌ها نشان می‌دهد در واقع بازنشر گفته‌ای قدیمی است که شبکه المسیره یمن هفته‌ها پیش‌تر منتشر کرده بود.
در همین مدت نه رسانه‌های حکومتی، نه خبرنگاران امنیتی نزدیک به سپاه و نه حتی چهره‌های نظامی نیمه‌رسمی در فضای مجازی هیچ‌کدام حاضر نشده بودند درباره وضعیت او و دلیل غیبتش چیزی بگویند.
این سکوت در حالی است که پیش از آن حضور تنگسیری در هر مناسبت و حتی مانور محلی بازتاب رسانه‌ای داشت.
در نبود اطلاعات رسمی، گمانه‌زنی‌ها درباره او طیف وسیعی از احتمالات از کشته‌شدن تنگسیری در حملات اسرائیل تا مجروحیت، بازداشت یا انتصاب پنهان به سمتی حساس درباره او طرح شده است.
با این وجود، یک منبع مطلع که به شرط ناشناس ماندن با ایران اینترنشنال گفتوگو کرد، با اشاره به این غیبت طولانی گفت تنگسیری به بیماری سرطان مبتلا است و شدت‌گرفتن بیماری در ماه‌های اخیر باعث شده در محافل عمومی و فضای رسانه‌ای غایب باشد.
در شرایط فعلی، غیبت معنادار این چهره نظامی، رسانه‌ای و کلیدی سپاه و ادامه آن برای ساختار نیروهای مسلح هزینه‌زاست.
سردرگمی در ساختار اطلاعاتی
با کشته شدن ربانی (معاون عملیات ستاد کل)، محرابی (معاون اطلاعات ستاد کل) و حسنی (معاون اطلاعات نیروی هوافضای سپاه) و محمد کاظمی (رییس سازمان اطلاعات سپاه) و حسن محقق که جانشین او شد، به نظر می‌رسد تغییرات اجباری در نهادهای اطلاعات نظامی کشور به حداکثر خود رسیده است؛ تغییراتی که در شرایط عادی ممکن است در طی چندین سال رخ دهد.
تنها نامی که پس از این مجموعه ترورها به‌عنوان جانشین اعلام شد، مجید خادمی، رییس سازمان حفاظت اطلاعات سپاه بود که بدون آنکه از سمت قبلی خود کنار گذاشته شود به‌عنوان سرپرست سازمان اطلاعات سپاه معرفی شد.
مشخص نیست چند مقام امنیتی دیگر در حال حاضر و به صورت همزمان تصدی نهادهای امنیتی کشور را بر عهده دارند، اما این ادغام مسئولیت‌ها نشانه‌ای آشکار از بحران منابع انسانی در نهادهای امنیتی و اطلاعاتی جمهوری اسلامی است.
شورای دفاع؛ تلاشی برای بازسازی یا مدیریت بحران؟
در پاسخ به فروپاشی نسبی ساختار فرماندهی، جمهوری اسلامی اقدام به تشکیل «شورای دفاع» کرد که نمایندگانی از ارتش، سپاه، وزارت اطلاعات و ستاد کل نیروهای مسلح در آن عضو هستند.
رییس‌جمهور وقت، رییس این شورا است و علی شمخانی و علی‌اکبر احمدیان، دبیران پیشین شورای عالی امنیت ملی، نمایندگان علی خامنه‌ای در آن خواهند بود.
اما نبود جانشین رسمی برای جایگاه‌هایی مانند معاونت عملیات و اطلاعات ستاد کل، بخش‌هایی حساس از نیروی قدس و قرارگاه خاتم‌الانبیا در کنار غیبت تنگسیری، به‌عنوان فرمانده نیروی دریایی سپاه که نقشی کلیدی در تلاش جمهوری اسلامی برای عملیات در خلیج فارس و تنگه هرمز دارد، می‌تواند هماهنگی در این حوزه حساس را مختل کند.
تشکیل شورای دفاع و انتصاب‌های موقت، تلاش‌هایی برای مدیریت این بحران هستند، اما به نظر می‌رسد فقدان شفافیت و تداوم خلأهای فرماندهی، نشانه‌هایی از مشکلات ساختاری در نیروهای نظامی جمهوری اسلامی است. مشکلاتی که می‌تواند توانایی حکومت برای پاسخ به تهدیدات آینده را محدود کند.
او همچنین به نابودی برنامه هسته‌ای حکومت ایران اشاره کرد و بر هدف خود برای گسترش بیشتر کشورهای هم‌پیمان در پیمان ابراهیم تاکید کرد.
ترامپ جمعه در نشستی رسانه‌ای به همراه رهبران جمهوری ارمنستان و جمهوری آذربایجان گفت: «همان‌طور که می‌دانید، ما توان هسته‌ای ایران را از بین بردیم و اگر بخواهم از اصطلاحی استفاده کنم که برخی ممکن است بدون آگاهی آن را زیر سوال ببرند، باید بگویم این توانایی به‌طور کامل نابود شد.»
رییس‌جمهوری آمریکا تاکید کرد: «این موضوع توسط کمیسیون‌های انرژی اتمی و همه نهادهای مرتبط تأیید شده است.»
او در ادامه بار دیگر سخنان اخیر خود را تکرار کرد و گفت: «ممکن است دوباره تلاش کنند، اما باید در مکان جدیدی این کار را انجام دهند، چون ما و فقط می‌خواهم بگویم که ما بزرگ‌ترین ارتش جهان را داریم. ما بهترین تجهیزات و بهترین صنایع نظامی جهان را داریم، هیچ‌کس حتی به آن نزدیک هم نیست.»
رییس‌جمهوری آمریکا افزود: «این موضوع اثبات شد. بنابراین از بین بردن آن تهدید در خاورمیانه بسیار مهم بود. و فکر می‌کنم افراد زیادی همین حالا به پیمان ابراهیم خواهند پیوست. این خیلی مهم خواهد بود.»
ترامپ از موفقیت در امضای توافق صلح میان ارمنستان و آذربایجان خبر داد
همچنین ترامپ از موفقیت در امضای توافق صلح میان دو کشور جمهوری آذربایجان و ارمنستان خبر داد و گفت: «اطمینان کامل دارم که صلحی پایدار میان ارمنستان و جمهوری آذربایجان برقرار خواهد شد.»
او گفت: «ما همین چند لحظه پیش دفتر بیضی کاخ سفید را ترک کردیم، جایی که اسناد حجیم و عناصر بسیار مهم این توافق را امضا کردیم.»
رییس‌جمهوری آمریکا اعلام کرد کشورهای ارمنستان و آذربایجان متعهد شده‌اند که برای همیشه به تمام درگیری‌ها پایان دهند، تجارت، سفر و روابط دیپلماتیک را آغاز کنند و به حاکمیت و تمامیت ارضی یکدیگر احترام بگذارند.
او اشاره کرد: «برای بیش از ۳۵ سال، ارمنستان و آذربایجان درگیر یک مناقشه تلخ بوده‌اند که رنج زیادی برای هر دو ملت به همراه داشته است. بسیاری تلاش کردند که راه‌حلی بیابند، از جمله اتحادیه اروپا. روس‌ها خیلی سخت روی آن کار کردند. اما هیچ‌گاه اتفاقی نیفتاد.»
ترامپ گفت: «جو بایدن تلاش کرد، اما شما می‌دانید که آن‌جا چه اتفاقی افتاد. او احتمالاً برای ۱۲ دقیقه تلاش کرد و نتیجه‌ای نداشت. کشورهای زیادی دیگر هم تلاش کردند، اما موفق نشدند.»
رئیس‌جمهوری آمریکا همچنین از لغو محدودیت‌های همکاری نظامی با جمهوری آذربایجان خبر داد و گفت این اقدام در چارچوب گسترش همکاری‌های دوجانبه انجام می‌شود.
ترامپ بار دیگر بر هدف خود برای توسعه سریع توافق‌های ابراهیم تاکید کرد. این پیمان که در دوره نخست ریاست‌جمهوری او شکل گرفت، روابط دیپلماتیک میان برخی کشورهای مسلمان و اسرائیل را عادی‌سازی کرد. او اشاره کرد که جمهوری آذربایجان ممکن است به زودی به این توافقات بپیوندد، هرچند هم‌اکنون نیز روابط دیپلماتیک با اسرائیل دارد.
این تحول می‌تواند تاثیر قابل توجهی بر معادلات سیاسی و امنیتی منطقه، به‌ویژه در ارتباط با ایران که روابطش با جمهوری آذربایجان در سال‌های اخیر با تنش‌هایی همراه بوده، برجای بگذارد.
دیدار پیش‌رو با پوتین
ترامپ همچنین با اشاره به دیدرا پیش‌روی خود با ولادیمیر پوتین رییس‌جمهوری روسیه گفت: «فکر می‌کنم ما خیلی به نتیجه نزدیک شده‌ایم، و به‌زودی اعلام خواهیم کرد که جلسه‌ای با روسیه برگزار خواهیم کرد و مکان آن را هم اعلام خواهیم کرد.»
او افزود: «فکر می‌کنم مکان انتخابی، مکان بسیار محبوبی باشد به دلایل متعدد، اما کمی بعدتر آن را اعلام خواهیم کرد. الان نمی‌خواهم اعلامش کنم، چون آنچه همین حالا انجام دادیم خیلی مهم است.»
واکنش ارمنستان و آذربایجان
در این نشست، نیکول پاشینیان نخست‌وزیر ارمنستان درباره صلح با آذربایجان میانجی‌گری آمریکا گفت: «این دستاورد بدون مشارکت شخصی ترامپ ممکن نمی‌شد.»
او افزود: «فصل جدیدی از صلح و ثبات و رفاه آغاز خواهد شد.»
الهام علی‌اف رییس‌جمهور آذربایجان نیز گفت اگر تلاش ترامپ و تیم او نبود شاید کشورش و ارمنستان در مذاکرات بی‌پایان صلح بودند.
رییس‌جمهوری آذربایجان تاکید کرد: «چارچوب این شراکت راهبردی در ماه‌های آینده به‌تفصیل تدوین خواهد شد، و این دستاوردی تاریخی برای جمهوری آذربایجان است.»
استقبال ترکیه از توافق صلح
وزارت خارجه ترکیه از توافق میان باکو و ایروان استقبال کرد و در بیانیه‌ای نوشت: «در زمانی که درگیری‌ها و بحران‌های بین‌المللی شدت یافته‌اند، این گام تحولی بسیار مهم در جهت تقویت صلح و ثبات منطقه‌ای به‌شمار می‌آید. ما از نقش و مشارکت دولت ایالات متحده آمریکا در این روند قدردانی می‌کنیم.»
در ادامه این بیانیه آمده است: «فرصتی تاریخی برای قفقاز جنوبی به‌منظور دستیابی به صلح و شکوفایی پدید آمده است. ترکیه همچنان به مشارکت در تلاش‌هایی که در راستای بهره‌گیری از این فرصت انجام می‌شود ادامه خواهد داد و از کوشش‌های صادقانه جمهوری آذربایجان حمایت خواهد کرد.»
