آمادگی بانک‌های اروپایی برای «روز نامعلوم»
هم‌زمانی تحرکات نظامی آمریکا و اسرائیل با احتیاط مالی بانک‌های اروپایی؛ نشانه‌ای از آماده‌سازی دو جبهه برای رویارویی احتمالی مستقیم با ایران است.
هم‌زمانی تحرکات نظامی آمریکا و اسرائیل با احتیاط مالی بانک‌های اروپایی؛ نشانه‌ای از آماده‌سازی دو جبهه برای رویارویی احتمالی مستقیم با ایران است.
فاطمه رازکردان شراهی و افسانه کمالی، نویسندگان این پژوهش از دانشگاه الزهرا، با مرور منظم متون و تجمیع یافتهها، تصویری از سازوکار شرمساری از بدن ارائه کردند.
بر اساس یافتههای این مطالعه که در آخرین شماره نشریه «مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران» منتشر شد، بازنمایی «بدن ایدهآل» در رسانه و فضای مجازی میل به مقایسه را افزایش می‌دهد.
داوری همسالان و تذکرهای ظاهربینانه در خانواده نیز این چرخه را تقویت می‌کند و پیامدهایی مانند نارضایتی از ظاهر، اضطراب و الگوهای ناسالم تغذیه را در پی دارد.
بر اساس نتایج این فراتحلیل، موضوع «شرمساری از بدن» از سال ۲۰۱۸ وارد ادبیات نوجوانی شد و تا ۲۰۲۴ رشد چشمگیری پیدا کرد.
بیشتر مطالعات انجامشده در این حوزه به رشتههای روانشناسی و روانشناسی اجتماعی تعلق دارند و توجه به این موضوع در نشریات ایرانی و بینالمللی نیز طی این سالها روندی فزاینده یافته است.
عاملهای شرمساری از بدن
این پژوهش تایید می‌کند که پدیده شرمساری از بدن در میان نوجوانان شایع است. مهمترین منشاء این پدیده رسانهها و شبکه‌های اجتماعی، فشارهای اجتماعی و فرهنگی، و سپس خانوادهها هستند.
بر اساس ترکیب یافتهها، روایتهای مسلط از زیبایی و بدن ایدهآل در رسانه و فضای مجازی، میل به مقایسه را شدت میبخشد و در کنار داوری همسالان و اعضای خانواده، احساس «ناکافی بودن» و «نارضایتی از ظاهر» را تقویت می‌کند.
دادههای تجمیعی همچنین نشان می‌دهد که در منابع داخلی و خارجی، رسانهها و فشارهای فرهنگی، پرتکرارترین عوامل موثر در شکلگیری شرمساری از بدن بودهاند.
پیامدها و خلاءها در سطح سیاستگذاری
از پیامدهای برجسته شرمساری از بدن میتوان به کاهش عزت نفس، افسردگی و اضطراب، خودسرزنشی، الگوهای ناسالم تغذیه و در برخی موارد میل به خودکشی اشاره کرد.
به گفته نویسندگان، اکثر مطالعات انجامشده پیامدهای روانی شرمساری از بدن را برجسته می‌کنند، در حالی که نقش زمینههای اجتماعی و فرهنگی در تولید شرمساری و راهکارهای پیشگیرانه کمتر مورد توجه قرار میگیرند.
یافتههای تحقیق بر لزوم اتخاذ سیاست‌های اجتماعی و آموزشی مانند تقویت سواد رسانهای نوجوانان و والدین، آموزش درباره ساخت اجتماعی بدن و طراحی مداخلات مدرسهمحور برای کاهش مواجهههای آسیبزا تاکید دارند.
جنسیت و تمرکز نمونهها
در بیشتر پژوهشهای مورد مطالعه، تمرکز اصلی بر دختران نوجوان بوده و مطالعهای که تنها پسران را دربر بگیرد، انجام نشده است.
پژوهشگران میگویند این تمرکز تا حدی بازتاب این تصور است که شرمساری از بدن در میان دختران بیشتر دیده می‌شود. با این حال، آنان تاکید می‌کنند برای شناخت دقیقتر این پدیده، بررسی تجربه پسران نیز ضروری است.
این فراتحلیل برای شناخت دقیقتر پدیده «شرمساری از بدن»، ۵۱ پژوهش، شامل ۱۱ منبع داخلی و ۴۰ منبع بینالمللی، را از هشت پایگاه علمی مورد بررسی قرار داده است.
این پژوهش شرمساری از بدن در دوران نوجوانی را پدیدهای «چندلایه» توصیف می‌کند و یادآور می‌شود که بازنمایی بدن در رسانهها، هنجارهای فرهنگی، داوری همسالان و شیوه ارتباط خانواده با فرزند، هم‌زمان با تغییرات بدنی این دوره در هم میآمیزند و احساس نارضایتی از ظاهر را تشدید می‌کنند.
پژوهشگران معتقدند برای مقابله با این روند، رویکردها باید از بررسی صرف روانشناختی به سمت مداخلات اجتماعی تغییر یابد و به شکلگیری نگرش واقعبینانهتر نسبت به بدن و کاهش فشارهای فرهنگی کمک کند.
مسعود پزشکیان، رییس‌جمهوری ایران، در روزهای اخیر در سخنرانیای که بازتاب وسیعی در رسانهها داشت، گفت: «اگر بارش نداشته باشیم، باید تهران را تخلیه کنیم. وضعیت آب کشور، به‌ویژه در پایتخت، به حالتی رسیده که ادامه این روند ممکن نیست.»
تهران؛ پاییزی خشک و چشماندازی مبهم
رییس موسسه تحقیقات آب در گفتوگو با خبرگزاری ایرنا وضعیت بارشها را «بیسابقه» توصیف کرد: «معمولا مهر و آبان حدود ۵۰ تا ۶۰ میلیمتر باران برای تهران به همراه دارد اما امسال هیچ بارشی نداشتهایم و پیشبینیها تا پایان پاییز نیز امیدی نمیدهد».
دبیرکل فدراسیون صنعت آب کشور نیز در مصاحبه با رکنا تاکید کرد: «تهران دیگر آبی برای مصرف اضافی ندارد. هشدار رییس‌جمهوری جدی است. نباید منتظر باران ماند. باید برای شرایط بحرانی آماده شد.»
این اظهارات تصویری روشن از واقعیت امروز پایتخت ترسیم می‌کنند؛ شهری با حدود ۱۰ میلیون ساکن، بدون بارش موثر، با منابع زیرزمینی رو به اتمام و الگویی از مصرف که هنوز با شرایط اقلیمیاش همخوانی ندارد.
مصرف لجامگسیخته و سیاست‌های فرسوده
در حالی که میانگین مصرف آب خانگی در کشورهای توسعهیافته حدود ۱۰۰ تا ۱۵۰ لیتر در شبانە روز است، در تهران این رقم به ۲۵۰ تا ۳۰۰ لیتر میرسد.
هم‌زمان، نزدیک به یک سوم آب در شبکه فرسوده و نشتدار شهر هدر می‌رود. با این حال، سیاست‌های رسمی همچنان بر پروژههای انتقال آب تکیه می‌کنند؛ ولی این پروژهها راهحل پایدار نیستند و تنها بحران را به آینده موکول می‌کنند.
فرونشست زمین؛ زنگ خطر زیر پای پایتخت
منابع اصلی آب تهران به شدت به سفرههای زیرزمینی وابستهاند؛ در شرایط بحرانی، فشار بر آبخوانها افزایش یافته و افت شدید سطح آب زیرزمینی را به دنبال داشته است. این مسئله در مناطق جنوبی و جنوب غربی شهر به اوج رسیده و فرونشست زمین را شدت بخشیده است.
سازمان زمینشناسی کشور این پدیده را «تهدیدی مستقیم برای پایداری زیرساختهای شهری تهران» توصیف کرده است.
علت اصلی، برداشت بیرویه از سفرههای زیرزمینی است؛ منابعی که دههها بدون نظارت مصرف شدهاند و کسری سالانه ۱۳۰ میلیون مترمکعبی مخازن آب زیرزمینی تهران را در پی داشته که برخی از گزارشها نیز حکایت از کسری تجمعی حدود پنج میلیارد متر مکعب آب در طی ٤٠ سال اخیر دارند.
کیپ‌تاون؛ از ترس تا اعتماد
در سال ۲۰۱۸، کیپ‌تاون، شهری با چهار میلیون نفر جمعیت و اقلیمی مدیترانهای، با شدیدترین خشکسالی چهار قرن گذشته روبهرو بود.
بارندگیهای زمستانی که منبع اصلی شش سد بزرگ شهر بودند، برای سه سال پیاپی به کمتر از نصف میانگین بلند مدت خود رسیدند.
مقامات محلی کابوسی را بر زبان آوردند: «روز صفر». یعنی روزی که ذخیره آب آنقدر کم شود که شبکه توزیع شهری مجبور به قطع کامل یا سهمیهبندی شدید شود.
دولت محلی ابتدا با وحشت عمومی روبهرو بود؛ صفهای طولانی برای بطری آب، افزایش قیمت تانکرهای خصوصی و حتی درگیری‌های اجتماعی. اما به جای تسلیم، استراتژی دوجانبهای اجرا کرد: فشار بر مصرفکنندگان و شفافیت کامل.
محدودیت مصرف برای هر نفر ۵۰ لیتر در روز تعیین شد. معادل کمتر از یک دوش کوتاه و شستوشوی محدود لباس.
تعرفهها بهصورت تصاعدی افزایش یافت؛ خانوادههای پرمصرف گاهی تا ۱۰ برابر بیشتر پرداختند.
در کنار اینها، کمپین رسانهای وسیع با شعار «هر قطره حساب دارد» راه افتاد؛ از بیلبوردهای شهری و پیامهای رادیویی تا اپلیکیشن موبایل که مصرف روزانه هر خانوار را نشان میداد.
شهرداری کیپ‌تاون وبسایتی راهاندازی کرد که هر روز سطح سدها، مصرف کل شهر و پیشبینی «روز صفر» را بهروزرسانی میکرد.
این شفافیت که ابتدا انتقادهایی به همراه داشت، به تدریج اعتماد عمومی را به همراه آورد.
شهرداری کیپ‌تاون علاوه بر مدیریت تقاضا، به سمت منابع مکمل رفتند؛ واحدهای کوچک شیرینسازی آب دریا نصب شد، بازچرخانی پساب شهری افزایش یافت و چاههای زیرزمینی با مجوز محدود فعال شدند.
نکته کلیدی، توجه به عدالت بود؛ خانوادههای کم‌درآمد که پیشتر مصرف کمتری داشتند، از یارانه‌های اضافی بهره‌مند شدند تا فشار بر ایشان نامتناسب نباشد.
نتیجه چشمگیر بود. مصرف آب شهری در کمتر از دو سال بیش از ۵۵ درصد کاهش یافت و از ۱.۲ میلیارد لیتر در شبانهروز به حدود ۵۰۰ میلیون لیتر رسید.
بارانهای بهاری ۲۰۱۸ آمد و سدها پر شدند اما درس اصلی ماندگار شد و کیپ‌تاون از «روز صفر» عبور کرد، بدون آنکه حتی یک روز آب خانهها به‌طور کامل قطع شود.
این شهر نه تنها بحران را مهار کرد، بلکه الگویی جهانی شد برای اینکه چگونه ترس می‌تواند به اعتماد و همکاری جمعی تبدیل شود.
پنج درس از کیپ‌تاون برای تهران
بازسازی شبکه، تعرفهگذاری واقعی و آموزش عمومی باید در اولویت مطلق قرار گیرند. هیچ طرح انتقال آبی هرچند بزرگ نمیتواند جایگزین کاهش مصرف شود.
مردم باید دقیقا بدانند بحران در چه سطحی است. انتشار منظم دادههای ذخایر آب و اعتماد به مردم، کلید تغییر رفتار پایدار است.
استفاده مجدد از پساب صنعتی و خانگی می‌تواند بخش قابل توجهی از نیاز شهری را تامین کند؛ تجربهای که کیپ‌تاون با موفقیت به اجرا درآورد.
قیمتگذاری و سهمیهبندی باید با ملاحظه عدالت اجتماعی طراحی شود تا اقشار کم درآمد قربانی سیاست‌های اضطراری نشوند.
تداخل تصمیمگیری میان نهادها، بزرگترین مانع اقدام موثر است. مقابله با روز صفر نیازمند یک فرماندهی واحد، پاسخگو و هماهنگ است.
از هشدار تا اقدام
در کیپ‌تاون، «روز صفر» ابتدا نماد وحشت بود اما در نهایت به فرصتی طلایی برای اصلاح الگوها و بازسازی اعتماد عمومی بدل شد.
در تهران اما هنوز گفتوگوی صادقانهای میان دولت و جامعه شکل نگرفته است. رفتارهای حاکمیت با شهروندان، اعتماد مردم به کارگزاران را بهشدت مخدوش کرده و راه مشارکت عمومی را پیچیده و ناهموار ساخته است.
با این حال، تهران هنوز فرصت دارد از تجربه کیپ‌تاون بیاموزد. اگر این هشدارها به برنامه‌های عملی و ملموس تبدیل نشود، «روز صفر» ممکن است نه از جنوب آفریقا، بلکه از قلب ایران و در تهران آغاز شود.
در حالی‌که احتمال درگیری مستقیم میان ایران و اسرائیل افزایش یافته و ایالات متحده به‌طور فعال ظرفیت‌های پشتیبانی نظامی خود را در منطقه گسترش داده است، نشانه‌ای دیگر در قاره اروپا سر برآورده است: بانک‌های بزرگ اروپایی در ماه‌های اخیر بی‌سروصدا شروع به تقویت سرمایه و نقدینگی خود کرده‌اند. هم‌زمانی این دو روند — یکی در میدان جنگ، دیگری در اتاق‌های شیشه‌ای بانک‌ها — تصویری از «احتیاط پیش‌دستانه» ترسیم می‌کند؛ آماده‌سازی دو جبهه برای بحرانی که ممکن است از خاورمیانه آغاز شود، اما پژواکش تا قلب اروپا برسد.
صحنه اول: تانکرها در آسمان، آماده‌باش برای روز مبادا
در میانه ژوئن ۲۰۲۵، در روزهایی که جنگ دوازده‌روزه اسرائیل و ایران بازار انرژی جهان را متلاطم کرده بود، پنتاگون ده‌ها هواپیمای سوخت‌رسان مدل «کی‌سی–۱۳۵» و «کی‌سی–۴۶» را به پایگاه‌های اروپایی منتقل کرد. مقام‌های آمریکایی این جابه‌جایی را اقدامی «احتیاطی و دفاعی» توصیف کردند، اما تحلیلگران نظامی آن را بخشی از آرایش جدید نیروهای هوایی دانستند که توان عملیات دوربرد را افزایش می‌دهد.
چند هفته بعد، وزارت دفاع اسرائیل نیز قرارداد خرید دو فروند هواپیمای سوخت‌رسان «کی‌سی–۴۶» از شرکت بوئینگ را به ارزش حدود ۵۰۰ میلیون دلار نهایی کرد. این خرید با بودجه کمک نظامی ایالات متحده تأمین می‌شود و هدف آن تقویت توان پروازی نیروی هوایی اسرائیل برای عملیات‌های طولانی‌مدت است. چنین اقداماتی، به‌ویژه پس از نبرد خرداد ماه، برای بسیاری از ناظران نشانه‌ای از آماده‌سازی مرحله بعدی در تنش منطقه‌ای است.
صحنه دوم: بانک‌هایی در وضعیت آماده‌باش
در همین زمان، نهادهای مالی اروپا آرام اما منظم در حال افزایش ذخایر و نقدینگی خود هستند. بانک مرکزی اروپا (European Central Bank) اعلام کرده است که در سال ۲۰۲۶ یک «آزمون استرس ویژه» با محور ریسک‌های ژئوپولیتیک برگزار می‌کند. در این برنامه از بانک‌ها خواسته می‌شود سناریوهایی را طراحی کنند که در آن تحریم‌ها، درگیری‌ها یا بی‌ثباتی سیاسی بتواند بر توان سرمایه‌گذاری و پرداخت تعهداتشان اثر بگذارد.
در سطح ملی، روزنامه اسپانیایی «سینکو دیاس» گزارش داد دو بانک بزرگ اسپانیا، «سانتاندر» و «بی‌بی‌وی‌ای»، مذاکراتی را با بانک مرکزی اروپا آغاز کرده‌اند تا برای سرمایه‌گذاری‌های خود در شرکت‌های بیمه از مقررات آسان‌تری بهره‌مند شوند؛ اقدامی که می‌تواند ظاهر سرمایه‌ای آنها را قوی‌تر نشان دهد و قدرت وام‌دهی‌شان را بالا ببرد.
در کنار آن، نهاد ناظر بانکی اروپا (European Banking Authority) در تازه‌ترین گزارش خود هشدار داده است که افزایش درگیری‌های منطقه‌ای و بی‌ثباتی سیاسی می‌تواند مستقیماً بر ثبات مالی و توان سرمایه‌گذاری بانک‌ها اثر بگذارد. هم‌زمان، بانک‌ها انتشار اوراق سرمایه‌ای موسوم به اوراق «اِی‌تی–وان» (AT1) و اوراق الزامات ذخیره‌ای (MREL) را از سر گرفته‌اند — ابزارهایی که در صورت وقوع بحران، زیان را جذب کرده و ترازنامه بانک را مقاوم‌تر می‌کنند.
سایه «پریمیوم جنگ» بر بازار انرژی
در همان دوازده روز جنگ میان ایران و اسرائیل در خرداد ماه ۱۴۰۴، قیمت نفت خام تا ۹ درصد جهش کرد و بهای سوخت جت و دیزل در اروپا به بالاترین سطح ۱۵ ماه اخیر رسید. کارشناسان انرژی این افزایش را «پریمیوم جنگ» نامیدند — هزینه اضافیای که بازار برای ریسک گسترش درگیری میپردازد. پس از پایان درگیری، بخشی از این افزایش فروکش کرد، اما احتیاط بازارها و افزایش قیمت بیمه حملونقل همچنان ادامه یافت.
احتیاط یا پیشبینی؟
بیتردید همهچیز را نمیتوان صرفاً به انتظار جنگ نسبت داد. بخشی از این روند، نتیجه الزامات نظارتی و تجربه بحرانهای پیشین است. با این حال، هم‌زمانی تقویت ترازنامههای بانکی با تحرکات نظامی، گمانه احتیاط پیش‌دستانه را تقویت می‌کند — احتیاطی که نه از ترس فوری، بلکه از شناخت وزن ریسکها ناشی می‌شود.
بر اساس گزارش تابستانی نهاد نظارت بانکی اروپا، نظام بانکی اتحادیه اروپا از نظر سرمایه و نقدینگی همچنان مقاوم است، اما در سناریوهای ناشی از تنشهای ژئوپولیتیک، احتمال تضعیف سرمایه در بانک‌های کوچکتر و شرکت‌های تابعه اروپاییِ بانک‌های آمریکایی بیشتر است. به زبان ساده، اروپا خود را برای شوکی آماده می‌کند که ممکن است از بیرون مرزهایش آغاز شود.
دو صحنه، یک هدف
در خاورمیانه، تانکرهای سوخت در آسمان آمادهاند؛ در اروپا، بانک‌ها نقدینگی جمع می‌کنند. هر دو در ظاهر در مسیر عادی خود حرکت می‌کنند، اما در عمق، نشانه‌ای از هماهنگی نانوشته دارند: ساختن حاشیهای از زمان — زمانی برای واکنش، تصمیم و تابآوری در برابر بحران. در این فضا، فاصله میان «ریسک سیاسی» و «هزینه تأمین مالی» کوتاهتر از همیشه شده است.
