مطالب مرتبط
این تعویق می‌تواند به‌ویژه در سایه تهدیدهای علنی اسرائیل و شخص نتانیاهو، نشانه‌ای از افول قدرت رهبری نظامی و سیاسی علی خامنه‌ای تلقی شود.
از ملاقات سالانه تا پناه‌گیری در پستو
برای چند دهه، دیدار هشتم شهریور میان رهبر و اعضای دولت به‌عنوان یک رویداد نمادین در تقویم سیاسی جمهوری اسلامی شناخته می‌شد؛ اما امسال به‌دلیل محاسبات امنیتی، این ملاقات به تعویق افتاد.
این مساله از یک‌سو نشانه مخفی‌کاری و ترس از ترور و از سوی دیگر، گواهی بر تغییر نقش رهبر نظام به چهره‌ای منزوی و پنهان‌شده است.
خامنه‌ای در این دیدار، با وجود آگاهی از وضعیت بحرانی کشور، همچنان به مسئولان توصیه کرد از «نقاط ضعف نظام نگویند» و بر «قدرت جمهوری اسلامی» تاکید کنند.
اما واقعیت این است که ترس و ضعف در رفتار شخص او موج می‌زند؛ از سخنرانی‌های کوتاه و بدون اطلاع‌رسانی تا ملاقات‌های پنهانی.
این تناقض میان گفتار و رفتار، پیام روشنی به بدنه حاکمیتی ارسال می‌کند: نظام در وضعیت تدافعی شدید قرار دارد.
وضعیت «نه جنگ، نه صلح»؛ سرگردانی و بلاتکلیفی عمومی
کشور در شرایطی به سر می‌برد که نه صلحی در چشم‌انداز دیده می‌شود و نه جنگی رسمی آغاز شده؛ اما تهدید بازگشت تحریم‌های بین‌المللی، خطر حمله اسرائیل، و بحران مشروعیت داخلی، همه در حال وقوع هستند.
برخلاف توصیه خامنه‌ای مبنی بر اینکه این وضعیت را به مردم منتقل نکنید، این وضعیت آن‌چنان آشکار است که هم مردم و هم مسئولان در فضای تعلیق دائم به سر می‌برند.
خامنه‌ای و افول ابزارهای قدرت
در گذشته، رهبر جمهوری اسلامی با طراحی ساختارهایی نظیر «شوراهای عالی» و «هیات نظارت بر سیاست‌های کلی نظام»، نهادهای رسمی را تضعیف کرده و تمام قدرت را در دست خود متمرکز کرده بود.
اما اکنون همان ساختار قدرت در غیبت او به حالتی نیمه‌فلج رسیده است. به عبارت دیگر، نظام سیاسی به نوعی «بیمار محتضر» تبدیل شده که مسئولان آن یکی پس از دیگری نسخه‌ای برای نجات آن تجویز می‌کنند.
نسخه‌نویسی برای بیمار در حال مرگ
اکنون هر جریان سیاسی داخل نظام، پیشنهاد متفاوتی برای نجات دارد.
برخی خواهان مذاکره مستقیم با آمریکا هستند (نظیر حسن روحانی و اصلاح‌طلبان)، برخی دیگر نسخه تداوم مقاومت و عدم عقب‌نشینی را تجویز می‌کنند (نظیر خود خامنه‌ای)، و برخی دیگر با ناامیدی از تمام راهکارهای گذشته، نسخه‌هایی غیرعادی مانند ملاقات پزشکیان با ترامپ در نیویورک را پیشنهاد می‌دهند.
اما پاسخ خامنه‌ای به همه این پیشنهادات یکسان بوده: هیچ مشکلی میان ما و آمریکا قابل حل نیست.
همین رویکرد گواهی بر اصرار بر تکرار مسیرهای شکست‌خورده و انکار واقعیات تلخ است.
تغییرات میدانی: انهدام نیابتی‌ها و ابزارهای بازیگری
نقش گروه‌های نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه به‌شدت کاهش یافته است. حماس تضعیف شده، حزب‌الله در آستانه خلع سلاح قرار دارد، بشار اسد سقوط کرده و حشد الشعبی نیز محدود و محتاط شده است.
از همه مهم‌تر، جنگ به درون مرزهای ایران کشیده شده و حتی خامنه‌ای و فرماندهان سپاه نیز زندگی مخفیانه‌ای را در پیش گرفته‌اند.
فرماندهان سپاه که تا چندی پیش در سراسر کشور سخنرانی می‌کردند، اکنون به‌صورت مخفیانه تردد می‌کنند.
خیابان؛ جایی که نظام دیگر حاکم آن نیست
یکی از نشانه‌های مهم افول نظام، از دست دادن حاکمیت بر خیابان‌هاست.
تا قبل از سال ۱۳۹۶، جمهوری اسلامی توانایی بسیج خیابانی هواداران خود را داشت، اما پس از خیزش‌های پیاپی، از دی‌ماه ۹۶ گرفته تا آبان ۹۸ و خیزش «زن، زندگی، آزادی»، این توان حکومت تضعیف شده و تا حد زیادی از بین رفته است.
امروز دختران و زنان با پوشش اختیاری در خیابان‌ها حضور دارند و نظام علی‌رغم خواست قلبی خود توان مقابله با آنها را ندارد.
لغو ناگهانی کنسرت همایون شجریان تنها به‌دلیل ترس از تجمع و احتمال ناتوانی در کنترل آن، نشانه‌ای واضح دیگری است از اینکه نظام توان مدیریت فضاهای عمومی را از دست داده است.
فضای مجازی؛ جبهه شکست‌خورده دیگر
در حوزه اینترنت و شبکه‌های اجتماعی نیز فیلترینگ سنگین نتوانسته مانع از ارتباط مردم با جهان آزاد شود.
هرچند فلیترینگ دسترسی را دشوار کرده، اما عملا شکست خورده است.
به‌عبارت دیگر، نظام در همه جبهه‌ها – از خیابان تا اینترنت – عقب‌نشینی کرده است.
حس عمومی سقوط
حس سقوط جمهوری اسلامی دیگر فقط در میان مخالفان نیست. حتی در داخل نظام نیز این حس به‌وضوح قابل مشاهده است.
برخی منتظر زمان دقیق فروپاشی و عده‌ای حتی به‌دنبال چاره‌اندیشی برای خود و خانواده‌هایشان هستند.
فراگیر شدن این حس عمومی آخرین مرحله پیش از سقوط شکلی نظام است: هم مردم و هم مقامات بوی سقوط را در هوا استشمام کرده‌اند.
دشواری شرایط از این نیز فراتر رفته است: کشور و مردم در آستانه بازگشت تحریم‌های سازمان ملل و در معرض خطر جدی وقوع جنگی دیگر قرار گرفته‌اند.
در حالی که فرماندهان سپاه و مقامات جمهوری اسلامی می‌کوشند با سخنانی از قبیل «اگر هم جنگ شود، قوی هستیم»، مردم را آرام کنند و فریب بدهند، واقعیت این است که جامعه‌ای که تنها چند ماه قبل شاهد یک جنگ بوده و حالا هم احتمال جدی وقوع جنگی دیگر را احساس می‌کند، چگونه می‌تواند احساس آرامش داشته باشد؟
این نظام وطن‌سوز کشور را در موقعیتی قرار داده که ممکن است ظرف کمتر از یک سال، دو جنگ تمام‌عیار را تجربه کند.
کدام نظام سیاسی را در جهان می‌توان یافت که در عرض شش ماه نخست سال یک جنگ را بر مردمش تحمیل کرده باشد و در نیمه دوم همان سال، آنها را در معرض جنگی دیگر قرار دهد؟
تحریم‌های سازمان ملل نیز که در آستانه بازگشت هستند، خود فاجعه‌ای دیگر به شمار می‌روند.
در چنین شرایطی آیا مردم ایران حق ندارند خواستار سرنگونی نظامی باشند که امنیت، معیشت و جان آنها را قربانی کرده است؟
آنچه امروز کشور را در وضعیت بحرانی قرار داده، نتیجه سال‌ها سیاست‌ورزی ضدغربی جمهوری اسلامی است: آمریکاستیزی، اسرائیل‌ستیزی و اخیرا اروپا‌ستیزی.
نه‌تنها هیچ اراده‌ای در ساختار حاکمیت برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌های سازمان ملل دیده نمی‌شود، بلکه تصمیمات علی خامنه‌ای، فرماندهان سپاه و دولت تحت امر آنها، مسیری را ترسیم کرده‌اند که به‌زعم اکثر تحلیلگران، بازگشت تحریم‌های بین‌المللی و خطر جنگی جدید اجتناب‌ناپذیر است.
حتی رسانه‌های وابسته به بیت رهبری و سپاه پاسداران نیز صراحتا از احتمال بالای وقوع جنگ صحبت می‌کنند.
روزنامه کیهان نوشته است که شرایط کشور عادی نیست و هر لحظه امکان آغاز جنگ وجود دارد.
رحیم صفوی، مشاور نظامی خامنه‌ای، نیز اعلام کرده که «جنگ دیگری در راه است».
روزنامه جوان، وابسته به سپاه پاسداران، هشدار داده که باید تهدید تکرار حملات اسرائیل را جدی گرفت.
سعید خطیب‌زاده، معاون وزارت خارجه، هم در مصاحبه‌ای که بعدا تحت فشار مجبور به پس گرفتن آن شد، از احتمال بالای جنگ سخن گفته است.
با توجه به تمام این نشانه‌ها، به‌وضوح می‌توان دید که جمهوری اسلامی آماده است کشور را وارد دومین جنگ در کمتر از یک سال کند.
در عین حال، تحریم‌های شورای امنیت در آستانه بازگشت هستند و مردم در شرایطی بسیار سخت، با تورم افسارگسیخته و در فقدان حداقل‌های حیاتی نظیر آب و برق، روزگار می‌گذرانند.
جمهوری اسلامی در عرصه بین‌المللی با اسرائیل و آمریکا در آستانه جنگ، با اروپا در اوج تنش، و با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در جدال لفظی و عملی است.
سفارت‌خانه‌های اروپایی در تهران در حال تعطیلی یا کاهش سطح فعالیت خود هستند.
در صورت بازگشت تحریم‌های سازمان ملل، ایران رسما به‌عنوان تهدیدی برای صلح و امنیت بین‌المللی معرفی خواهد شد و تمام کشورهای عضو سازمان ملل ملزم به اجرای تحریم‌ها علیه تهران خواهند بود.
این یعنی نابودی زیرساخت‌های اقتصادی، انزوای کامل سیاسی، و فشار حداکثری بر مردم؛ این یعنی ایران‌سوزی، وطن‌سوزی.
حتی خود مقامات نظام نیز به‌طور ضمنی اذعان کرده‌اند که می‌شد از رسیدن به این وضعیت جلوگیری کرد.
حسن روحانی، رییس پیشین دولت جمهوری اسلامی، می‌گوید در دوره ریاست‌جمهوری جو بایدن، فرصت برای احیای برجام و کاهش تنش‌ها وجود داشت، اما عده‌ای نگذاشتند توافق شود.
محمود واعظی، رییس دفتر روحانی، صراحتا اعلام کرده که خامنه‌ای اجازه توافق با آمریکا را نداد.
امروز به‌وضوح می‌توان گفت که بسیاری از فجایع کنونی، از جنگ تا بازگشت تحریم‌ها، مستقیما حاصل تصمیمات خامنه‌ای و فرماندهان سپاه پاسداران هستند و مسئولان نظام و حامیان آنها نیز در بروز این وضعیت نقش دارند.
در اکثر کشورهای جهان اگر مردم از دولت و حکومت ناراضی باشند، در انتخابات بعدی می‌توانند آنها را کنار بگذارند؛ اما در ایران نه انتخابات آزاد وجود دارد، نه همه‌پرسی مجاز است و نه حاکمان ناکارآمد حاضر به کناره‌گیری هستند.
بنابراین، آیا مردم ایران حق ندارند برای تغییر، برای رهایی از حاکمیتی که نه توان اداره کشور را دارد و نه اراده رفع بحران‌ها را، اقدام کنند؟
در این نظام، فساد نه‌تنها نادیده گرفته می‌شود، بلکه تبدیل به شیوه حکومت‌داری شده است: فاسد باش، اما وفادار باش.
چرا مردم ایران باید همچنان نظامی را تحمل کنند که نه امنیت می‌آورد، نه رفاه، نه آزادی، و نه آینده؟
