روزنامه وال‌استریت ژورنال گزارش داد جمهوری اسلامی در جریان جنگ ۱۲ روزه، با «آزمون و خطا» شیوه عملکرد سامانه دفاع هوایی اسرائیل را یاد گرفت و الگوی شلیک موشک‌های خود را تغییر داد و به‌طور نمونه، به جای شلیک انبوه، از تعداد موشک‌های کمتر اما پیشرفته‌تر استفاده کرد.
تحولاتی که پیش از حمله جمهوری اسلامی در دوم تیر به پایگاه آمریکا در قطر آغاز شده بود، اکنون نگرانی‌های بیشتری را در میان برنامه‌ریزان دفاعی آمریکا برانگیخته است.
بسیاری از پایگاه‌های کلیدی آمریکا در خاورمیانه در فاصله نزدیکی از ایران قرار دارند و در برابر درگیری با تهران آسیب‌پذیرند.
آمریکا در پی تبدیل پایگاهش در غرب عربستان سعودی به یک مرکز لجستیک بزرگ است تا آسیب‌پذیری پایگاه‌های نظامی خود را در برابر موشک‌های کوتاه‌برد جمهوری اسلامی کاهش دهد.
تغییر در چیدمان پایگاه‌های نظامی
موسسه یهودی امنیت ملی آمریکا (JINSA) مستقر در واشینگتن، گزارش داد آمریکا در حال بررسی گزینه‌های جایگزین برای استقرار پایگاه‌خارج از برد موشک‌های بالستیک تهران است.
به نوشته این موسسه، اسرائیل که میزبان انبار تسلیحات آمریکا و سیستم‌های دفاع هوایی این کشور است و خود نیز سیستم‌های دفاع هوایی و موشکی قدرتمندی دارد، باید در اولویت سیاست‌گذاران آمریکایی قرار گیرد.
مشکلات پایگاه العدید
آسیب‌پذیری پایگاه العدید قطر که پیش از این تنها یک نگرانی نظری بود، پس از حمله موشکی تهران آشکار شد.
به گزارش این موسسه، فرانک مکنزی، فرمانده سابق فرماندهی مرکزی آمریکا، سال گذشته هشدار داد که موشک‌های حکومت ایران می‌توانند در «پنج دقیقه یا کمتر» به این پایگاه برسند و دفاع آمریکا را درهم شکنند.
این فقدان عمق استراتژیک، نیروهای آمریکایی و پلتفرم‌های حیاتی را به خطر می‌اندازد.
اگرچه دشمنان آمریکا در شرایط عادی هرگز قادر به سرنگون کردن هواپیمای جنگنده پیشرفته اف-۳۵ نیستند، اما زمانی که این هواپیما در باند فرودگاه مستقر است، تمام قابلیت‌های فنی آن بی‌فایده خواهد بود و به راحتی می‌تواند هدف حمله قرار بگیرد.
محدودیت‌های میزبان
چالش دیگر در مورد اختیاراتی است که کشورهای میزبان برای دسترسی، استقرار و پرواز به آمریکا می‌دهند.
با وجود آسیب‌پذیری‌های مشخص پایگاه العدید، قطر در عمل بر عملیات نظامی آمریکا از این پایگاه محدودیت وضع می‌کند.
برای نمونه، زمانی که حوثی‌ها به کشتیرانی بین‌المللی و ناوگان آمریکا حمله کردند، قطر با هرگونه اقدام نظامی علیه این گروه مخالفت کرد.
اسرائیل؛ گزینه ایده‌آل
این موسسه در گزارش خود نوشت استقرار بخشی از نیروهای نظامی آمریکا در اسرائیل راه‌حلی متعادل برای اعمال قدرت، حفظ آمادگی جنگی و ایجاد گزینه‌های جایگزین بدون قرار دادن نیروها و تجهیزات در معرض خطر محسوب می‌شود.
آمریکا از قبل سیستم‌های دفاع هوایی پیشرفتهای مانند «تاد» و «پاتریوت» را در خاک اسرائیل مستقر کرده است.
این امر باعث می‌شود پایگاه آمریکایی در این کشور از امنیت بالایی برخوردار باشد.
علاوه بر این، به نوشته این موسسه، اسرائیل پیشرفتهای چشمگیری در زمینه سیستم‌های دفاعی آزمایش شده در جنگ داشته و فناوری‌های نوینی مانند رهگیرهای لیزری توسعه داده است.
این موسسه امنیت ملی تاکید کرد استفاده از این تجربیات و فناوری‌ها مزیت قابل توجهی برای پایگاه آمریکایی خواهد بود.
مزایای متقابل
آمریکا و اسرائیل هم‌اکنون روی انواع مشابهی از هواپیماهای جنگنده شامل اف-۱۵، اف-۱۶ و اف-۳۵ نیروهایشان را آموزش می‌دهند و در زمینه نگهداری این هواپیماها همکاری می‌کنند.
به گفته موسسه یهودی امنیت ملی آمریکا، وجود انبار تسلیحات آمریکایی که از پیش در اسرائیل ذخیره شده، زمینه مناسبی برای تبدیل این کشور به مرکز مهم پشتیبانی لجستیک فراهم می‌کند.
همکاری دوجانبه در زمینه‌های دیگر نیز سودمند خواهد بود. این ترتیب می‌تواند برای آموزش مشترک خلبانان اف-۱۵ و حل مشکل کمبود جت‌های آموزشی در آمریکا استفاده شود.
اسرائیل در اصلاح و بهبود جنگنده‌های آمریکایی تجربه قابل توجهی کسب کرده است. این کشور توانسته این هواپیماها را به سیستم‌های جنگ الکترونیک پیشرفته مجهز کند که شرکت‌های اسرائیلی آن را توسعه داده‌اند.
به اعتقاد موسسه یهودی امنیت ملی آمریکا، این تجربیات می‌تواند منجر به نوآوری‌های مهمی شود.
این موسسه افزود ایجاد پایگاه بزرگ آمریکا در اسرائیل به همراه افزایش ذخایر تسلیحاتی، گام منطقی بعدی در بازسازی ضروری شبکه پایگاه‌های نظامی آمریکا در منطقه خاورمیانه به شمار می‌رود.
برلین چهارشنبه ۲۵ تیر درباره برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی تاکید کرد: «به یک راهحل دیپلماتیک پایدار و قابل راستیآزمایی نیاز داریم که منافع امنیتی جامعه بینالملل را در نظر بگیرد.»
در متن پاسخ وزارت خارجه آلمان به ایراناینترنشنال آمده است: «در صورتی که چنین راه‌حلی در طول تابستان حاصل نشود، مکانیسم بازگشت خودکار تحریمها (Snapback) یکی از گزینه‌های در دسترس برای کشورهای E3 (آلمان، فرانسه و بریتانیا) خواهد بود. ما در این زمینه با شرکای خود در تروئیکای اروپایی هماهنگی نزدیکی داریم.»
از سوی دیگر، دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، با اشاره به اینکه حکومت ایران تمایل به گفتوگو دارد، تاکید کرد: «عجلهای برای گفتوگو با ایران ندارم.»
ترامپ ۲۴ تیر به خبرنگاران گفت حملات آمریکا علیه تاسیسات هسته‌ای جمهوری اسلامی باعث نابودی آن شده؛ در حدی که دیگر قابل استفاده نیست: «ما تاسیسات آنها را منهدم کردیم و آنان باید از اول شروع کنند. در حدی نابود شده که دیگر قابل استفاده نیست و آنان باید کوه دیگری پیدا کنند.»
او همچنین با اشاره به «پیروزی عظیم» آمریکا و اسرائیل در جنگ ۱۲ روزه افزود: «هیچ رییسجمهور دیگری جرات این کار را نداشت.»
پیش از این، وبسایت خبری اکسیوس به نقل از سه منبع آگاه گزارش داد مارکو روبیو، وزیر خارجه آمریکا و وزیران خارجه آلمان، بریتانیا و فرانسه، در تماسی تلفنی توافق کرده‌اند که پایان ماه اوت بهعنوان ضربالاجل غیررسمی برای دستیابی به توافق هسته‌ای با جمهوری اسلامی تعیین شود.
به گفته منابع، این تماس ۲۳ تیر برای هماهنگی مواضع چهار کشور درباره مکانیسم ماشه و بررسی مسیر آینده دیپلماسی هسته‌ای با جمهوری اسلامی انجام شده است.
بر اساس این گزارش، تروئیکای اروپایی قصد دارد اگر تا پایان اوت توافقی حاصل نشود، مکانیسم ماشه را فعال کنند.
این اقدام منجر به بازگشت خودکار تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران خواهد شد.
چرا مکانیسم ماشه؟
مکانیسم ماشه که برای واکنش به تخلفات احتمالی جمهوری اسلامی در متن برجام گنجانده شده بود، در ماه اکتبر منقضی می‌شود.
از آنجا که فرآیند فعالسازی این مکانیسم حدود ۳۰ روز زمان میبرد، کشورهای اروپایی در تلاش هستند تا این روند را پیش از آغاز ریاست روسیه بر شورای امنیت در ماه اکتبر به پایان برسانند.
مقامهای آمریکایی و اروپایی، این سازوکار را هم ابزار فشار بر تهران و هم گزینه جایگزین در صورت شکست دیپلماسی میدانند.
در مقابل، مقامات جمهوری اسلامی میگویند هیچ مبنای حقوقی برای بازگرداندن تحریمها وجود ندارد و تهدید کرده‌اند در پاسخ، از پیمان منع گسترش سلاحهای هسته‌ای (NPT) خارج خواهند شد.
دو منبع آگاه به اکسیوس گفتند اروپا در روزها و هفتههای آینده به تهران پیام خواهد داد که در صورت انجام اقدامات اطمینانبخش درباره برنامه هسته‌ای، می‌تواند از بازگشت تحریمها جلوگیری کند.
از جمله این اقدامات، میتوان به ازسرگیری بازرسیهای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اشاره کرد که پس از حملات آمریکا و اسرائیل به تاسیسات هسته‌ای در ایران، متوقف شده است.
یک منبع دیگر نیز گفت که انتقال حدود ۴۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنیشده ۶۰ درصدی به خارج از ایران می‌تواند یکی دیگر از این گامها باشد.
در همین حال، دو مقام اسرائیلی گفتند که بنیامین نتانیاهو، نخستوزیر اسرائیل، در سفر اخیرش به کاخ سفید، از ترامپ، روبیو و استیو ویتکاف، نماینده ویژه رییسجمهوری آمریکا در امور خاورمیانه خواسته است تا مانع فعالسازی مکانیسم ماشه نشوند.
به گفته او، «ایران باید بداند زمان زیادی برای توافق باقی نمانده است».
وال‌استریت ژورنال چهارشنبه ۲۵ تیر نوشت جنگ اخیر اسرائیل با ایران هشداری برای کشورهایی بود که سامانه‌های پیشرفته پدافند موشکی دارند یا در تلاش برای دستیابی به آن هستند، چرا که در طول ۱۲ روز، تهران با موفقیت فزاینده‌ای توانست از سیستم دفاعی اسرائیل عبور کند و نشان داد حتی پیشرفته‌ترین سامانه‌های جهان نیز قابل نفوذ هستند.
اگرچه بیشتر موشک‌ها و پهپادهای جمهوری اسلامی منهدم شدند اما تهران با تغییر تاکتیک‌های خود و از طریق آزمون و خطا، توانست نقاط ضعف سامانه‌های دفاعی اسرائیل را شناسایی کند.
به گفته کارشناسان پدافند موشکی که داده‌های منابع باز و تصاویر باقی‌مانده از بقایای موشک‌ها را بررسی کرده‌اند، تهران شروع به پرتاب موشک‌های پیشرفته‌تر و دوربردتر از مناطق وسیع‌تری در عمق خاک ایران کرد.
تحلیل‌گران همچنین دریافتند جمهوری اسلامی زمان‌بندی، نحوه و الگوی حملات خود را تغییر و دامنه جغرافیایی اهداف را گسترش داد.
بر اساس تحلیل روزنامه وال‌استریت ژورنال از داده‌های اندیشکده‌های مستقر در اسرائیل و واشینگتن، با ادامه جنگ، ایران موشک‌های کمتری شلیک کرد اما نرخ موفقیت آن افزایش یافت.
تفاوت نیمه اول و دوم جنگ
بر اساس داده‌های موسسه امنیت ملی آمریکا - جینسا (JINSA) مستقر در واشینگتن، در نیمه نخست جنگ، تنها هشت درصد از موشک‌های ایران از سد دفاعی اسرائیل گذشتند اما این میزان در نیمه دوم درگیری به ۱۶ درصد افزایش یافت.
مورا دیچ، رییس مرکز تحلیل داده در موسسه مطالعات امنیت ملی دانشگاه تل‌آویو، گفت این نرخ موفقیت شامل موشک‌هایی نمی‌شود که به‌درستی پرتاب نشدند یا پیش از ورود به حریم هوایی اسرائیل رهگیری شدند.
او همچنین تاکید کرد این آمار بین موشک‌هایی که عمدا اجازه داده شد به مناطق خالی از سکنه اسرائیل برخورد کنند و آن‌هایی که از کنترل اسرائیل خارج شدند، تمایزی قائل نمی‌شود.
بر اساس داده‌های جینسا، موفق‌ترین موج حمله ایران، یکم تیر و اندکی پیش از پایان جنگ ثبت شد. در این روز، ۱۰ مورد از ۲۷ موشک پرتاب‌شده به اسرائیل اصابت کرد.
آری سیکورل، معاون مدیر سیاست خارجی در جینسا گفت داده‌ها نشان می‌دهند که تهران به‌خوبی توانسته شیوه، زمان و نوع پرتاب‌های خود را برای موفقیت بیشتر، با شرایط تطبیق دهد.
ارتش اسرائیل از اظهار نظر درباره آمار جینسا خودداری و اعلام کرد جزییات مربوط به نرخ رهگیریها را به‌طور عمومی منتشر نمیکند.
عملکرد سامانه گنبد آهنین اسرائیل در جنگ ۱۲ روزه
دفاع هوایی اسرائیل از جمله سامانه مشهور «گنبد آهنین» که موشک‌های کوتاه‌برد از غزه و لبنان را رهگیری می‌کند، از پیشرفته‌ترین سامانه‌های جهان به شمار می‌رود و با همکاری آمریکا توسعه یافته است.
رافائل کوهن، پژوهشگر ارشد اندیشکده رَند (وابسته به وزارت دفاع آمریکا) گفت: «هر سامانه موشکی، حتی نمونه پیشرفتهای مثل اسرائیل، بالاخره دچار نشت می‌شود. کلید موفقیت در دفاع هوایی این نیست که هر لایه بهتنهایی بینقص باشد، بلکه اثر تجمیعی آنها اهمیت دارد.»
تحلیل اظهارات عمومی ارتش اسرائیل نیز نشان میدهد نرخ رهگیری در طول جنگ ۱۲ روزه کاهش یافت.
ارتش اسرائیل در طول جنگ گفته بود ۹۰ تا ۹۵ درصد موشک‌های شلیک شده از ایران را رهگیری کرده اما پس از برقراری آتشبس در چهارم تیر، این نرخ را در مجموع ۸۶ درصد اعلام کرد.
دونالد ترامپ، رییسجمهوری آمریکا، بهمن سال گذشته با امضای یک فرمان اجرایی، دستور آغاز پروژهای به نام «گنبد آهنین آمریکا» را داد؛ یک سامانه دفاع موشکی به ارزش ۱۷۵ میلیارد دلار که ابتدا به تقلید از سامانه اسرائیلی نامگذاری شده بود و اکنون با عنوان «گنبد طلایی» شناخته می‌شود.
کارشناسان میگویند بهدلیل وسعت جغرافیایی آمریکا، حفاظت از آسمان این کشور بهمراتب دشوارتر از اسرائیل خواهد بود.
اوکراین نمونه بهتری درباره دفاع از یک سرزمین وسیع در طول جنگی چندساله ارائه میدهد اما سامانه‌های دفاع هوایی آن ترکیبی از فناوری‌های آمریکایی، اروپایی و بومی است.
کوهن گفت سامانه پیشرفته و یکپارچه اسرائیل بیشتر شبیه چیزی است که آمریکا میکوشد آن را توسعه دهد.
تغییر الگوی حمله و نوع موشک‌های جمهوری اسلامی در نیمه دوم جنگ
موفقیت اسرائیل در هدف قرار دادن سکوهای پرتاب موشک ایران، مانع از آن شد که تهران از موشک‌های قدیمیتر، کمدقتتر و کوتاهبردتر خود استفاده کند.
این موضوع در عین حال باعث شد جمهوری اسلامی زودتر از آنچه انتظار میرفت، سراغ استفاده از موشک‌های پیشرفته‌تر و دوربردتر خود برود.
به گفته کارشناسان موشکی که تصاویر باقی‌مانده از بقایای موشک‌ها را تحلیل کرده‌اند، قطعاتی از موشک هایپرسونیک «فتح-۱» در دستکم دو شهر اسرائیل سقوط کرده است.
موشک فتح-۱ با سرعتی بیش از ۱۰ برابر صوت، از خارج جو زمین و با زاویهای تند به سمت هدف فرود میآید.
این موشک دارای کلاهکی است که در حین پرواز از بدنه جدا شده و می‌تواند از رهگیرها فرار کند.
تنها سامانه‌های بسیار پیشرفته اسرائیل مانند «پیکان-۳» و «فلاخن داوود» توانایی تغییر مسیر در حین پرواز برای دنبال کردن چنین موشکی را دارند.
تهران همچنین الگوی حملات خود را تغییر داد و از شلیک موجهای سنگین شبانه به پرتاب دستههای کوچکتر در ساعات روز و از مناطق متنوعتر روی آورد.
با تغییر الگوهای شلیک مانند هدفگیری شهرهای دور از هم و متنوع کردن فواصل زمانی میان حملات، توان پدافندی اسرائیل بیشتر به چالش کشیده شد.
کارشناسان موشکی میگویند ادامه جنگ، کاهش شمار موشک‌های رهگیر و هزینه بالای آنها ممکن است اسرائیل را وادار کرده باشد منابع خود را حفظ کند و فقط موشک‌هایی را هدف قرار دهد که بیشترین تهدید را ایجاد می‌کنند.
مقامهای اسرائیلی و جمهوری اسلامی، هر دو، به‌طور مستقل خواستار بازبینی توانمندیهای هوایی خود شدهاند.
