کانال ۱۲ اسرائیل: ترامپ خواهان عملیاتی سریع و قاطع در غزه است
رسانه‌های فلسطینی به نقل از منابع پزشکی گزارش دادند از بامداد شنبه اول شهریور تا ظهر همین روز، ۳۴ نفر در حملات اسرائیل به نوار غزه کشته شده‌اند. وزارت بهداشت دولت حماس هم خواهان اتخاذ مواضعی عملی از سوی جامعه بین‌المللی برای مقابله با قحطی در غزه شد.
بر اساس گزارش‌ها، شش نفر در حالی که در شمال نوار غزه در انتظار دریافت کمک‌های بشردوستانه بودند، هدف قرار گرفتند و جان خود را از دست دادند.
دو نفر در حمله پهپادی به یک چادر در خان‌یونس جان باختند و یک نفر دیگر نیز در حمله پهپادی به خانه‌ای در منطقه الصبره در جنوب شهر غزه کشته شد.
وزارت بهداشت غزه که زیر نظر حماس اداره می‌شود، اول شهریور اعلام کرد طی ۲۴ ساعت گذشته، هشت مورد مرگ جدید به‌دلیل «قحطی و سوءتغذیه» در نوار غزه ثبت شده که دو تن از قربانیان کودک بودند.
وزارت بهداشت حماس در بیانیه‌ای از تصمیم سازمان ملل برای اعلام وضعیت قحطی در غزه، هرچند «با تاخیر»، استقبال و تاکید کرد این موضوع مهر تاییدی بر «حقیقت نسل‌کشی و اجرای سیاست گرسنه نگه‌داشتن عمدی فلسطینیان از سوی اسرائیل» است.
این وزارتخانه هشدار داد هزاران نفر از ساکنان گرسنه غزه در خطر مرگ قرار دارند.
کمیته بین‌المللی پایش قحطی، موسوم به «آی‌پی‌سی»، ۳۱ مرداد برای نخستین بار به‌طور رسمی تایید کرد نزدیک به یک‌چهارم جمعیت غزه در شرایط قحطی هستند.
این نهاد وابسته به سازمان ملل هشدار داد قحطی تا پایان سپتامبر (هشتم مهر) به استان‌های دیرالبلح در مرکز غزه و خان‌یونس در جنوب این باریکه گسترش می‌یابد و ۶۴۱ هزار نفر را درگیر می‌کند.
وزارت بهداشت حماس در بیانیه خود، سیاست «گرسنه نگه داشتن» ساکنان غزه را از عناصر «نسل‌کشی» اسرائیل توصیف کرد که شامل «تخریب سیستماتیک بخش‌هایی مانند سلامت، کشتارهای جمعی و سیاست نابودی نسل‌ها» نیز می‌شود.
این وزارتخانه تاکید کرد صدها مرگ ناشی از سیاست گرسنگی قابل پیشگیری بود و هشدار داد که با تداوم و تشدید قحطی، جان هزاران نفر در معرض خطر است.
در ادامه این بیانیه آمده است: «جامعه بین‌المللی در برابر آزمونی واقعی قرار دارد؛ اکنون، زمان عمل است نه صرفا صدور بیانیه. هرچند اهمیت این بیانیه‌ها انکارناپذیر است.»
اسرائیل ساعاتی پس از انتشار گزارش آی‌پی‌سی درباره قحطی در غزه، آن را رد کرد و «جانبدارانه، مغرضانه و جعلی» خواند.
وزارت خارجه اسرائیل در بیانیه‌ای این نهاد را متهم کرد که گزارش خود را هماهنگ با «کارزار دروغین حماس» منتشر کرده است.
ارتش اسرائیل نیز در بیانیه‌ای اعلام کرد این گزارش دارای خلاهای اساسی در حقایق و روش‌شناسی است و از منابع اطلاعاتی جانبدارانه و وابسته به جنبش حماس استفاده کرده است.
آی‌پی‌سی یک ابتکار بین‌المللی برای تحلیل وضعیت امنیت غذایی و تغذیه است که شامل ۲۱ نهاد برجسته مانند فائو، برنامه جهانی غذا، یونیسف، سازمان جهانی بهداشت، آکسفام و «نجات کودکان» می‌شود.
وزارت بهداشت غزه پیش‌تر تاکید کرده بود بحران انسانی در غزه در سایه محاصره و کمبود مواد غذایی و دارویی همچنان در حال وخامت است و بار دیگر از جامعه بین‌المللی و نهادهای امدادی خواسته بود برای مداخله فوری و عاجل وارد عمل شوند.
بر اساس آمار این وزارتخانه، گرسنگی ناشی از اقدامات اسرائیل در غزه تشدید شده و شمار قربانیان سوءتغذیه از اکتبر ۲۰۲۳ تاکنون به ۲۸۱ تن رسیده است که ۱۱۴ نفر از آنان کودک هستند.
مجلس نمایندگان هلند قطعنامه‌ای را تصویب کرد که در آن تاکید شده است «سازمان تروریستی اسلامی حماس» باید به طور کامل نابود شود. این قطعنامه که از سوی حزب راستگرای آزادی ارائه شد، می‌گوید که حماس نباید هیچ نقشی در آینده غزه داشته باشد.
رای‌گیری بر سر این قطعنامه تنها چند ساعت پس از استعفای کاسپر فلدکامپ، وزیر خارجه هلند، در پی اختلاف او با کابینه بر سر اعمال تحریم علیه اسرائیل انجام شد.
فلدکامپ ۶۱ ساله و سفیر پیشین هلند در اسرائیل، پیش‌تر به پارلمان اعلام کرده بود قصد دارد در واکنش به حمله برنامه‌ریزی‌شده اسرائیل به غزه، اقدامات تازه‌ای پیشنهاد کند اما موفق به جلب حمایت شرکای ائتلافی نشد.
یسرائیل کاتز، وزیر دفاع اسرائیل، ۳۱ مرداد اعلام کرد دولت این کشور طرح‌های ارتش برای شکست حماس در غزه را تصویب کرده است که شامل آتش سنگین، تخلیه ساکنان و عملیات زمینی در غزه خواهد بود.
او در حساب ایکس خود نوشت: «به‌زودی درهای جهنم به روی قاتلان و متجاوزان حماس در غزه گشوده خواهد شد؛ مگر آن‌که با شروط اسرائیل برای پایان جنگ، از جمله آزادی همه گروگان‌ها و خلع سلاح موافقت کنند.»
وزیر خارجه هلند در توضیح دلیل استعفای خود به خبرنگاران گفت: «احساس می‌کنم قادر نیستم سیاستی را که ضروری می‌دانم، شخصا اجرا کنم و راه مورد نظر خود را پیش ببرم.»
در پی این استعفا، دیگر اعضای کابینه از حزب میانه‌رو «پیمان اجتماعی نوین» نیز دولت هلند را ترک کردند.
ادی فان هایوم، رهبر این حزب، با اعلام خروج از دولت، اقدامات دولت اسرائیل را «در تضاد کامل با معاهدات بین‌المللی» خواند.
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، ۳۰ مرداد در مصاحبه‌ای گفت: «اگر قصد نسل‌کشی داشتیم در یک بعدازظهر انجام می‌شد اما این کار را نمی‌کنیم.»
او با بیان اینکه جنگ اسرائیل برای «حمایت از تمدن در مقابل بربریت و وحشی‌گری» است، گفت: «در روز دوم جنگ غزه، زمانی که حزب‌الله به آن پیوست، گفتم ما چهره خاورمیانه را تغییر خواهیم داد.»
نتانیاهو افزود: «برای من کاملا روشن بود که ما تنها با حماس نمی‌جنگیم بلکه با ایران و نیروهای نیابتی گوناگون آن می‌جنگیم؛ همان حلقه مرگی که می‌خواستند با آن ما را خفه کنند.»
اسرائیل در روزهای اخیر به‌دنبال اجرای طرح تصرف شهر غزه است تا با تحت فشار گذاشتن هر چه بیشتر حماس، زمینه را برای آزادی گروگان‌های در بند این گروه مورد حمایت جمهوری اسلامی فراهم کند.
این طرح با توجه به وخامت اوضاع انسانی در غزه و تکرار کوچ اجباری شهروندان فلسطینی، موجی از نگرانی را در میان فعالان و سازمان‌های حقوق بشری برانگیخته است.
فایل‌های صوتی تازه نشان می‌دهد آهارون حلیوا، رییس پیشین اطلاعات ارتش اسرائیل (امان)، پیش از هفتم اکتبر به نتانیاهو «هشدار راهبردی جنگ» داده بود؛ اما در میانه جدال اصلاحات قضایی، این هشدارها جدی گرفته نشد.
هاآرتص با استناد به فایل پخش شده در کانال ۱۲ نوشت حلیوا می‌گوید در روز رأی‌گیری کنست برای لغو «استاندارد معقول‌بودن»—یکی از لوایح کلیدی طرح اصلاحات قضایی—به پارلمان رفت تا پیامدهای امنیتی این روند را برای کشور توضیح دهد، اما جلسه به حضور دو مقام «نامرتبط» و بی‌اعتنا محدود شد. او تاکید کرده ارزیابی‌های رسمی با امضای او ارسال شده بود: «ما هشدار راهبردی می‌دهیم»؛ یعنی خطر قریب‌الوقوع.
حلیوا توضیح داده از دوره فرماندهی آویو کوخاوی، مسیر ارائه اطلاعات به نخست‌وزیر تغییر کرده و اطلاعات ارتش اسرائیل دیگر تصمیم‌گیر نهایی نیست؛ گزارش‌ها از طریق سامانه‌های مشترک و نیز موساد و شاباک جریان می‌یابد. به گفته او، نتانیاهو افسر اطلاعاتی شخصی دارد که روزانه—گاه دوبار در روز—جمع‌بندی اختصاصی می‌نویسد.
او همچنین مدعی است نخست‌وزیر به‌تدریج دیدارهای کاری هفتگی با رییس اطلاعات نظامی را کم و کمتر کرد: «هفتگی شد ماهیانه، بعد دوماهه و در نهایت هر شش ماه یک‌بار؛ همان هم به‌سختی.» حلیوا این فاصله‌گرفتن را ناشی از «عدم توافق» نتانیاهو با تحلیل‌های اطلاعاتی دانسته: «وقتی می‌گوید دیگر برایم نیاورید… معنا روشن است.»
در بخش دیگری از فایل‌ها که هفته پیش نیز خبرساز شد، حلیوا گفت حتی اگر شب قبل از حمله ۷ اکتبر بیدار می‌شد، ارزیابی او تغییر نمی‌کرد، چون به جمع‌بندی افسر اطلاعاتی لشکر فرماندهی جنوب و شاباک اتکا می‌کرد: «هرکس غیر از این بگوید، دروغ می‌گوید.»
اظهارات جنجالی او درباره تلفات فلسطینیان نیز بازتاب گسترده یافت: به روایت این فایل‌ها، حلیوا گفته «برای هر قربانی حمله ۷ اکتبر باید ۵۰ فلسطینی کشته شوند… هر از گاهی باید نکبتی رخ دهد تا پیامدها حس شود»—جمله‌هایی که او «پیامی برای آینده» توصیف کرده نه «انتقام». این بخش با موجی از انتقادهای داخلی و بین‌المللی روبه‌رو شد.
هاآرتص اضافه می‌کند حلیوا در ۶ اکتبر، ساعاتی پیش از یورش حماس، در ایلات در مرخصی بود؛ تماسی درباره نشانه‌های نگران‌کننده در مرز دریافت کرد اما آن را کم‌اهمیت دانست و به خواب برگشت—جزئیاتی که به‌گفته منتقدان، بخشی از زنجیره خطاهای ساختاری پیش از حمله بود.
حلیوا شش ماه بعد، در آوریل ۲۰۲۴، استعفا داد و نخستین مقام ارشد اسرائیلی شد که مسئولیت شکست‌های پیش از ۷ اکتبر را پذیرفت. او در نامه کناره‌گیری نوشت «همواره در کنار اختیار، مسئولیت سنگینی نیز هست» و خواستار تشکیل کمیسیون رسمی حقیقت‌یاب برای بررسی «عمیق و جامع» عوامل منجر به وقایع شد.
انتشار این فایل‌ها، به نوشته هاآرتص، بحث درباره سهم مستقیم نتانیاهو در نادیده‌گرفتن هشدارها را شدیدتر کرده است. مخالفان می‌گویند تمرکز دولت بر اصلاحات قضایی، جامعه و نهادهای امنیتی را دوپاره و کشور را آسیب‌پذیر کرد. حامیان اما می‌گویند قصور تنها سیاسی نبود و ارزیابی اشتباه از نیت و توان حماس در سطوح مختلف امنیتی رخ داد.
هاآرتص می‌نویسد با ادامه جنگ و نبود یک کمیسیون تحقیق فراگیر، بحران پاسخگویی در بالاترین سطوح قدرت باقی است؛ در حالی‌که روایت‌های متعارض از «چه کسی چه می‌دانست و چه زمانی گفت» همچنان آینده سیاسی نخست‌وزیر را در مه فرو برده است.
در پی ناکامی در جلب حمایت کابینه برای اعمال تحریم‌های جدید علیه اسرائیل، کاسپار فلدکامپ، وزیر امور خارجه هلند، شامگاه جمعه ۳۰ مرداد از سمت خود استعفا کرد.
فلدکامپ که پیش‌تر سفیر هلند در اسرائیل بوده، اعلام کرده بود در واکنش به عملیات نظامی برنامه‌ریزی‌شده اسرائیل در شهر غزه و سایر مناطق پرجمعیت این منطقه، قصد دارد واردات کالا از شهرک‌های اسرائیلی را ممنوع کرده و تحریم‌هایی را اعمال کند. با این حال، او نتوانست پشتیبانی شرکای ائتلافی خود در دولت را برای اجرای این طرح به دست آورد.
فلدکامپ در توضیح استعفای خود به خبرنگاران گفت: «احساس می‌کنم قادر نیستم سیاستی را که ضروری می‌دانم، شخصاً اجرا کنم و مسیر مورد نظر خود را پیش ببرم.» در پی این استعفا، دیگر اعضای کابینه از حزب میانه‌رو «پیمان اجتماعی نوین» نیز دولت را ترک کردند. ادی فان هایوم، رهبر این حزب، با اعلام خروج از دولت، اقدامات دولت اسرائیل را «در تضاد کامل با معاهدات بین‌المللی» خواند.
دولت ائتلافی هلند پیش‌تر در ماه ژوئن و پس از خروج حزب راست افراطی ضداسلام «آزادی» به رهبری خیرت ویلدرز بر سر موضوع مهاجرت، فروپاشیده بود و تنها سه حزب باقیمانده به عنوان دولت موقت تا زمان برگزاری انتخابات اداره کشور را در دست داشتند.
نخست‌وزیر موقت، دیک سخوف، شامگاه جمعه در پارلمان گفت از استعفای فلدکامپ و خروج حزبش ابراز تاسف کرده است و افزود: «اوضاع در غزه وخیم و فاجعه‌بار است و همه از این مسئله آگاهند.»
سازمان ملل پیش‌تر در روز جمعه هشدار داده بود که شهر غزه دچار قحطی است و در صورت ادامه محاصره و نبود آتش‌بس، این بحران به دیگر مناطق نوار غزه گسترش خواهد یافت. این در حالی است که اسرائیل این گزارش‌ها را «دروغ» و «اتهامی مدرن از نوع خون‌نوشی» خوانده است. ایالات متحده نیز به‌طور ضمنی این ادعاها را بخشی از «روایت نادرست گرسنگی عامدانه» از سوی حماس توصیف کرد؛ گروهی که جنگ جاری را با حمله ۷ اکتبر ۲۰۲۳ به جنوب اسرائیل آغاز کرد.
پیشنهاد اعمال تحریم علیه اسرائیل در هلند باعث ایجاد اختلاف‌های سیاسی گسترده شد. برخی از نمایندگان احزاب چپ، از جمله کاتی پیری از حزب‌های متحد چپ سبز و کارگر، گفتند: «در غزه قحطی، پاک‌سازی قومی و نسل‌کشی در جریان است و کابینه ما ساعت‌ها درباره اینکه آیا باید اقدامی انجام دهد یا نه، بحث می‌کند. این مایه شرمساری است.»
فلدکامپ در طرح پیشنهادی خود خواهان توقف واردات کالا از شهرک‌های اسرائیلی شده بود، اما نه‌تنها با مخالفت درون‌کابینه‌ای مواجه شد، بلکه برخی احزاب مخالف نیز او را متهم به تعلل در اقدام علیه اسرائیل کردند و خواستار رای عدم اعتماد به او شدند.
ماه گذشته، هلند دو وزیر راستگرای اسرائیلی، ایتمار بن‌گویر و بزالل اسموتریچ را «عنصر نامطلوب» اعلام کرد. همچنین، هلند یکی از ۲۱ کشوری بود که روز پنج‌شنبه با امضای بیانیه‌ای مشترک، ساخت شهرک‌های جدید در کرانه باختری را «غیرقانونی و برخلاف قوانین بین‌المللی» خواند.
گزارش روز جمعه نهاد جهانی پایش گرسنگی (آی‌پی‌سی) که برای نخستین بار «قحطی» در غزه را به‌طور رسمی تایید کرد، واکنش‌های گسترده‌ای در پی داشت که همچنان ادامه دارد.
طبق این گزارش، ۵۱۴ هزار نفر – حدود یک‌چهارم جمعیت غزه – در شرایط قحطی قرار دارند و این رقم تا پایان سپتامبر به بیش از ۶۴۰ هزار نفر خواهد رسید. حدود ۲۸۰ هزار نفر از این افراد در شهر غزه و اردوگاه‌های اطراف آن زندگی می‌کنند؛ مناطقی که پس از ۲۲ ماه جنگ اسرائیل و حماس عملاً به کانون بحران انسانی تبدیل شده‌اند.
این نخستین بار است که آی‌پی‌سی قحطی را خارج از قاره آفریقا ثبت می‌کند. این سازمان هشدار داد که شرایط قحطی احتمالاً تا پایان ماه آینده به دیرالبلح و خان‌یونس نیز گسترش خواهد یافت. در بخش‌هایی از شمال غزه، اوضاع حتی وخیم‌تر از شهر غزه گزارش شده اما نبود داده کافی مانع از اعلام رسمی قحطی در آن مناطق شده است.
قحطی چیست و چه معیارهایی دارد؟
طبق استانداردهای سازمان ملل، قحطی زمانی اعلام می‌شود که دست‌کم ۲۰ درصد خانوارها با کمبود شدید غذا مواجه باشند، یک‌سوم کودکان دچار سوءتغذیه حاد شوند و روزانه دو نفر از هر ۱۰ هزار نفر به دلیل گرسنگی یا بیماری مرتبط جان خود را از دست بدهند. نهادهای بین‌المللی تاکید می‌کنند قحطی در غزه نه یک فاجعه طبیعی، بلکه نتیجه مستقیم جنگ، محاصره و جلوگیری از ورود کمک‌هاست.
واکنش‌ها در سازمان ملل و نهادهای امدادی
آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، قحطی در غزه را «فاجعه‌ای ساخت بشر، محکومیت اخلاقی و شکست بشریت» خواند و خواستار آتش‌بس فوری، آزادی گروگان‌ها و دسترسی بدون مانع کمک‌های بشردوستانه شد.
فولکر ترک، کمیسر عالی حقوق بشر سازمان ملل، هشدار داد که مرگ ناشی از گرسنگی می‌تواند مصداق «جنایت جنگی» باشد. تام فلتچر، رییس امور بشردوستانه سازمان ملل، نیز گفت: «این قحطی قابل پیشگیری بود اگر اجازه می‌دادند کمک‌ها وارد شود.»
سازمان جهانی بهداشت اعلام کرد «بیش از نیم میلیون نفر در غزه در قحطی گرفتارند» و این بحران نیازمند آتش‌بس فوری برای رساندن کمک‌ها است. صلیب سرخ نیز تاکید کرد اسرائیل به‌عنوان «قدرت اشغالگر مسئول تامین نیازهای اولیه غیرنظامیان» است.
سازمان‌های امدادی مانند آکسفام و امداد اسلامی، اسرائیل را متهم کردند که با استفاده از گرسنگی به‌عنوان «ابزار جنگ»، مانع ورود مواد غذایی و دارویی می‌شود. آکسفام اعلام کرد بیش از ۳.۳ میلیون دلار کمک غذایی حیاتی در انبارها مانده و اسرائیل مانع ورود آن شده است. مدیرعامل «حفاظت از کودکان» در بریتانیا هم پایان «محاصره و سلاح‌سازی کمک‌ها» را خواستار شد.
موضع اسرائیل
بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، گزارش آی‌پی‌سی را «دروغ محض» توصیف کرد و گفت: «اسرائیل سیاست گرسنگی ندارد بلکه مانع آن می‌شود.» وزارت خارجه اسرائیل نیز مدعی شد این گزارش بر اساس «اطلاعات حماس» تهیه شده است. تزیپی هوتوولی، سفیر اسرائیل در بریتانیا، این گزارش را «مثال دیگری از تبلیغات» خواند. ارتش اسرائیل نیز اعلام کرد یافته‌های این گزارش داده‌های مربوط به ورود کمک‌های انسانی را نادیده گرفته است.
واکنش حماس و تشکیلات خودگردان فلسطین
حماس در بیانیه‌ای خواستار پایان فوری جنگ و باز شدن گذرگاه‌ها برای ورود بی‌قیدوشرط کمک‌ها شد و اسرائیل را به استفاده از گرسنگی به‌عنوان «ابزار جنگ» متهم کرد. وزارت خارجه تشکیلات خودگردان فلسطین نیز تاکید کرد گزارش آی‌پی‌سی «تردیدها را پایان داده» و زمان بسیج فشارهای بین‌المللی فرارسیده است.
واکنش کشورهای عربی و منطقه‌ای
عربستان سعودی اعلام کرد وضعیت غزه «ننگی برای جامعه جهانی» است و خواستار مداخله فوری شورای امنیت شد. کویت نیز سیاست‌های اسرائیل را «نقض آشکار حقوق بین‌الملل» دانست و شورای همکاری خلیج فارس تاکید کرد باید گذرگاه‌ها بدون محدودیت برای ورود کمک‌ها باز شود.
اروپا و آمریکا
دیوید لَمی، وزیر خارجه بریتانیا، شرایط غزه را «رسوایی اخلاقی و فاجعه‌ای ساخت بشر» خواند و گفت: «امتناع اسرائیل از ورود کافی کمک‌ها، این فاجعه را رقم زده است.» جان سوینی، وزیر اول اسکاتلند، نیز وضعیت غزه را «نسل‌کشی آشکار» توصیف کرد. ایرلند با لحنی شدیدتر، ممانعت از ورود غذا و آب برای غیرنظامیان را «جنایت جنگی» خواند و خواستار بازنگری روابط تجاری با اسرائیل شد. وزیر خارجه بلژیک نیز تاکید کرد قحطی نتیجه «انتخاب‌های سیاسی» است، نه یک فاجعه طبیعی.
در آمریکا، شورای روابط اسلامی-آمریکایی قحطی در غزه را نتیجه مستقیم محاصره دانست و از دولت ترامپ خواست حمایت بی‌قیدوشرط از اسرائیل را پایان دهد. در همین حال، یک نظرسنجی رویترز/ایپسوس نشان داد ۶۵ درصد آمریکایی‌ها معتقدند کشورشان باید به مردم گرسنه غزه کمک کند.
دونالد ترامپ، رییس‌جمهوری ایالات متحده، ماه گذشته تایید کرد بسیاری از مردم غزه با گرسنگی دست و پنجه نرم می‌کنند.
پیامدهای دیپلماتیک
گزارش آی‌پی‌سی شکاف میان اسرائیل و متحدان غربی‌اش را عمیق‌تر کرده است. بریتانیا به همراه اتحادیه اروپا و استرالیا طرح جدید اسرائیل برای ساخت شهرک در شرق اورشلیم را محکوم کرد و آن را نقض آشکار حقوق بین‌الملل دانست. بسیاری از ناظران می‌گویند اعلام رسمی قحطی، فشارها برای آتش‌بس و ورود کمک‌های گسترده‌تر را بیش از پیش افزایش خواهد داد.
اعلام رسمی قحطی در غزه توسط نهاد وابسته به سازمان ملل، نقطه عطفی در بحران انسانی این منطقه است. در حالی که سازمان‌های بین‌المللی و رهبران جهان این شرایط را «مرحله تازه‌ای از جهنم» توصیف می‌کنند، اسرائیل همچنان یافته‌ها را رد می‌کند.
اما آنچه روشن است اینکه بیش از نیم‌میلیون نفر در غزه با گرسنگی شدید مواجه‌اند و هر روز بر شمار قربانیان افزوده می‌شود.
