عباس عراقچی در مصاحبه‌ای با شبکه الجزیره ضمن اشاره به اینکه تغییری در سیاست خارجی جمهوری اسلامی پس از جنگ ۱۲ روزه رخ نداده، آنچه را که «نرمش مقابل دشمنان» خواند رد کرد. او افزود اگر اسرائیل باز هم حملاتش را تکرار کند شکست خواهد خورد، ما آماده‌تر هستیم.
عراقچی سامانه پدافند هوایی اسرائیل را «قابل رسوخ» خواند و در واکنش به تسلط اسرائیل به فضای هوایی ایران گفت: «فضای اسرائیل هم در اختیار موشک‌های ایران بود و آنها نتوانستند دفاع موثری را انجام دهند. ما اکنون به مراتب با تجربه‌تر هستیم و در آمادگی بهتری قرار داریم. لذا اگر آنها آن تجربه را تکرار کنند، حتماً با نتایج بدتری مواجه خواهند شد.»
وزیر خارجه جمهوری اسلامی گفت: «ما از جنگ درس های زیادی در حوزه های سیاسی، نظامی و اقتصادی گرفتیم.» او با اشاره به غافلگیر شدن جمهوری اسلامی از حمله اسرائیل گفت که شاید کسی فکر نمی‌کرد این کشور فرماندهان نظامی را در خانه آنها بکشد.
عراقچی گفت که جمهوری اسلامی با ترکیه درباره موضوع سوریه اختلاف نظر دارد. او درباره حمایت جمهوری اسلامی از حکومت بشار اسد افزود دلیل آن این بود که تهران سوریه‌ای «باثبات» می‌خواسته است.
وزیر خارجه جمهوری اسلامی درباره دولت احمد الشرع گفت: «دولت فعلی در سوریه به دنبال رابطه با ایران نیست، ما هم عجله ای نداریم و صبر می کنیم.»
داگ برگم، وزیر کشور آمریکا، در امارات متحده عربی گفت اهمیت منطقه خلیج فارس برای ایالات متحده هرگز تا این اندازه بالا نبوده است. او تاکید کرد که جمهوری اسلامی نباید به سلاح اتمی دست پیدا کند.
وزیر کشور آمریکا درباره جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح اتمی گفت: «امیدوارم با گفتوگو بتوانیم به جهانی برسیم که دیگر نیازی به نگرانی درباره این مسائل نباشد.»
وزیر کشور آمریکا در سخنانی در ابوظبی گفت: «سیاست ما این است که انرژی را به دوستان خود بفروشیم تا آن را از دشمنانمان نخرند.» او اضافه کرد: «ایالات متحده از تمام انواع انرژیهایی حمایت می‌کند که قابلاعتماد، مقرونبهصرفه و بینیاز از یارانه باشند.»
برگم گفت: «باشگاهی برای کشورها ایجاد کردهایم تا بتوانند در زمینه پالایش و فرآوری مواد معدنی حیاتی با یکدیگر تجارت کنند.» او افزود: «از هر کشوری که علاقهمند به همکاری در این چارچوب باشد، دعوت میکنیم به ما بپیوندد.»
روزنامه کیهان، زیر نظر نماینده خامنه‌ای، نوشت: «سیاست موسوم به تنش‌زدایی که از دهه ۱۳۷۰ به عنوان راهبرد غالب در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران مطرح شد، نتوانسته است به شکل پایدار منافع ملی و امنیت کشور را تضمین کند.»
در این گزارش آمده: « منطق حاکم بر سیاست تنش‌زدایی مبتنی بر نوعی خوشبینی نسبت به ساختار نظام بینالملل بود.»
این روزنامه «ضرورت تحول پارادایم» در سیاست خارجی حکومت ایران را «امری اجتنابناپذیر» عنوان کرد و نوشت: «این تحول باید تغییر از تعاملمحوری به قدرتسازی باشد.»
علیرضا خامسیان، معاون ارتباطات و اطلاعرسانی دفتر معاون اول پزشکیان، گفت: «از چالشهایی که بخش عمده جامعه در چند سال گذشته تا حدودی با آن درگیر بود، سبک پوشش بود که حتی برای نظام ایجاد هزینه کرد.»
خامسیان افزود: «دولت چهاردهم تلاش کرد باهماهنگی ارکان مختلف حاکمیت، هزینهها را از نظام دور کند و باری روی دوش نظام نگذارد. به‌ویژه که در چندسال گذشته شاهد آسیبهای این مسئله و از جمله بعد از تحولات سال ۱۴۰۱ بودیم.»
به گفته او، «دولت چهاردهم با همین رویکرد آنچه در زمینه سبک پوشش در نهادهای دیگر پختوپز شده بود و قابلیت اجرایی هم نداشت را با هماهنگیهای صورتگرفته برای جلوگیری از ایجاد تنش در جامعه به مرحله اجرا درنیاورد.»
دونالد ترامپ، رییسجمهوری ایالات متحده، در مصاحبه با برنامه «۶۰ دقیقه» شبکه سیبیاس توافق با جمهوری اسلامی را «کلید صلح در خاورمیانه» خواند و افزود که حکومت ایران «خواهان توافق است، هرچند این را نمی‌گوید، احتمالا نباید هم بگوید، چون هیچ مذاکرهکننده خوبی چنین حرفی نمیزند».
ترامپ در این گفتوگو که شامگاه یکشنبه ۱۱ آبان به وقت محلی پخش شد، موفقیتش در پایان دادن به جنگ غزه و «برقراری صلح»، آزادی گروگانهای اسرائیلی و صدور دستور حمله به زیرساخت‌های هسته‌ای ایران را برجسته کرد.
او در بخشی از صحبتهایش درباره جمهوری اسلامی گفت: «ما آنها را با بمبافکنهای زیبای بی-تو، بهشدت کوبیدیم. هر موشکمان دقیقا به هدف خورد.»
رییسجمهوری ایالات متحده بار دیگر بر «نابودی کامل تاسیسات هسته‌ای» جمهوری اسلامی طی «حملات آمریکا» تاکید کرد، عملکرد خلبانهای مشارکتکننده در این عملیات را ستود و افزود: «ایران اکنون هیچ توانایی هسته‌ای ندارد.»
او در رابطه با جنگ ۱۲روزه بطور تلویحی از نتانیاهو تمجید کرد و او را «نخستوزیر زمان جنگ» معرفی کرد، سپس افزود: «بعضی کارهایی که انجام میداد را دوست نداشتم و دیدی که در آن مورد [فشار به اسرائیل برای پایان دادن به جنگ غزه] چه کردم، اما در مورد ایران خوب با هم کار کردیم. آنها را بهشدت هدف قرار دادیم و وقتی که باید توقف میکردیم، متوقف شدیم.»
«کاری کردم که سههزار سال کسی نتوانسته بود انجام دهد»
ترامپ در پاسخ به پرسش نورا اودانل، روزنامهنگار و مجری برنامه، درباره وضعیت خاورمیانه بر نقش خود در «برقراری صلح در خاورمیانه» تاکید کرد: «سههزار سال بود که کسی نتوانسته بود این کار را انجام دهد. من انجام دادم.»
او نگرانیها درباره شکننده بودن آتشبس را رد کرد و گفت: «این آتشبس نهتنها شکننده نیست، که بسیار محکم است. حرفهای زیادی درباره حماس زده می‌شود، اما آنها خودشان میدانند که اگر درست رفتار نکنند، بهسرعت نابود میشوند.»
رییسجمهوری آمریکا در پاسخ به این پرسش که چطور حماس را خلع سلاح خواهد کرد، پاسخ داد: «اگر بخواهم خلع سلاحشان کنم، خیلی سریع انجامش میدهم، خودشان میدانند که از بین خواهند رفت.»
«عربستان بدون راهحل دو کشوری هم به پیمان ابراهیم میپیوندد»
یکی از پرسشهای اودانل بر سفر آتی ولیعهد عربستان به ایالات متحده و دیدار با ترامپ در کاخ سفید متمرکز بود.
او با اشاره به موضع عربستان مبنی بر اینکه در فقدان راه حل دو کشوری به توافق ابراهیم نخواهد پیوست، از ترامپ پرسید آیا چنین حرفی را باور دارد؟ ترامپ صحبتهایش را با «نه» آغاز کرد و افزود: «فکر میکنم، خواهد پیوست.»
رییسجمهوری ایلات متحده در این گفتوگو نیز حاضر نشد راه حل دو کشوری را با قطعیت به رسمیت بشناسد. او گفت: «فکر میکنم که به یک راهحل خواهیم رسید اما نمیدانم آن راه حل دو کشوری خواهد بود یا نه! این موضوع به اسرائیل، من و دیگران بستگی دارد.»
سپس افزود: «نکته اصلی این است که اگر ایران هسته‌ای وجود داشت، هرگز نمیتوانستی هیچ توافقی داشته باشی، و [قبل از حمله آمریکا به ایران] عملا ایران هسته‌ای وجود داشت.»
میدل‌ایست فروم، اندیشکده مستقر در ایالات متحده، در مقاله‌ای تازه نوشت که جنگ ۱۲روزه از هم گسیختگی استراتژیک جمهوری اسلامی را سرعت داد، به افزایش سرکوب داخلی، چرخش حکومت به سوی ملی‌گرایی و بازسازی نهادی انجامید و همزمان حکومت را در برابر بحران‌های آینده آسیب‌پذیرتر کرد.
این مقاله، جنگ ۱۲روزه میان جمهوری اسلامی با اسرائیل و آمریکا را برخلاف تبلیغات رسمی حکومت ایران «یک شکست تحقیرآمیز» خوانده که «ضعف‌های ساختاری جمهوری اسلامی به‌ویژه سپاه پاسداران» را آشکار کرد.
سعید گلکار، پژوهشگر میهمان در مرکز «دموکراسی، توسعه و حاکمیت قانون» دانشگاه استفورد و دانشیار دانشکده علوم سیاسی دانشگاه تنسی، علت این شکست را «ماهیت ایدئولوژیک نظام» خوانده و آن را شکلی از «زوال عقلانیت» توصیف کرده است.
بخش مفصلی از این مقاله به پیامدهای جنگ ۱۲روزه می‌پردازد؛ پیامدهایی که از نظر نویسنده ساختار سیاسی و ایدئولوژی جمهوری اسلامی را دگرگون کرد و اثری عمیق بر آینده این حکومت گذاشت.
از نظر نویسنده بزرگ‌ترین پیامد «تخریب زیرساخت‌های نظامی و هسته‌ای» و فروپاشی سیاست جمهوری اسلامی برای «رهبری محور مقاومت و ایفای نقش ام‌القرای جهان اسلام» بود.
«فرسایش اقتدار علی خامنه‌ای» و به دنبال آن «تمرکززدایی در تصمیم‌گیری»، «بازگشتن چهره‌های حذف‌شده» به‌ویژه «عملگرایان» به عرصه قدرت، «تشکیل شورای دفاع ملی»، «تحریک احساسات ملی‌گرایانه» برای بازیابی مشروعیت از دست‌رفته و «شدت گرفتن سرکوب داخلی» پیامدهای مهم دیگری است که در این مقاله به آنها پرداخته شده است.
بازگشت نخبگان سیاسی، اما نه همه آنها
در بخشی از این مقاله می‌خوانیم که هرچند خامنه‌ای پس از جنگ برای جلوگیری از فروپاشی درونی نظام چهره‌های حذف‌شده ای مانند علی لاریجانی را به مرکز قدرت بازگرداند و مرگ بسیاری از فرماندهانش، از جمله حسین سلامی، چاره‌ای جز بازگشت عملگرایان به هسته قدرت برای او باقی نگذاشت، اما در ادامه، واکنش‌های قوه قضائیه و سپاه به این تغییرات سبب شد «امید به اصلاح ساختاری در برابر سلطه تندروها» به ناامیدی بینجامد.
چرخش به سوی ملی‌گرایی
نویسنده با اشاره به کارزار تبلیغاتی سپاه پاسداران با بهره‌گیری از اسطوره آرش کمانگیر و پیوند زدن این اسطوره با مفهوم «پرتاب موشک به سوی اسرائیل»، بر این باور است که تلاش‌های این نهاد و شخص خامنه‌ای که خود را مدافع «افتخار ملی» جلوه داد، سبب «تضعیف هویت انقلابی» شد و شکاف میان «تبلیغات و واقعیت» را بیش از پیش برای مردم آشکار کرد.
سه سناریو پیش روی جمهوری اسلامی
گلکار که در این مقاله میان جمهوری اسلامی و ایران به عنوان پیکره‌ای مجزا از حکومت تفکیک قائل شده، بر این باور است که در این «نقطه سرنوشت‌ساز» سه سناریو پیش روی «جمهوری اسلامی» قرار دارد:
سناریو اول، اصلاحات تاکتیکی محدود و پیش بردن راهبرد «بقا از طریق تشدید سرکوب و انتظار برای تغییر دولت‌های آمریکا و اسرائیل» از سوی خامنه‌ای است.
در حالت دوم حکومت با تداوم سرکوب و فریبِ اجتماعی قدرت خود را حفظ می‌کند، اما ناتوان از اصلاح ساختاری است و با بی‌نتیجه ماندن مذاکرات، انزوای سیاسی و اقتصادی عمیق‌تر می‌شود.
سناریو سوم نیز دور دیگری از حملات اسرائیل و آمریکا به ایران و شورش‌های داخلی است که از نظر نویسنده احتمال وقوع آن نسبت به دو گزینه دیگر کمتر است و رخداد آن در صورتی محتمل خواهد بود که «انسجام نخبگان» جمهوری اسلامی از هم بپاشد.
