مهرزاد بروجردی: طرح ترامپ گامی بزرگ برای نزدیک شدن به صلح است

ایالات متحده، اتحادیه اروپا، سازمان ملل و ده‌ها نهاد بین‌المللی تلاش کرده‌اند با ارسال غذا، دارو، تجهیزات و منابع مالی، بار سنگین جنگ‌ها و محاصره بر دوش مردم عادی را کاهش دهند. اما واقعیت میدانی چیز دیگری است: یا بیشتر این کمک‌ها یا به مقصد نرسیده یا در مسیر توقیف و مصادره شده و درنتیجه، تنها بخش کوچکی از آن به مردم عادی رسیده است.

ایالات متحده طی دو دهه گذشته بزرگ‌ترین حامی مالی مردم فلسطین بوده است. طبق گزارش USAID و کنگره آمریکا، بین سال‌های ۱۹۹۴ تا ۲۰۲۰ بیش از ۵.۴ میلیارد دلار کمک مستقیم به فلسطینیان اختصاص داده شد، که بخش مهمی از آن به غزه رفت.

حتی در سال‌های اخیر، با وجود قطع بخش زیادی از کمک‌ها در دوره ترامپ، همچنان آمریکا منابع قابل‌توجهی برای کمک‌های انسان‌دوستانه اختصاص داده است.

در سال ۲۰۲۱ دولت بایدن کمک‌های جدیدی به ارزش ۲۳۵ میلیون دلار برای آژانس امدادرسانی سازمان ملل (UNRWA) تصویب کرد تا در بخش آموزش و سلامت در غزه هزینه شود.

اما این کمک‌ها هرگز نتوانستند زندگی مردم را به شکل پایدار بهبود دهند. دلیل اصلی، ساختار غیرشفاف توزیع در غزه و سلطه گروه‌های مسلح بر مسیرهای اصلی دسترسی مردم به این کمک‌ها بوده است.

سازمان ملل متحد همواره در مرکز امدادرسانی به غزه بوده است. آژانس UNRWA سالانه صدها میلیون دلار برای آموزش، خدمات بهداشتی و غذا هزینه کرده است. طبق آمار، در سال ۲۰۱۹ حدود ۱.۲ میلیارد دلار بودجه برای فلسطینیان اختصاص یافت که نزدیک به نیمی از آن به غزه رفت. اما بارها گزارش شد که محموله‌ها به دست گروه‌های مسلح افتاده است.

در جنگ ۵۰ روزه سال ۲۰۱۴، دست‌کم سه مورد موشک‌ها و سلاح‌های حماس در مدارس سازمان ملل که باید انبار کمک‌ها می‌بود، کشف شد.

در سال ۲۰۲۱ نیز دیده‌بان حقوق بشر گزارش داد که کامیون‌های سوخت و مواد غذایی بارها از سوی نیروهای حماس مصادره شدند و به جای بیمارستان‌ها، به تونل‌ها و مراکز نظامی منتقل شدند. این الگو نشان می‌دهد مشکل اصلی، نبود نظارت مستقیم بر روند توزیع کمک‌هاست.

طرح ترامپ و «پنجره فرصت» تازه

اکنون، با طرح ۲۰ ماده‌ای دونالد ترامپ برای پایان جنگ اسرائیل و حماس که در هفتم مهر اعلام شد، موضوع کمک‌ها بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته است.

این طرح شامل آتش‌بس، آزادی گروگان‌ها، استقرار یک نیروی بین‌المللی موقت و تشکیل هیئت حاکمه موقت با نظارت ترامپ و همراهی چهره‌هایی چون تونی بلر است.

تام فلچر، هماهنگ‌کننده کمک‌های سازمان ملل، در واکنش به این طرح آن را یک «پنجره فرصت» خوانده و اعلام کرده حدود ۱۷۶ هزار تن غذا، دارو و تجهیزات آماده ورود به غزه است.

او تاکید کرد که اگر گذرگاه‌ها باز شوند و امنیت عبور تضمین شود، سازمان ملل و شرکایش می‌توانند این کمک‌ها را در سریع‌ترین زمان به دست نیازمندان برسانند.

ساعاتی پس از ضرب‌الاجل ترامپ که به حماس تا عصر روز یکشنبه فرصت داده بود توافق را بپذیرد یا با «آتش» روبه‌رو شود، حماس اعلام کرد آماده است گروگان‌ها را آزاد کند و به‌طور مشروط مفاد توافق را بپذیرد.

این تغییر موضع، اگر واقعی باشد، می‌تواند نخستین گام برای باز شدن مسیر کمک‌ها باشد.

چرا کمک‌ها به مردم نمی‌رسند؟

مشکل اصلی اینجاست که در طول سال‌های گذشته، حماس نه تنها مانعی جدی برای شفافیت در توزیع کمک‌ها بوده بلکه در بسیاری موارد از آنها برای تقویت قدرت نظامی خود استفاده کرده است. کامیون‌های مواد غذایی و سوخت بارها به جای توزیع عمومی به تونل‌های زیرزمینی منتقل شدند. حتی در بازارهای غزه، بخشی از محموله‌های رایگان بین‌المللی با قیمت بالا فروخته شد.

این اقدامات اعتماد جامعه جهانی به روند کمک‌رسانی را تضعیف کرده و سبب شده مردم عادی همچنان در فقر و محرومیت باقی بمانند.

امروز که جهان بار دیگر در آستانه ارسال کمک‌های گسترده به غزه است، دو شرط کلیدی برای موفقیت مطرح می‌شود:

نخست، کمک‌ها باید تحت نظارت مستقیم سازمان‌های بین‌المللی و ناظران بی‌طرف در محل توزیع شوند، نه از طریق سازوکارهای داخلی حماس یا جریان‌هایی مانند این گروه یا نهادهای وابسته به آن.

دوم، مسیر آینده غزه باید خالی از سلطه حماس باشد تا امکان رساندن کمک‌ها به مدارس، بیمارستان‌ها و خانواده‌ها فراهم شود.

اگر این دو شرط رعایت نشود، تجربه گذشته بار دیگر تکرار خواهد شد: میلیاردها دلار کمک به جای رفع گرسنگی و بیماری، به ابزار قدرت یک گروه مسلح تبدیل می‌شوند.

اما اگر جامعه جهانی بتواند این بار واقعاً کمک‌ها را به مردم برساند، طرح صلح ترامپ و ابتکار سازمان ملل می‌تواند نقطه عطفی باشد در تغییر زندگی چند میلیون‌ فلسطینی در غزه.

بلر قرار است در هیئت مدیره صلح به ریاست دونالد ترامپ، عضو باشد و این مسئله واکنش‌های بسیاری را برانگیخته. بسیاری از نقش او در نزدیک به دو دهه گذشته در تحولات فلسطین و اسرائیل بی‌خبرند.

بلر پس از ترک مقام نخست‌وزیری در سال ۲۰۰۷ عملاً بخش مهمی از عمر سیاسی خود را به پرونده فلسطین و به‌ویژه غزه گره زد و در ماه‌های اخیر نقش تازه‌ای یافت: همکاری نزدیک با امارات متحده عربی، اسرائیل و آمریکا برای تدوین نقشه صلح و بازسازی فردای غزه.

پیشینه بلر در غزه

بلر به‌عنوان فرستاده گروه چهارجانبه (آمریکا، اتحادیه اروپا، روسیه و سازمان ملل) طی سال‌های ۲۰۰۷ تا ۲۰۱۵، به‌طور ویژه با پرونده غزه سروکار داشت.

او پس از جنگ‌های خونین ۲۰۰۸ و ۲۰۱۴ تلاش کرد راه‌هایی برای بازسازی و هم‌زمان کاهش فشارهای اقتصادی بر مردم غزه پیدا کند.

در آن سال‌ها، دیدگاه او ترکیبی از تامین امنیت اسرائیل و بهبود شرایط انسانی فلسطینیان بود.

هرچند در عمل، نزدیکی بیش از حد او به مواضع تل‌آویو باعث شد بسیاری از فلسطینیان او را میانجی بی‌طرف ندانند، اما او نقشی اساسی و کلیدی در کاهش فشار محاصره اسرائیل بر غزه داشت و توانست اسرائیل را مجاب کند تا اجازه ورود اقلام بیشتری به غزه را بدهد.

تونی بلر پس از اتمام مامورات در گروه چهارجانبه، «انستیتو تونی بلر برای تغییر جهانی» را بنیان گذاشت که با نام اختصاری تی‌.بی.آی شناخته می‌شود و یکی از مهم‌ترین نهادها در دادن مشاوره درباره وضعیت فلسطین است. کشورهای عرب منطقه یکی از مشتریان جدی انستیتو بلراند.

با شدت گرفتن جنگ اخیر غزه و ورود ایالات متحده و کشورهای منطقه به بحث درباره آینده این سرزمین، بار دیگر از بلر دعوت شد تا در مقام مشاور و میانجی عمل کند.

گزارش‌ها نشان می‌دهد که بلر از ابتدای سال ۲۰۲۴ بارها به کشورهای مختلف از جمله امارات، اسرائیل و آمریکا سفر کرده تا درباره شکل‌گیری نهادی موقت برای اداره غزه با مقام‌های آمریکایی رایزنی کند.

پیش‌تر در آخرین ماه‌های ریاست‌جمهوری جو بایدن عنوان شده بود که آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه وقت آمریکا، در نظر دارد تا پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری در ماه نوامبر طرحی را برای آینده غزه منتشر کند.

آن طرح با ابتکار اصلی عبدالله بن زاید آل نهیان، وزیر امور خارجه امارات تهیه و در همراهی با ران درمر، وزیر امور استراتژیک اسرائیل صیقل خورده بود.

اما آن زمان، زمانی مناسبی برای صحبت از آینده غزه و اتمام جنگ نبود. با ورود ترامپ به کاخ سفید، جرد کوشنر و استیو ویتکاف نیز به رای‌زنان این طرح پیوستند.

بسیاری بلر را متهم می‌کنند که ایده «دریا کنار غزه» را او به سر ترامپ انداخت. اما خود او این مسئله را رد می‌کند و بسیاری هم می‌گویند از قضا تونی بلر سبب شد تا ترامپ از طرح دریاکنار دست بکشد.

این روزها که راجع به طرح صلح صحبت می‌شود و قرار است «هیئت بین‌المللی گذار غزه» تشکیل شود، تونی بلر هم در کنار برخی چهره‌های دیگر به‌عنوان عضو هیئت ناظر معرفی شده.

تجربه چندین ساله بلر در مذاکرات پیچیده با اسرائیلی‌ها و فلسطینی‌ها و توان مالی و شبکه گسترده سیاسی اماراتی‌ها و کاریزمای دونالد ترامپ همگی سبب شده تا امروز تصور آینده‌ای متفاوت برای غزه ممکن شود.

بلر اگرچه فردی کاردان و متخصص دیده می‌شود که سال‌ها در دفاتری در رام‌الله و اورشلیم کار کرده، اما انتقادات به او نیز بسیار زیاد است.

از منظر فلسطینیان، شائبه جانبداری و ادامه سیاست‌های یک‌جانبه اسرائیلی از سوی بلر بسیار جدی است.

بسیاری از ناظران بی‌طرف هم معتقدند هیچ‌کدام از راه‌کارهای بلر در طول بیش از یک دهه موثر نبوده که شاهد تراژدی هفتم اکتبر و رخدادهای تلخ بعد از آن بوده‌ایم، اما مسیر پیش‌رو همیشه باز است و این بار شاید با اتحاد کشورهای منطقه و آمریکا و اسرائیل آینده‌ای دیگر برای فلسطین رقم بخورد.

پایگاه خبری وای‌نت جمعه ۱۱ مهر در تحلیلی نوشت این شرایط یادآور فشارهایی است که حزب‌الله در لبنان با آن مواجه است، با این تفاوت که برای حماس فشارها عمدتا از خارج و به‌ویژه از سوی دولت‌های عربی اعمال می‌شود.

تحلیلگران می‌گویند اگر حتی قطر و ترکیه، نزدیک‌ترین حامیان حماس، همراه سایر کشورهای عربی طرح ترامپ را تایید کنند، حماس در برابر اسرائیل تنها خواهد ماند.

چنین وضعیتی می‌تواند این گروه را در چشم جهان به‌عنوان «مانع صلح» معرفی کند و اسرائیل را در موقعیتی برنده قرار دهد: یا حماس سلاحش را زمین می‌گذارد و ماهیتش از بین می‌رود، یا طرح را رد می‌کند و مسئول تداوم جنگ معرفی می‌شود.

منابع آگاه در دوحه از فشارهای سنگین بر رهبران حماس خبر می‌دهند.

در حالی‌که سران حاضر در قطر ناچار به محاسبه هزینه‌ها هستند، فرماندهان میدانی در غزه مانند عزالدین الحدّاد و رائد سعد به‌شدت با این طرح مخالف‌ هستند.

آنها در حالی‌که در تونل‌ها پنهان شده‌اند، می‌دانند که غزه با خطر تخریب کامل و آوارگی جمعیت روبه‌رو است؛ اما از دید آنان پذیرش توافق معادل تسلیم است.

رد طرح صلح می‌تواند به چراغ سبز تازه‌ای برای اسرائیل در جهت آغاز موجی دیگر از حملات ویرانگر منجر شود؛ حملاتی که محله‌ها را ویران، تلفات غیرنظامی را افزایش و احتمالا گروگان‌گیری‌های تازه‌ای را رقم خواهد زد.

با وجود این، کارشناسان تاکید دارند که حتی در صورت تصرف مجدد غزه به دست اسرائیل، حماس از بین نخواهد رفت و نیروهایش عمدتا به جنوب منتقل شده‌اند.

در این میان، شکست تلاش برای ترور رهبران حماس در دوحه، نقطه عطفی راهبردی شد.

این عملیات ناموفق باعث شد قطر و اخوان‌المسلمین بار دیگر در جایگاه اصلی میانجی‌گری قرار گیرند و حتی با حمایت تلویحی دولت ترامپ نقش پررنگ‌تری پیدا کنند.

مقامات قطری که پیش‌تر به انتقال پول نقد به حماس و حمایت رسانه‌ای از آن متهم بودند، اکنون به بازیگرانی کلیدی در روند دیپلماتیک تبدیل شده‌اند.

به گفته ناظران، همین ناکامی اسرائیل در حذف رهبران حماس در خارج از غزه، به‌جای پایان دادن به فعالیت این گروه، باعث تقویت موقعیت قطر به‌عنوان میانجی و ادامه حیات حماس شد.

در نتیجه، با وجود ویرانی‌ها و تلفات سنگین، جنگ همچنان ادامه دارد و به روالی معمول درگیری‌های پرهزینه در غزه بدل شده است.

به نظر می‌رسد حماس میان دو انتخاب دشوار قرار گرفته است: پذیرش توافقی که ماهیت «مقاومت» را از آن می‌گیرد یا رد طرح و پذیرش پیامدهایی چون حملات ویرانگر جدید، کشتار غیرنظامیان و تشدید انزوا.

برای اسرائیل، هر دو مسیر می‌تواند به نوعی پیروزی تعبیر شود؛ اما برای مردم غزه، هردو انتخاب آینده‌ای پر از ابهام و رنج به همراه دارد.

به گزارش این روزنامه، طی چهار روز پس از اعلام طرح ترامپ، چند تحول مهم رخ داد. گروهی از کشورهای عربی و مسلمان از طرح حمایت کردند اما با ادبیاتی متفاوت از سند اصلی؛ نشانه‌ای که نشان می‌دهد خواهان اصلاحاتی در متن هستند. تنها قطر آشکارا اعلام کرد که سند ترامپ باید مبنای مذاکره باشد و برخی بندهای مربوط به توافق پایان جنگ نیاز به شفاف‌سازی دارند. این موضع پس از آن مطرح شد که دوحه با دریافت تضمین‌های امنیتی بی‌سابقه از واشینگتن، موقعیت منطقه‌ای خود را تقویت کرد.

هاآرتص می‌نویسد طرحی که ترامپ به نتانیاهو ارائه داد، با نسخه‌ای که چند روز قبل با رهبران عربی به اشتراک گذاشته بود تفاوت داشت. نتانیاهو خواستار درج عباراتی مبهم درباره جدول زمانی خروج اسرائیل از غزه شد؛ خواسته‌ای که ترامپ برای جلب موافقت اسرائیل پذیرفت، هرچند رهبران عرب به‌شدت با آن مخالفت کرده بودند. همین تغییرات احتمالاً موجب خواهد شد که حماس پیش از هرگونه پذیرش، خواستار مذاکره مجدد و اصلاح سند شود.

طبق این طرح، حماس دو امتیاز مهم به دست می‌آورد: آزادی هزاران زندانی فلسطینی و تضمین مصونیت رهبرانش در قطر از حملات اسرائیل. اما نبود یک جدول زمانی مشخص برای خروج کامل اسرائیل از غزه، از نگاه حماس «نقطه شکست» توافق است، چرا که نتانیاهو می‌تواند پس از آزادی گروگان‌ها بار دیگر جنگ را از سر بگیرد.

به نوشته هاآرتص، پرسش کلیدی این است که آیا ترامپ به کشورهای عربی اجازه خواهد داد بندهایی از طرح را تغییر دهند تا رضایت حماس جلب شود یا خیر. حماس می‌داند که رد توافق به معنای ادامه حملات اسرائیل است، اما تجربه‌های پیشین نشان می‌دهد این گروه همواره ترجیح داده جنگ را ادامه دهد تا اینکه توافقی بپذیرد که امکان بازگشت دوباره جنگ را فراهم کند.

با این حال، حماس تاکنون طرح ترامپ را رسماً رد نکرده و همین نکته به گفته تحلیل‌گران حیاتی است. قطر، مصر و ترکیه تلاش می‌کنند این گروه را به سمتی ببرند که طرح را نه رد کند و نه بی‌قید و شرط بپذیرد، بلکه در قالب یک «بله مشروط» وارد مذاکره شود.

در پایان، هاآرتص نتیجه می‌گیرد که تصمیم نهایی به دست ترامپ است: یا به نسخه اولیه طرح بازگردد و حمایت کشورهای عربی و شاید حماس را به دست آورد، یا با تغییرات مورد نظر نتانیاهو بایستد و خطر فروپاشی کامل روند صلح را بپذیرد.

تنها در ۹ ماه نخست سال جاری میلادی بیش از هزار نفر در ایران اعدام شده‌اند و بخش بزرگی از این احکام همچنان به جرایم مواد مخدر مربوط می‌شود.

موج بی‌سابقه اعدام‌ها آشکار می‌کند که اصلاحات ۱۳۹۶ نه‌ تنها پایدار نماند، بلکه به‌سرعت فرسوده و معکوس شد. امروز با بازگشت «اعدام‌های مواد مخدر» به بالاترین سطح، پرسش اصلی این است: چرا آن اصلاحات ناکام ماند و چه سازوکارهایی باعث شد امید به کاهش اعدام جای خود را به واقعیت تلخ «پسا فرسایش» بدهد؟

نوری که تابانده شد

ایران در کنار چین در زمره کشورهایی است که بیشترین تعداد اعدام را در جهان اجرا می‌کند. بخش بزرگی از این اعدام‌ها نه به قتل عمد، بلکه به جرایم مواد مخدر مرتبط است.

گزارش‌های سالانه نهادهای حقوق بشری نشان داده‌اند در سال ۱۳۹۵ نزدیک به نیمی از اعدام‌های ثبت‌شده در ایران به پرونده‌های مواد مخدر مربوط بوده است. فشار بین‌المللی، هزینه‌های سیاسی این روند و ناکارآمدی آشکار سیاست سرکوب شدید مواد مخدر، در آن زمان حکومت ایران را ناچار کرد به اصلاحات حقوقی تن دهد.

اصلاحیه قانون مبارزه با مواد مخدر، آستانه کمّی لازم را برای صدور حکم اعدام بالا برد و راه را برای تخفیف یا تبدیل بسیاری از احکام اعدام باز کرد.

طبق این اصلاحیه، آستانه مواد مخدر برای صدور حکم اعدام از پنج کیلوگرم تریاک به ۵۰ کیلوگرم و از ۳۰ گرم هروئین به دو کیلوگرم افزایش یافت.

این تغییر طبق گفته مقامات جمهوری اسلامی منجر به تخفیف یا تبدیل پنج تا شش هزار حکم اعدام شد و میانگین اعدام‌های مواد مخدر از ۴۰۳ نفر در سال به ۲۶ نفر در سال کاهش یافت.

فشارهای بین‌المللی مانند قطع بودجه حمایتی دفتر مقابله با مواد مخدر و جرم سازمان ملل متحد در کنار ناکارآمدی سیاست‌های اعمال شده به‌دلیل هزینه‌های اقتصادی و کاهش نیافتن قاچاق مواد مخدر با وجود حکم اعدام، عوامل اصلی این موفقیت بودند: هرچند مجازات اعدام برای جرایم مسلحانه یا تکرار جرم حفظ شد.

در ماه‌های نخست پس از این اصلاح، نهادهای حقوق بشری گزارش دادند که تعداد اعدام‌های مرتبط با مواد مخدر به شکلی محسوس کاهش یافت. این اتفاق را بسیاری به‌عنوان نشانه‌ای از امکان «سازگاری محدود» جمهوری اسلامی با استانداردهای بین‌المللی تلقی کردند اما این روند چندان دوام نیافت.

اصلاحات ناقص؛ چرا ۱۳۹۶ نقطه عطف نشد؟

برای درک دلایل شکست «اصلاحات سال ۱۳۹۶» باید توجه کرد که این تغییرات صرفا در سطح قانون رخ داد، بی‌آن‌که ساختارهای نهادی و قضایی لازم برای اجرای پایدار آن شکل بگیرد.

نخست، اصلاحات بدون سازوکار بازنگری موثر در احکام پیشین اجرا شد. بسیاری از زندانیانی که پیش از اصلاحیه محکوم شده بودند، همچنان در صف اعدام باقی ماندند و پرونده‌هایشان به‌طور سیستماتیک بازنگری نشد. حتی در پرونده‌های جدید، دادستان‌ها و قاضی‌ها با تفسیر سختگیرانه از قانون، همچنان زمینه صدور حکم مرگ را حفظ کردند.

دوم، پرونده‌های مواد مخدر همچنان در صلاحیت دادگاه‌های انقلاب باقی ماندند. این دادگاه‌ها که وابستگی شدید به نهادهای امنیتی دارند، همواره بستر اصلی صدور احکام غیرشفاف و غیرمنصفانه هستند. از این رو نبود تضمین‌های دادرسی عادلانه، محدودیت دسترسی متهمان به وکیل و اتکای گسترده به اعترافات تحت فشار، باعث شد اصلاحات قانونی تاثیر ملموسی بر کیفیت دادرسی نگذارد.

سوم، اصلاحات بدون نهاد نظارتی مستقل و الزام به شفافیت اجرایی شد. جمهوری اسلامی هیچ سازوکار کارآمدی برای گزارش‌دهی، ثبت علنی احکام و ارائه آمار شفاف ایجاد نکرد و همین خلاء، در عمل راه را برای بی‌اثر کردن اصلاحات باز گذاشت.

در نهایت کمبود اراده سیاسی به‌ویژه پس از تغییر توازن قدرت در قوه قضاییه و ریاست‌جمهوری، روند اصلاح را متوقف کرد.

با روی کار آمدن جریان‌های تندرو و امنیتی‌تر در ساختار قدرت، سیاست کیفری جمهوری اسلامی به‌سمت سختگیری بیشتر بازگشت.

برگشت موج اعدام

داده‌های سازمان‌های حقوق بشری نشان می‌دهد که از حدود سال ۱۴۰۰ تعداد اعدام‌ها دوباره رو به افزایش گذاشته است.

در سال‌های بعد و در اوج اعتراضات اجتماعی پس از کشته شدن مهسا ژینا امینی، جمهوری اسلامی بار دیگر برای نمایش اقتدار به ابزار اعدام متوسل شد و نه‌ فقط معترضان سیاسی، بلکه متهمان مواد مخدر نیز دوباره هدف گسترده احکام مرگ قرار گرفتند.

این روند در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ به اوج رسید و حدود نیمی از اعدام‌ها در ارتباط با جرایم مواد مخدر به اجرا درآمدند. جرایمی که بر اساس معیارهای بین‌المللی، در زمره «جدی‌ترین جرایم» (قتل عمد) قرار نمی‌گیرند و بنابراین نباید مجازات مرگ داشته باشند.

اکنون کارشناسان سازمان ملل تاکید می‌کنند که بازگشت ایران به اعدام‌های گسترده مواد مخدر، عملا اصلاحات ۱۳۹۶ را «معکوس» کرده است.

هم‌زمان، سهم اقلیت‌های قومی و اتباع خارجی در این اعدام‌ها برجسته است. گزارشگران حقوق بشر از اعدام ده‌ها شهروند افغانستان خبر داده‌اند و نهادهای مستقل می‌گویند بلوچ‌ها نیز سهم نامتناسبی در میان اعدام‌شدگان دارند.

این امر نشان می‌دهد اعدام نه‌فقط یک ابزار کیفری، بلکه وسیله‌ای برای کنترل اقلیت‌های به حاشیه رانده شده است.

مکانیسم‌های پسا فرسایش

برای فهم چرایی این بازگشت باید به لایه‌های عمیق‌تر نگاه کرد: از نقش دادگاه‌های انقلاب و تفسیرهای سختگیرانه قضات گرفته تا فقدان نظارت شفاف و سیاست‌های امنیتی.

این همان مکانیسم‌های «پسا فرسایش» است که اصلاحات را به نقطه صفر بازگرداند.

اعدام در ایران نه فقط به‌ عنوان مجازات، بلکه به‌ عنوان ابزاری برای ایجاد ترس جمعی به کار می‌رود. در شرایطی که مشروعیت سیاسی حکومت با بحران روبه‌روست، افزایش اعدام‌ها می‌تواند پیامی آشکار به جامعه باشد: هر مخالفت یا خروج از چارچوب، هزینه مرگ دارد.

در ایران، قانون زمانی معنا دارد که نهادهای امنیتی و قضایی بخواهند به آن تن دهند.

اصلاحات ۱۳۹۶ بدون اراده پایدار سیاسی برای اجرا، به سرعت قربانی ساختار اقتدارگرا شد.

از آنجا که تهران از همکاری کامل با سازوکارهای سازمان ملل خودداری می‌کند و امکان دسترسی گزارشگران مستقل را فراهم نمی‌کند، نظارت موثر خارجی وجود ندارد. در غیاب این نظارت، حکومت توانسته است سیاست‌های اعدام را در خلاء شفافیت ادامه دهد و حتی تشدید کند.

جرایم مواد مخدر به‌دلیل دامنه وسیع و تعاریف مبهم در قانون، بهترین ابزار برای دستگاه امنیتی محسوب می‌شوند. از یک سو می‌توان با توسل به آن‌ها به آمار بالای اعدام مشروعیت «حقوقی» داد و از سوی دیگر به‌طور خاص اقلیت‌ها و مهاجران را هدف گرفت.

پیامدهای داخلی و بین‌المللی

شکست اصلاحات ۱۳۹۶ نشان می‌دهد تغییرات ظاهری در قوانین، بدون بازسازی نهادی و نظارتی، هیچ ضمانتی برای پایدار ماندن ندارند.

از منظر داخلی، بازگشت به سیاست اعدام گسترده، بحران مشروعیت حکومت را عمیق‌تر می‌کند. اعدام‌های مواد مخدر نه تنها نتوانسته‌اند مصرف و قاچاق را کاهش دهند، بلکه به تولید چرخه خشونت و فساد در مناطق مرزی دامن زده‌اند.

اکنون پیام برای جامعه بین‌المللی روشن است: اگر خواهان محدود شدن اعدام در ایران هستند نباید به اصلاحات شکلی دل خوش کنند، بلکه باید بر پاسخگویی، شفافیت و فشار مستمر برای تغییر ساختار پای بفشارند.