کی‌یر استارمر، نخست‌وزیر بریتانیا، در دیدار با رجب طیب اردوغان، رییس‌جمهوری ترکیه، قراردادی را امضا کرد که بر اساس آن، ترکیه ۲۰ جنگنده یوروفایتر تایفون را به ارزش هشت میلیارد پوند از بریتانیا خریداری می‌کند.
بر اساس ارزیابی کارشناسان این مرکز که دوشنبه پنجم آبان منتشر شد، تصاویر ماهواره‌ای بین ۳۰ ژوئن تا ۳۰ سپتامبر نشان می‌دهد حکومت ایران در محدوده کوه کلنگ گزلا، حدود یک مایل جنوب سایت نطنز، ساخت‌وساز را تسریع کرده است.
در دو ورودی شرقی و غربی نشانه‌هایی از پوشاندن دهانه‌ها با خاک و شن مشاهده می‌شود که به گفته کارشناسان، «تلاشی برای استتار فعالیت‌ها و کاهش رصد ماهواره‌ای» است.
تحلیلگران می‌گویند افزایش فعالیت مهندسی در این محل پس از حملات آمریکا و اسرائیل، نشان‌دهنده کوشش ایران برای انتقال بخش‌هایی از برنامه هسته‌ای خود به زیر زمین است.
واشینگتن‌پست چهارم مهر با استناد به تصاویر ماهواره‌ای و نظرات تحلیلگران گزارش داد جمهوری اسلامی همچنان به ساخت یک تاسیسات نظامی عمیق زیرزمینی در منطقه «کوه کلنگ» در جنوب سایت هسته‌ای نطنز ادامه می‌دهد.
در بخش جنوبی سایت، تونلی که پیش‌تر بسته بود، همچنان غیر‌فعال مانده و خاکریز بزرگی در برابر آن قرار گرفته است.
بر اساس این داده‌ها، کارشناسان نتیجه گرفته‌اند که بخش‌های شرقی و غربی در حال استفاده فعال و توسعه هستند.
احتمال تغییر کاربری تاسیسات زیرزمینی
به گفته پژوهشگران مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی، سه سناریو برای هدف این ساخت‌وساز قابل تصور است: نخست، جمهوری اسلامی ممکن است در حال تکمیل سالن مونتاژ سانتریفیوژ باشد که پس از آتش‌سوزی سال ۱۳۹۹ وعده ساخت آن در دل کوه داده شده بود.
دوم، این احتمال وجود دارد که فعالیت‌های تخریب‌شده در اصفهان، از جمله بخش متالورژی و تولید اورانیوم شش‌فلوراید (UF₆)، به این محل منتقل شده باشد.
سوم و نگران‌کننده‌تر از بقیه موارد، این‌که کوه کلنگ گزلا به یک مرکز غنی‌سازی مخفی تبدیل شود. محلی که بتواند اورانیوم ۶۰ درصدی موجود در ایران را تا سطح تسلیحاتی یعنی ۹۰ درصد غنی کند.
نویسندگان گزارش تاکید کرده‌اند که هیچ یک از این سناریوها هنوز با قطعیت تایید نشده اما ترکیب عمق زیرزمینی، گستردگی ورودی‌ها و گسترش فعالیت در فاصله کوتاه پس از حملات، «نشانه‌ای روشن از تلاش ایران برای بازیابی سریع ظرفیت حساس هسته‌ای» است.
مرکز مطالعات راهبردی و بین‌المللی در تحلیل خود نوشت که فعالیت‌های مشاهده شده در کوه کلنگ گزلا می‌تواند زمینه‌ساز مرحله تازه‌ای از توسعه زیرساخت‌های فنی در برنامه هسته‌ای در ایران باشد.
به گفته این مرکز، ساخت تاسیسات در عمق کوه و ایجاد ورودی‌های چندگانه می‌تواند آن را در برابر حملات هوایی بعدی، «تقریبا غیر‌قابل نفوذ» کند.
همچنین دفن بخش‌هایی از دهانه‌ها زیر خاک می‌تواند به کنترل دمای داخلی و جلوگیری از نشت حرارتی کمک کند. روشی که معمولا در مراکز غنی‌سازی بسیار پیشرفته استفاده می‌شود.
تحلیلگران یادآور شدند که با وجود تخریب تاسیسات فردو، نطنز و اصفهان در حملات خرداد‌ماه به مواضع جمهوری اسلامی از سوی آمریکا و اسرائیل، حکومت ایران توانسته ظرف سه ماه بخش‌هایی از برنامه خود را به زیر زمین منتقل کند.
این موضوع نشان می‌دهد «زیرساخت فنی و ظرفیت مهندسی ایران برای بازسازی سریع هنوز قابل‌توجه است».
پیش‌تر و در اردیبهشت‌ماه، موسسه علوم و امنیت بین‌الملل گزارش داده بود حکومت ایران در حال احداث یک محوطه امنیتی با حصارهای جدید در اطراف کوه کلنگ گزلا است.
لزوم شفافیت فوری
به باور نویسندگان، فعالیت‌های جدید در کوه کلنگ گزلا نیاز به بازگشت فوری بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و ازسرگیری نظارت بین‌المللی را دوچندان کرده است.
در این گزارش آمده است: «اگر جامعه جهانی نتواند درباره ماهیت واقعی این سایت شفافیت ایجاد کند، ایران می‌تواند بخش‌های کلیدی برنامه خود را در تاریکی بازسازی کند.»
مرکز مطالعات راهبردی بین‌المللی هشدار داده که ادامه روند فعلی، خطر شکل‌گیری دوباره یک چرخه پنهان از فعالیت‌های هسته‌ای در ایران را افزایش می‌دهد. چرخه‌ای که می‌تواند بار دیگر موازنه امنیتی خاورمیانه را بر هم بزند.
به گزارش خبرگزاری رویترز، استارمر دوشنبه پنجم آبان در نخستین سفر رسمی خود به ترکیه از زمان آغاز نخست‌وزیری، این توافق را «لحظه‌ای تاریخی» توصیف کرد.
اردوغان نیز گفت در آینده «پروژه‌های مشترک صنعتی و دفاعی جدیدی» میان دو کشور دنبال خواهد شد.
هدف ترکیه از خرید این جنگنده‌ها تقویت توان هوایی و جبران فاصله با رقبای منطقه‌ای از جمله اسرائیل عنوان شده است.
اسرائیل در ماه‌های اخیر با حملات هوایی به کشورهای منطقه، از جمله ایران و سوریه، موجب نگرانی آنکارا درباره توازن نظامی در خاورمیانه شده است.
اروپا نیز در شرایطی که جنگ اوکراین همچنان ادامه دارد، نقش ترکیه را در تقویت جناح شرقی ناتو و ثبات پس از جنگ در شرق اروپا حیاتی می‌داند.
برنامه برای خرید ۲۴ جنگنده دیگر از عمان و قطر
وزارت دفاع ترکیه اعلام کرد علاوه بر قرارداد با بریتانیا، قصد دارد ۱۲ فروند جنگنده تایفون از عمان و ۱۲ فروند دیگر از قطر خریداری کند.
بر اساس گزارش پیشین رویترز، قرار است ترکیه ابتدا ۱۲ جنگنده کارکرده از این دو کشور دریافت کند تا نیازهای فوری خود را برطرف کند و در سال‌های آینده جنگنده‌های جدید را از بریتانیا تحویل بگیرد.
بریتانیا اعلام کرده نخستین محموله از ۲۰ جنگنده جدید در سال ۲۰۳۰ تحویل ترکیه خواهد شد و این قرارداد شامل گزینه خرید تعداد بیشتری از این هواپیماها نیز می‌شود.
قیمت بالا و انتقاد کارشناسان
برخی تحلیلگران قیمت هشت میلیارد پوندی قرارداد را «غیرعادی و بسیار بالا» توصیف کرده‌اند.
بوراک ییلدریم، تحلیلگر دفاعی در استانبول، گفت: «هواپیما را به قیمت ناوچه میفروشند. هیچ جنگندهای ۴۰۰ میلیون پوند نمیارزد. این معامله نوعی فریب است.»
او افزود حتی اگر قرارداد شامل قطعات یدکی، آموزش و مهمات باشد، قیمت تعیینشده «بیسابقه» است.
دو طرف درباره جزییات دقیق اقلام همراه هواپیماها توضیحی ندادهاند.
پر کردن کمبود ناوگان هوایی ترکیه
ترکیه و بریتانیا تیرماه گذشته توافق اولیهای برای خرید تا ۴۰ فروند تایفون امضا کرده بودند که با موافقت اعضای کنسرسیوم یوروفایتر شامل آلمان، ایتالیا و اسپانیا انجام شد.
شرکت‌های ایرباس، بیایای سیستمز و لئوناردو، سازندگان اصلی این جنگنده‌ها هستند.
اردوغان هفته گذشته در سفر به قطر و عمان بخشی از مذاکرات خود را به همین موضوع اختصاص داده بود.
ترکیه در سال‌های اخیر با گرمتر کردن روابط با غرب، تلاش کرده ناوگان هوایی سالخورده خود شامل جنگنده‌های اف-۱۶ را با یوروفایترها و احتمالا اف-۳۵های آمریکایی جایگزین کند.
آنکارا همچنین در حال توسعه جنگنده بومی خود به نام «قاآن» است اما این پروژه هنوز چند سال تا تکمیل فاصله دارد.
مقام‌های ترکیه می‌گویند این قرارداد بخشی از راهبرد نوسازی هوایی کشور در واکنش به افزایش تنشهای منطقه‌ای است.
آنکارا امیدوار است با دریافت این جنگنده‌ها، جایگاه خود را در میان قدرتهای نظامی خاورمیانه بازیابد و همزمان همکاریهای دفاعی خود را با متحدان ناتو گسترش دهد.
