عطا محامد
پژوهش‌گر علوم سیاسی
پژوهش‌گر علوم سیاسی
حاکمان ایران به رغم ضرباتی که در جنگ با اسرائیل متحمل شدند، همچنان از مقاومت می‌گویند و از آمادگی برای جنگ. شاید از این رو که هزینه مذاکره و تغییر را بیش از رویارویی نظامی می‌دانند.
به نظر می‌رسد بحران هسته‌ای ایران به نقطه‌ای رسیده که هر انتخابی برای جمهوری اسلامی پرهزینه است. یا باید پای میز مذاکره بنشیند و از غنی‌سازی عقب‌نشینی کند، یا باید با فعال‌شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های شورای امنیت روبه‌رو شود.
واشینگتن با توافقی ۹۹ ساله بر «کریدور زنگزور» دست گذاشت؛ مسیری باریک در استان سیونیک که آذربایجان را مستقیما به نخجوان و سپس ترکیه متصل می‌کند و از نظر تهران، خط قرمزی در مرزهای شمالی به شمار می‌آید.
پس از جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل–آمریکا، جمهوری اسلامی دو تغییر به ظاهر مهم را در ساختار امنیتی خود اعلام کرد: ایجاد «شورای دفاع» و بازگرداندن علی لاریجانی به دبیرخانه شورای عالی امنیت ملی.
در پی پایان جنگ ۱۲ روزه میان ایران و اسرائیل و برقراری آتش‌بسی شکننده، گفتمان رسمی جمهوری اسلامی شاهد تحولی جدی در مفهوم «مقاومت» است. این واژه که زمانی عمدتا با نبردهای فرامرزی و ایدئولوژی امت اسلامی پیوند خورده بود، اکنون با گفتمانی ملی‌گرایانه و سرکوبگر در حال بازتعریف است.
در ایران، اعتصاب‌ها یکی پس از دیگری می‌آیند و می‌روند، بی‌آنکه تغییری پایدار در وضعیت اعتصاب‌کنندگان به‌جا بگذارند. چرا صدای هزاران معترض به جایی نمی‌رسد و چگونه می‌توان این حرکت‌های پراکنده را به نیرویی جمعی و موثر برای تغییر بدل کرد؟
جمهوری اسلامی نه بمب می‌سازد، نه از غنی‌سازی دست می‌کشد. این تعلیق، به‌تدریج به یک استراتژی سیاسی بدل شده که می‌توان آن را «حکمرانی در آستانه» نامید: نظمی که قدرتش را نه از تصمیم، بلکه از تردید می‌گیرد، نه بر پایه برنامه اقتصادی، بلکه بر منطق بقا استوار است.
پس از نزدیک به نیم‌قرن کشمکش مسلحانه و عملیات نظامی و گفت‌وگوهای نافرجام، خبر انحلال پ‌ک‌ک بازتاب گسترده‌ای در ترکیه داشت. روزنامه‌ها با تیترهایی چون «آینده‌ای روشن در انتظار ماست» و «ترور تمام شد» این رویداد را به عنوان آغاز فصل تازه‌ای برای ثبات و توسعه ترکیه معرفی کردند.
در ایران، فاجعه‌ها به ندرت تصادفی‌اند. می‌توان فاجعه‌ها در این نظام را ورای مرگ و ویرانی دید، در واقع این رویدادهای تلخ، لحظاتی هستند برای تشخیص نحوه کارکرد قدرت. آن‌چه در چنین لحظاتی اهمیت دارد، نه فقط اطلاع‌رسانی، بلکه توانایی جامعه و گروه‌های سیاسی در روایت‌سازی است.
مذاکرات ایران و آمریکا در حالی ادامه دارد که هر دو طرف هم ابراز خوشبینی کرده و هم هشدار داده‌اند که دست‌شان روی ماشه است. دیوار بی‌اعتمادی بلند است و تنش‌‌ها چنان ریشه‌دار که سخت می‌توان تصور کرد توافق یا عقب‌نشینی موقت به تعبیر علی خامنه‌ای، به دوستی یا صلحی پایدار بیانجامد.
در بسیاری از جوامعی که با سرکوب سیستماتیک و اختناق رسانه‌ای مواجه‌اند، خیابان یکی از موثرترین مسیرهای سیاست‌ورزی است؛ اما تنها میدان مقاومت نیست.
ترکیه ملتهب است. در پی دستگیری شهردار استانبول، دانشگاه‌ها به جوش آمده‌اند، معترضان به خیابان ریخته‌اند، رسانه‌های مخالف دولت در خطر تعطیلی‌اند، و دولت جز با زبان تهدید و تنفر با مخالفان سخن نمی‌گوید.
مدتی است که روابط ایران و ترکیه تیره شده است، تحولات اخیر در سوریه، به‌ویژه سقوط دولت بشار اسد و تغییرات در معادلات قدرت، این رقابت ژئوپلیتیکی را وارد مرحله تازه‌ای از رویارویی آشکار دیپلماتیک کرده است.
این روزها بسیاری در ایران بر این باورند که جنگ دم در ایران ایستاده است. این باور اگرچه در میان برخی تحلیلگران سیاسی از ۷ اکتبر به وجود آمده بود اما زمانی جدی‌تر شد که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور آمریکا در مصاحبه‌ای گفت جمهوری‌اسلامی با بمباران نظامی یا توافق مکتوب متوقف می‌شود.
علی خامنه‌ای سوریه را «خط مقدم مقاومت» می‌نامید، خط مقدمی که آن همه پول و خون به پایش ریخته شد اما ده روزه فرو ریخت.
حدود دوسال پس از بحران جمهوری اسلامی با شکل‌گیری خیزش انقلابی و در آستانه انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۳، تایید صلاحیت مسعود پزشکیان، چهره اصلاح‌طلب، احساسات متفاوتی را میان نیروهای سیاسی و بخشی از جامعه برانگیخت.
از همان لحظات اولیه انتخاب مسعود پزشکیان به عنوان رییس دولت در جمهوری اسلامی، بحث پوپولیست بودن او در رسانه‌ها مطرح شد.
مدت زیادی از آن روزها نگذشته که مدارس ایران به میدان اعتراض و مخالفت با جمهوری اسلامی تبدیل شده بودند.
مسعود پزشکیان که پیش از این وعده داده بود از چهره‌های متخصص برای تصدی حوزه‌های مختلف استفاده کند، در معرفی کابینه خود، چهره‌ای کمتر شناخته‌شده اما کاملا امنیتی را برای مهم‌ترین مرکز سیاسی دولت معرفی کرد.
در نهمین روز مردادماه و پیش از آغاز تعطیلات تابستانی در ترکیه، مجلس این کشور قانونی جدید در مورد حیوانات خیابانی تصویب کرد.
