از نخستین دست دادن در هامبورگ آلمان در ژوئیه ۲۰۱۷ تا نشست اوت ۲۰۲۵ در آلاسکا، دیدارهای دونالد ترامپ و ولادیمیر پوتین، ترکیبی از دیپلماسی رسمی و محرمانگی غیرعادی بوده و به برداشت‌های مختلفی از روابط آمریکا و روسیه، شکل داده است.
این نوشته با اتکا به منابع معتبر، تمامی دیدارهای حضوری میان این دو را به‌صورت مستند مرور می‌کند.
چرا رابطه پوتین و ترامپ اهمیت دارد؟
تعاملات ترامپ و پوتین نه تنها به شکل مستقیم بر روابط دوجانبه واشینگتن و مسکو اثر گذاشته، بلکه بارها با مهم‌ترین بحران‌ها و تحولات ژئوپولیتیکی یک دهه اخیر گره خورده است.
از نخستین سال ریاست‌جمهوری ترامپ، پرونده حساس اتهام مداخله روسیه در انتخابات ۲۰۱۶ آمریکا بر تمام دیدارهای دو طرف سایه انداخت و باعث شد هرگونه ارتباط یا مذاکره میان آن‌ها زیر ذره‌بین رسانه‌ها و نهادهای امنیتی قرار گیرد.
در عرصه بین‌المللی، جنگ سوریه یکی از محورهای ثابت گفت‌وگو بود؛ جایی که مسکو به‌عنوان حامی اصلی بشار اسد و آمریکا به‌عنوان پشتیبان بخشی از مخالفان، منافع متضاد اما گاه همپوشان داشتند و مذاکرات میان ترامپ و پوتین بر تعیین «مناطق کاهش تنش» و آینده سیاسی دمشق متمرکز بود.
در نوامبر ۲۰۱۸، بحران تنگه کرچ که در پی توقیف سه کشتی نیروی دریایی اوکراین به‌دست روسیه پدید آمد، روابط واشینگتن و مسکو را وارد مرحله‌ای پرتنش کرد و حتی موجب لغو یکی از دیدارهای برنامه‌ریزی‌شده پوتین و ترامپ در حاشیه اجلاس گروه ۲۰ شد.
اما نقطه عطف در این تعاملات، جنگ تمام‌عیار روسیه علیه اوکراین بود که در فوریه ۲۰۲۲ آغاز شد و بزرگ‌ترین بحران امنیتی اروپا از زمان جنگ جهانی دوم را رقم زد.
این جنگ در سال ۲۰۲۵ به‌عنوان اصلی‌ترین دستور کار دیدارها و تماس‌های ترامپ و پوتین مطرح شد و بر تمام مذاکرات آن‌ها، از جمله نشست آلاسکا، سایه انداخته است.
ویژگی جالب این روابط آن است که دیدارهای ترامپ و پوتین گاه به سبک نشست‌های رسمی سران کشورها با حضور تیم‌های کامل دیپلماتیک برگزار شده و گاه به‌شکل خصوصی و بدون همراهی یادداشت‌برداران یا دیپلمات‌های ارشد، که این موضوع باعث شده جزییات مذاکرات در هاله‌ای از ابهام باقی بماند.
این ترکیب از دیپلماسی رسمی و ارتباطات غیررسمی که در سیاست خارجی بی‌سابقه نیست اما در مورد ترامپ و پوتین به‌طور خاص حساسیت‌برانگیز بوده، اکنون برای درک دیپلماسی جاری در آلاسکا و ارزیابی میزان شفافیت و اعتماد میان دو کشور اهمیتی دوچندان پیدا می‌کند.
دیدارهای حضوری ثبت‌شده
هامبورگ، آلمان - نشست سران گروه ۲۰، هفتم ژوئیه ۲۰۱۷
نشست رسمی دوجانبه بیش از دو ساعت طول کشید. نخستین ملاقات رو در رو قرار بود ۳۵ دقیقه به طول بینجامد اما طبق گزارش‌های همزمان و جداول زمانی بعدی، بسیار طولانی‌تر شد.
یادداشت رسمی کرملین این دیدار در حاشیه نشست گروه ۲۰ را تایید کرد.
گفت‌وگوی دوم و اعلام‌نشده در همان شب انجام شد. در ضیافت شام رهبران، ترامپ و پوتین گفت‌وگویی خصوصی داشتند که کاخ سفید آن را تایید کرد.
در گزارش‌های بعدی، مقام‌های آمریکایی گفتند دسترسی به جزییات دیدارهای رو در روی ترامپ و پوتین به‌طور غیرعادی دشوار بوده؛ از جمله مواردی که مطرح شد، این بود که او یادداشت مترجم را گرفته است.
وزارت خارجه آمریکا بعدا این ادعا را در روند حقوقی رد کرد اما اصل موضوع یعنی محدود بودن دسترسی به سوابق دقیق، به‌طور گسترده گزارش شده است.
دانانگ، ویتنام - اوپک، ۱۰ و ۱۱ نوامبر ۲۰۱۷
گفت‌وگوهای کوتاهی میان پوتین و ترامپ انجام گرفت و بیانیه مشترکی درباره سوریه صادر شد.
این بیانیه بر ایجاد مناطق کاهش تنش و روند سیاسی در سوریه تاکید داشت.
متن بیانیه نخستین بار از سوی کرملین منتشر شد و سپس در کانال‌های رسمی آمریکا هم انتشار یافت.
هلسینکی، فنلاند - نشست دوجانبه، ۱۶ ژوئیه ۲۰۱۸
دو رهبر پیش از ناهار کاری، تنها با حضور مترجمان دیدار کردند.
ترامپ در نشست خبری مشترک، علنا به گفته‌های پوتین درباره مداخله نداشتن روسیه در انتخابات ۲۰۱۶ اعتبار بخشید که با واکنش شدید در واشینگتن مواجه شد.
در نشست خبری ترامپ و پوتین در هلسینکی، خبرنگار ان‌بی‌سی از رییس‌جمهوری روسیه پرسید: «آیا شما می‌خواستید آقای ترامپ در انتخابات پیروز شود؟ و آیا شما به این منظور شخصا دستور دادید که اقدامی صورت گیرد؟»
پوتین پاسخ داد: «بله. بله. زیرا او کسی بود که از بهبود روابط با روسیه حمایت می‌کرد.»
در نسخه اولیه متن پیاده‌شده از سوی کاخ سفید، بخش اول این پرسش ـ «آیا شما می‌خواستید ترامپ پیروز شود؟» ـ حذف شده بود.
این اقدام در پوشش خبری رسمی دولت آمریکا موجب شد چنین به نظر برسد که پوتین صرفا به بخش مربوط به اقدام یا عدم اقدام خود پاسخ داده و نه به پرسشی درباره انگیزه یا ترجیحش در این زمینه.
پس از افشا و واکنش رسانه‌ها، کاخ سفید متن را اصلاح کرد و پرسش کامل به متن پیاده‌شده برگشت.
این اتفاق به‌عنوان نمونه‌ای از دست‌کاری عامدانه یا سانسور سیاسی در انتشار رسمی محتوای دیدارهای دیپلماتیک مورد انتقاد قرار گرفت و توجه رسانه‌های جهانی و تحلیل‌گران روابط آمریکا و روسیه را برانگیخت.
بوئنوس آیرس، آرژانتین - اجلاس گروه ۲۰، ۳۰ نوامبر- اول دسامبر ۲۰۱۸
ترامپ در مسیر سفر به اجلاس، دیدار برنامه‌ریزی‌شده با پوتین را به‌دلیل توقیف کشتی‌ها و ملوانان اوکراینی در تنگه کرچ لغو کرد.
با این حال، دیدار کوتاهی انجام شد. با وجود لغو رسمی، دو طرف در ضیافت شام رهبران گفت‌وگویی غیررسمی داشتند که بعدا در گزارش‌های خبری و سخنان ترامپ در سال ۲۰۱۹ به آن اشاره شد.
اوساکا، ژاپن - اجلاس گروه ۲۰، ۲۸-۲۹ ژوئن ۲۰۱۹
دیدار دوجانبه‌ای میان ترامپ و پوتین صورت گرفت. موضوعات مورد بحث شامل اوکراین، ملوانان بازداشت‌شده در سال ۲۰۱۸ و کنترل تسلیحات بود.
خبرنگاران همچنین مکالمه‌ای را ثبت کردند که در آن ترامپ خطاب به پوتین گفت: «در انتخابات دخالت نکن، لطفا!»؛ عبارتی که کاخ سفید تاکید کرد به‌طور جدی بیان شده است.
۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴
گزارشی معتبر از دیدار حضوری ترامپ و پوتین در سال‌های ۲۰۲۰ تا ۲۰۲۴ وجود ندارد.
همه‌گیری کووید-۱۹ و سپس کنار رفتن ترامپ از قدرت، ارتباطات این دو را به تماس‌های تلفنی یا اظهارنظرهای علنی محدود کرد.
۲۰۲۵؛ تماس‌های تلفنی که زمینه‌ساز نشست آلاسکا شد
پس از بازگشت ترامپ به کاخ سفید در ژانویه ۲۰۲۵، دو رهبر چندین بار به‌صورت تلفنی با یکدیگر گفت‌وگو کردند.
۱۲ فوریه ۲۰۲۵، ترامپ گفت او و پوتین بر سر آغاز مذاکرات برای پایان جنگ اوکراین به توافق رسیده‌اند. تغییری در سیاست واشینگتن که موجب نگرانی متحدان اروپایی شد.
چند رسانه معتبر این توافق و احتمال دیدار رو در رو را گزارش کردند.
این تماس‌ها و رایزنی‌های دیپلماتیک سرانجام به نهایی شدن نشست ۱۵ اوت ۲۰۲۵ در پایگاه مشترک المندورف–ریچاردسون در انکوریج، آلاسکا انجامید.
به گفته مقام‌های آمریکایی و روسی، قرار است رهبران دو کشور ابتدا جلسه‌ای خصوصی، سپس نشستی با هیات‌های همراه و در پایان یک نشست خبری مشترک برگزار کنند.
آنچه در دیدارهای ترامپ و پوتین تکرار شده است
بر اساس این یادداشت که جمعه ۲۴ مرداد منتشر شد، جمهوری اسلامی با تعلل در پذیرفتن بازرسیها و گفت‌وگو درباره موضوعات هستهای، خطر فعال شدن مکانیسم ماشه را به جان خریده است.
فرانسه، بریتانیا و آلمان، چهارشنبه در نامهای به سازمان ملل از آمادگی خود برای بازگرداندن تحریمهای بین‌المللی علیه ایران که در چارچوب توافق هستهای سال ۲۰۱۵ دولت باراک اوباما لغو شده بود، خبر دادند.
آن‌ها گفتهاند این اقدام را تا پایان ماه جاری میلادی خواهند کرد، مگر اینکه تهران تمایل به دیپلماسی نشان دهد.
اروپاییها از حدود دو ماه قبل پیشنهاد داده بودند در صورت ازسرگیری مذاکرات با آمریکا و همکاری با بازرسان سازمان ملل، این مهلت تمدید شود.
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، ۲۳ مرداد با اشاره به مهلت سه کشور اروپایی به ایران برای رسیدن به توافق و امکان فعالسازی مکانیسم ماشه گفت: «در اینکه باید فکری کرد و جلوی مکانیسم ماشه را گرفت تردیدی نیست و ما هم تا آخرین لحظه از هیچ تلاشی فروگذار نخواهیم کرد.»
بیپاسخ گذاشتن پیشنهادها و تاکید بر غنیسازی
با وجود این اظهار نظر عراقچی، وال‌استریت ژورنال نوشت ایران تاکنون پاسخی به اروپا نداده است.
تهران همچنین درخواستهای استیو ویتکاف، نماینده ویژه آمریکا در امور خاورمیانه برای مذاکره را رد کرده و بارها گفته که از «حق» غنیسازی اورانیوم در داخل کشور خود صرفنظر نخواهد کرد. اقدامی که برای تولید انرژی، غیرضروری است اما برای حفظ مسیر دستیابی به بمب اتمی، حیاتی محسوب می‌شود.
عراقچی در همین زمینه در مصاحبهای با شبکه فاکسنیوز گفت: «غنیسازی ما برایمان بسیار عزیز است.»
پس از هفتهها تعلل، ایران ۲۰ مرداد نشستی کوتاه با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در تهران برگزار کرد اما اجازه بازرسیها را نداد.
وال‌استریت ژورنال نوشت: «در همین حال، وزارت اطلاعات در اسنادی که ایراناینترنشنال به آن‌ها دست یافته، به شرکتهای داخلی دستور داده برای بازگشت تحریمها آماده شوند و "تامینکنندگان جایگزین در کشورهایی چون چین، روسیه و عراق" را شناسایی کنند.»
امکان وتوی روسیه و چین بیاثر می‌شود
فرانسه و بریتانیا، به عنوان اعضای دائم شورای امنیت و طرفهای برجام، میتوانند به‌دلیل «نقضهای متعدد» ایران، تحریمهای سازمان ملل را بازگردانند. آن‌ها همچنین میتوانند هر قطعنامه روسیه یا چین را که در جهت ادامه تعلیق تحریمها باشد، وتو کنند.
شورای امنیت سازمان ملل میتواند تاریخ انقضای سازوکار بازگشت تحریمها (۱۸ اکتبر) را تمدید کند و فوریت اقدام اروپا را به تعویق بیندازد اما به نوشته وال‌استریت ژورنال، این امر باید منوط به اقدامات واقعی ایران باشد، نه صرفا گفتار.
خبرگزاری رویترز ۲۳ مرداد گزارش داد شاید ایران اکنون مایل به مذاکره باشد اما ممکن است با یک حرکت نمایشی دیپلماتیک وقت بخرد و زمانکُشی کند و سپس زیر قول خود بزند.
فشار حداکثری چندجانبه
اعمال تحریمها با فعالسازی مکانیسم ماشه، بخشی کلیدی از کمپین فشار برای واداشتن تهران به امتیازدهی هستهای است. این اقدام میتواند به اقتصاد ایران ضربه بزند و تحریم جهانی فروش و خرید سلاح به/از ایران، ممنوعیت حمایت از برنامه موشکی، ممنوعیت آزمایش و توسعه موشکهای قادر به حمل کلاهک هستهای و استاندارد «غنیسازی صفر» را بازگرداند.
این بند آخر، بخش بزرگی از جامعه جهانی را پشت خواسته اصلی آمریکا قرار می‌دهد و گامی به سوی چندجانبه کردن دوباره سیاست فشار حداکثری دولت دونالد ترامپ است.
وال‌استریت ژورنال نوشت: «بازگشت تحریمها بیش از هر چیز این پیام را به ایران می‌دهد که توافق هستهای با اوباما دیگر از بین رفته و باقی نخواهد ماند. این توافق حتی با رفتن ترامپ نیز روی میز نخواهد ماند و اروپا هم مسیر دیگری در پیش گرفته است.»
این یادداشت تاکید کرد اکنون فرصتی برای رییس‌جمهوری آمریکاست تا برجام را برای همیشه دفن کند و جهان را پشت شروط بهتر خود - بدون غنیسازی و بدون تاریخ انقضا - متحد سازد: «اروپا میتواند به ایران بفهماند که گزینه‌های دیگر بدتر خواهند بود.»
